Mater semper certa (non) est. Dylematy dotyczące rodzicielstwa w dobie dostępności technik medycznie wspomaganej prokreacji w poglądach Henryka Ciocha

• Authors: Witczak Hanna

Title variants

EN

Mater semper certa (non) est. Dilemmas concerning parenthood in the era of availability of medically assisted procreation techniques in the views of Henryk Cioch

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The availability of medically assisted procreation techniques for some is a boon, giving the opportunity to have their own offspring, for others a threat to natural parenthood. Ethical and philosophical aspects dominate the discussion on the normative shape of artificially assisted procreation treatments and their impact on the relationship between motherhood and fatherhood. When confronted with a specific value system, some of the solutions proposed in this area cannot be approved. Noticing the paradoxical dangers of the progress of medicine, Henryk Cioch strongly opposed the use of the so-called artificial (unnatural) conception techniques. He considered any method of human interference in the process of conception of a child deviating from the natural associating of spouses and serving the creation of a new life to be immoral and therefore unacceptable.

Keywords

EN

parenting (motherhood and fatherhood); surrogate motherhood; medically assisted procreation

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2021
• Issue: 4(165)
• Pages: 221-253

Contributors

author

Witczak Hanna

• Dr hab. Hanna Witczak, prof. KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Polska John Paul II Catholic University of Lublin, Faculty of Law, Canon Law and Administration, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-5949-3052

References

• Europejska konwencja z dnia 15 października 1975 r. o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego, Dz.U. z 1999 r. nr 79, poz. 888.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483.
• Orzeczenie SN z dnia 26 maja 1956 r., sygn. akt I CR 672/55, OSNCK 1957, nr 1, poz. 23.
• Orzeczenie SN z dnia 21 czerwca 1957 r., sygn. akt 2 CR 162/57, OSPiKA 1958, z. 7–8, poz. 182
• Orzeczenie SN z dnia 30 grudnia 1961 r., sygn. akt 2 Cr 781/61, OSN 1963, poz. 31.
• Orzeczenie SN z dnia 5 czerwca 1969 r., sygn. akt II CR 164/68, OSNCP 1969, nr 3, poz. 55.
• Postanowienie SN z dnia 5 lipca 1985 r., sygn. akt II CR 138/85, LEX nr 8725.
• Postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2006 r., sygn. akt V CSK 108/05, Legalis nr 110456.
• Postanowienie SN z dnia 7 marca 2013 r., sygn. akt II CSK 411/12, LEX nr 1311738.
• Uchwała (7) SN z dnia 7 czerwca 1971 r., sygn. akt III CZP 87/70, OSNCP 1972, nr 3, poz. 42.
• Uchwała (7) SN z dnia 20 marca 1975 r., sygn. akt III CZP 81/74, OSNCP 1975, nr 10–11, poz. 142.
• Uchwała SN z dnia 27 października 1983 r., sygn. akt III CZP 35/83, OSNCP 1984, nr 6, poz. 86.
• Ustawa z dnia 23 lutego 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. nr 16, poz. 93, ze zm.
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. nr 9, poz. 59, ze zm.
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. nr 43, poz. 296, ze zm.
• Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. nr 220, poz. 1431.
• Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności, Dz.U. poz. 1087.
• Wyrok SA w Lublinie z dnia 25 czerwca 1998 r., sygn. akt I ACa 201/98, Apelacja 1998, nr 4, poz. C-18.
• Wyrok SA w Lublinie z dnia 20 stycznia 1999 r., sygn. akt I ACa 377/98, Legalis nr 220156.
• Wyrok SA w Warszawie z dnia 8 października 2010 r., sygn. akt VI ACa 1047/09, Legalis 363605.
• Wyrok SN z dnia 2 marca 1966 r., sygn. akt II CR 31/66, LEX nr 421.
• Wyrok SN z dnia 15 czerwca 1967 r., sygn. akt II CR 89/67, cyt. za J. Gudowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo, Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, Kraków 1998, s. 271.
• Wyrok SN z dnia 7 czerwca 1976 r., sygn. akt IV CR 177/76, „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1977, z. 5, poz. 85.
• Wyrok SN z dnia 27 stycznia 1978 r., sygn. akt I CR 3/78, LEX nr 8063.
• Wyrok SN z dnia 23 stycznia 1998 r., sygn. akt I CKN 432/97, Legalis nr 92591.
• Wyrok SN z dnia 5 marca 2002 r., sygn. akt I CKN 934/00, Legalis nr 55422.
• Wyrok SN z dnia 10 października 2002 r., sygn. akt V CK 370/02, LEX nr 77191.
• Wyrok SN z dnia 8 stycznia 2003 r., sygn. akt II CKN 1097/00, LEX nr 80365.
• Wyrok SN z dnia 13 stycznia 2005 r., sygn. akt III CKN 126/04, Legalis nr 71496.
• Wyrok TK z dnia 17 października 2000 r., sygn. akt SK 5/99, Legalis nr 49086.
• Bagan-Kurluta K., Czyje dziecko, czyje? Kilka uwag o pochodzeniu dziecka na tle umów macierzyństwa zastępczego, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2016, t. 15, z. 1, https://doi.org/10.15290/mhi.2016.15.01.15.
• Bagan-Kurluta K., Konsekwencje rozwoju medycyny dla prawa prokreacyjnego. Rozważania nad prawem polskim i izraelskim, „Prawo i Medycyna” 2018, nr 1.
• Bagan-Kurluta K., Mater semper certa est. Rozważania nad trzema koncepcjami macierzyństwa, [w:] Rozprawy cywilistyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Drozdowi, red. M. Pecyna, J. Pisuliński, M. Podrecka, LexisNexis, Warszawa 2013.
• Bednarski P., Techniki wspomagania prokreacji. Dziecko przedmiotem czy podmiotem prawa?, [w:] Dobro pojemne jak krzywda. Prawna ochrona dziecka. Deklaracje a rzeczywistość, red. J. Mazurkiewicz, P. Mysiak, Wrocław 2017, <https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/82766/edition/79193/content>.
• Boratyńska M., Dostęp do metod wspomaganego rozrodu a ustawa o leczeniu niepłodności. Głos w dyskusji, „Prawo i Medycyna” 2017, nr 4.
• Borysiak W., Komentarz do art. 18 Konstytucji RP. Pojęcie macierzyństwa, [w:] Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, C.H.Beck, Warszawa 2016.
• Borysiak W., O konstytucyjnym pojęciu macierzyństwa, [w:] Fundamentalne prawne problemy surrogate motherhood. Perspektywa krajowa, red. P. Mostowik, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2019.
• Borysiak W., Zastępcze macierzyństwo, [w:] Prawo wobec medycyny i biotechnologii. Zbiór orzeczeń z komentarzami, red. M. Safjan, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
• Bosek L., Modele regulacyjne wspomaganej prokreacji w świetle standardów konstytucyjnych, [w:] Współczesne wyzwania bioetyczne, red. L. Bosek, M. Królikowski, C.H.Beck, Warszawa 2010.
• Bosek L., Opinia na temat projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 888), <http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk6.nsf/Opdodr?OpenPage&nr=888>.
• Bosek L., Refleksje wokół prawnych uwarunkowań wspomaganej prokreacji, „Diametros” 2009, nr 20.
• Breczko A., O potrzebie redefinicji pojęć „małżeństwo” i „rodzina” we współczesnym pluralistycznym świecie. Rozważania w kontekście związków partnerskich, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2014, t. 13, z. 2.
• Breczko A., Tradycyjne paradygmaty prawa rodzinnego w dobie rewolucji biotechnologicznej, „Białostockie Studia Prawnicze” 2017, nr 3.
• Cioch H., Małżeństwo i rodzina w nowym projekcie kodeksu cywilnego, „Kościelne Prawo Procesowe. Prawo Rodzinne. Materiały i Studia” 2010, t. 5.
• Cioch H., O niektórych spornych kwestiach z zakresu prawa osobowego, [w:] Księga jubileuszowa prof. dr. hab. Tadeusza Smyczyńskiego, red. M. Andrzejewski, L. Kociucki, M. Łczkowska, A.N. Schulz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2008.
• Cioch H., Problem dopuszczalności wspomagania prokreacji, [w:] Rodzina w prawie, red. P. Telusiewicz, Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, Stalowa Wola 2007.
• Cioch H., Recenzja rozprawy doktorskiej Magdaleny Gołowkin-Hudała pt. Rodzicielstwo prawne a biologiczne. Regulacje polskie w świetle standardów ochrony praw człowieka, Lublin 2005, Archiwum KUL.
• Deskiewicz B., Udział prokuratora w postępowaniu o zaprzeczenie pochodzenia dziecka poczętego w drodze sztucznej inseminacji heterologicznej, „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 9.
• Deskiewicz B., Udział prokuratora w procesie o ustalenie nieważności umowy o macierzyństwie zastępczym, „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 6.
• Dobrzański B., Glosa do uchwały (7) SN z 7 czerwca 1971 r., III CZP 87/70, „Nowe Prawo” 1973, nr 4.
• Dyoniak A., Wpływ woli osób bezpośrednio zainteresowanych na powstanie stosunku prawnego rodzice–dzieci w przypadku nienaturalnej prokreacji, „Studia Prawnicze” 1993, z. 2–3.
• Działyńska M., Macierzyństwo zastępcze, „Studia Prawnicze” 1993, z. 1.
• Działyńska M., Problematyka prawna macierzyństwa zastępczego, [w:] Wspomagana prokreacja ludzka. Zagadnienia legislacyjne, red. T. Smyczyński, Wydawnictwo Nakom, Poznań 1996.
• Dziewanowska M., Macierzyństwo zastępcze z pobudek altruistycznych, „Studia Iuridica” 2013, nr 55.
• Flejszar R., Surrogate motherhood (tzw. urodzenie zastępcze) a zagadnienia postępowania cywilnego, [w:] Fundamentalne prawne problemy surrogate motherhood. Perspektywa krajowa, red. P. Mostowik, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2019.
• Fras M., Abłażewicz D., Reżim prawny macierzyństwa zastępczego na tle prawnoporównawczym, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2008, vol. 6.
• Fras M., Abłażewicz D., Umowa o macierzyństwo zastępcze i jej dopuszczalność na tle prawa polskiego, „Rodzina i Prawo” 2008, nr 9–10.
• Gajda J., Jeszcze o braku spójności unormowań zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz Prawie o aktach stanu cywilnego, „Metryka. Studia z Zakresu Prawa Osobowego i Rejestracji Stanu Cywilnego” 2013, nr 2.
• Gajda J., Prawo do znajomości oraz ustalenia własnego pochodzenia. Refleksje na tle projektu nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, [w:] Księga jubileuszowa prof. dr. hab. Tadeusza Smyczyńskiego, red. M. Andrzejewski, L. Kociucki, M. Łączkowska, A.N. Schulz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2008.
• Gajda J., Przesłanka dobra dziecka przy ustalaniu jego pochodzenia, „Rodzina i Prawo” 2006, nr 1.
• Gałązka M., Haberko J., Świadczenia zdrowotne wspomagające prokreację, [w:] Szczególne świadczenia zdrowotne, red. L. Bosek, A. Wnukiewicz-Kozłowska, C.H.Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2018.
• Garbal D., Macierzyństwo zastępcze – uwagi na tle systemu prawa polskiego, „Metryka. Studia z Zakresu Prawa Osobowego i Rejestracji Stanu Cywilnego” 2013, nr 1.
• Golec-Grzymek A., Uwagi do nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 6.11.2008 r., „Monitor Prawniczy” 2009, nr 19.
• Gołowkin-Hudała M., Problematyka ustalania macierzyństwa. Uwagi „de lege lata” i „de lege ferenda”, [w:] Z zagadnień prawa rodzinnego i rejestracji stanu cywilnego, red. H. Cioch, P. Kasprzyk, Wydawnictwo KUL, Lublin 2007.
• Gołowkin-Hudała M., Wspomagana prokreacja ludzka a stan cywilny człowieka, [w:] Prawo rodzinne w dobie przemian, red. P. Kasprzyk, P. Wiśniewski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2009.
• Gromek K., Kodeks rodzinny i opiekuńczy po nowelizacji z 6.11.2008 r., „Monitor Prawniczy” 2009, nr 17.
• Gudowski J., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo, Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, Kraków 1998.
• Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, C.H.Beck, Warszawa 2008.
• Gwiazdomorski J., Dochodzenie i zaprzeczenie macierzyństwa, „Studia Cywilistyczne” 1974, t. 24.
• Haak H., Komentarz do art. 619, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz do art. 617–91, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2009.
• Haberko J., Kilka uwag na temat zgody na zabieg medyczny wyrażanej przez małżonka w trybie art. 68 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2010, nr 1.
• Haberko J., Komentarz do art. 68, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Sokołowski, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
• Haberko J., Komentarz do art. 91, [w:] Haberko J., Ustawa o leczeniu niepłodności. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2016.
• Haberko J., Ustalenie ojcostwa wobec braku obcowania płciowego w świetle znowelizowanych przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, „Themis Polska Nova” 2011, z. 1.
• Haberko J., Łuczak-Wawrzyniak J., Dobrodziejstwo nowoczesnych technik wspomaganej prokreacji czy problem rodziny i dziecka? Uwagi na tle projektu ustawy o leczeniu niepłodności (druk sejmowy 3245), „Diametros” 2014, nr 44, https://doi.org/10.13153/diam.44.2015.675.
• Holewińska-Łapińska E., Czy jest potrzebna zmiana polskiego prawa rodzinnego w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka?, [w:] Prawo rodzinne w Polsce i w Europie, red. P. Kasprzyk, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2005.
• Holewińska-Łapińska E., Powództwo prokuratora o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o unieważnienie uznania dziecka (art. 86 k.r.o.), Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2005.
• Holocher J., Zastępcze macierzyństwo – zagadnienia terminologiczne. Trzy perspektywy: teorii i filozofii prawa, dogmatyki prawniczej i debaty publicznej, [w:] Fundamentalne prawne problemy surrogate motherhood. Perspektywa krajowa, red. P. Mostowik, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2019.
• Holocher J., Soniewicka M., Analiza prawna umowy o zastępcze macierzyństwo, „Prawo i Medycyna” 2009, nr 3.
• Holocher J., Soniewicka M., Dziecko z umowy. Problem dyskrecjonalności sędziowskiej w kontekście umowy o zastępcze macierzyństwo, [w:] Dyskrecjonalność w prawie, red. W. Staśkiewicz, T. Stawecki, LexisNexis, Warszawa 2010.
• Ignatowicz J., Charakter prawny i zakres skuteczności zdarzeń rozstrzygających o stanie cywilnym, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. B. Dobrzański, J. Ignatowicz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975.
• Ignatowicz J., Dochodzenie macierzyństwa, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. B. Dobrzański, J. Ignatowicz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975.
• Ignatowicz J., Prawo rodzinne, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2000.
• Ignatowicz J., Stan cywilny i jego ochrona, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1983, Sectio G, vol. 10, nr 4.
• Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia i o godności jego przekazywania, Kongregacja Nauki Wiary, Watykan 1987.
• Jakubecki A., Charakter powództw o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, „Polski Proces Cywilny” 2011, nr 3.
• Jędrejek G., Komentarz do art. 68 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, LEX 2019.
• Kalus S., Zmiany w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym dotyczące problematyki pochodzenia dziecka, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy po nowelizacji, red. J. Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
• Kasprzyk P., Zmiany w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka wprowadzone ustawą z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, [w:] Prawo rodzinne w dobie przemian, red. P. Kasprzyk, P. Wiśniewski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2009.
• Kosek M., Pochodzenie dziecka, [w:] Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r., red. W. Stojanowska, LexisNexis, Warszawa 2011.
• Krekora-Zając D., Prawo do poznania matki biologicznej według krajowego prawa rodzinnego, „Studia Prawnicze” 2014, z. 1, https://doi.org/10.37232/sp.2014.1.5.
• Krzekotowska K., Glosa do uchwały SN z 27 października 1983 r., III CZP 35/83, „Państwo i Prawo” 1985, z. 11–12.
• Kwiecień A., Ustalenie pochodzenia dziecka poczętego w wyniku medycznie wspomaganej prokreacji z uwzględnieniem nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 25 czerwca 2015 r., „Wrocławskie Studia Sądowe” 2016, nr 2.
• Łączkowska M., Stosunek prawny pokrewieństwa a pochodzenie genetyczne, [w:] Księga jubileuszowa prof. dr. hab. Tadeusza Smyczyńskiego, red. M. Andrzejewski, L. Kociucki, M. Łączkowska, A.N. Schulz, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2008.
• Łączkowska M., Ustalanie macierzyństwa i ojcostwa w przypadku zabiegów medycznie wspomaganej prokreacji, „Acta Iuris Stetinensis” 2011, nr 2.
• Machnikowski P., Swoboda umów według art. 353¹ k.c. Konstrukcja prawna, C.H.Beck, Warszawa 2005.
• Mikluszka M., Czy można kupić dziecko, czyli problemy prawne i etyczne związane z macierzyństwem zastępczym, [w:] Współczesne wyzwania bioetyczne, red. L. Bosek, M. Królikowski, C.H.Beck, Warszawa 2010.
• Mikluszka M., Zagraniczne procedury tzw. macierzyństwa zastępczego (surrogacy motherhood) w świetle zasady handlu ludźmi – zagadnienia węzłowe, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2017, <https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2018/08/IWS-Mikluszka-M.-Zagraniczne-procedury-tzw.-macierzy%C5%84stwa-zast%C4%99pczego-surrogacy-mother-hood-w-%C5%9Bwietle-zasady-handlu-lud%C5%BAmi-%E2%80%93-zagadnienia-w%C4%99z%C5%82owe.pdf>.
• Mirocha Ł., „Macierzyństwo zastępcze” w aktualnym orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Prawo w Działaniu” 2018, nr 34.
• Mostowik P., „Obyś żył w interesujących czasach”. Uwagi ogólne, [w:] Fundamentalne prawne problemy surrogate motherhood. Perspektywa krajowa, red. P. Mostowik, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2019.
• Mostowik P., Pochodzenie dziecka (macierzyństwo i ojcostwo) w prawie prywatnym międzynarodowym, „Studia Prawa Prywatnego” 2014, z. 3–4.
• Nesterowicz M., Glosa do uchwały SN z 27 października 1983 r., III CZP 35/83, „Nowe Prawo” 1985, nr 2.
• Nesterowicz M., Problemy prawne nowych technik sztucznego poczęcia dziecka, „Państwo i Prawo” 1985, z. 1.
• Nesterowicz M., Prokreacja medycznie wspomagana i inżynieria genetyczna – konieczność regulacji prawnych, „Prawo i Medycyna” 2006, nr 2.
• Oraniec S., Umowy o macierzyństwo zastępcze wg common law w Australii, „Prawo i Medycyna” 2009, nr 1.
• Oszkinis B., Charakter prawny powództw o ustalenie macierzyństwa, „Monitor Prawniczy” 2012, nr 1.
• Oszkinis B., Macierzyństwo w dobie prokreacji medycznie wspomaganej – zagadnienie ciąży kontraktowej, [w:] Macierzyństwo. Aspekty materialnoprawne, procesowe i kolizyjnoprawne, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
• Panowicz-Lipska J., Problematyka pochodzenia dziecka w nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, „Rodzina i Prawo” 2010, nr 14–15.
• Piątowski J.S., Glosa do uchwały SN z 27 października 1983 r., III CZP 35/83, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1985, z. 1.
• Piechowiak M., Moralne aspekty medycznego wspomagania prokreacji – uwagi dla ustawodawcy, [w:] Wspomagana prokreacja ludzka. Zagadnienia legislacyjne, red. T. Smyczyński, Wydawnictwo Nakom, Poznań 1996.
• Pietrzykowski K., Glosa do wyroku SN z 7 czerwca 1976 r., IV CR 177/76, „Państwo i Prawo” 1978, z. 6.
• Pietrzykowski K., Kilka uwag o charakterze prawnym powództw w sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, „Białostockie Studia Prawnicze” 2017, nr 3, https://doi.org/10.15290/bsp.2017.22.03.01.
• Pietrzykowski K., Komentarz do art. 619, 6110, 68, 75¹, [w:] Kodeks rodzinny opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Legalis 2020.
• Pietrzykowski K., Legitymacja czynna mężczyzny w procesach o pochodzenie dziecka (ze szczególnym uwzględnieniem procesów o ustalenie ojcostwa), „Rodzina i Prawo” 2006, nr 1.
• Pietrzykowski K., Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa, „Nowe Prawo” 1977, nr 7–8.
• Pietrzykowski K., Zakres stosowania konstrukcji nadużycia prawa w sprawach o prawa stanu cywilnego, „Studia Prawnicze” 1988, z. 3.
• Pyziak-Szafnicka M., Nadużycie prawa podmiotowego, [w:] Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, seria: System Prawa Prywatnego, t. 1, C.H.Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2012.
• Raczek E., Nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Rozdział I. Pochodzenie dziecka (Dz.U. 2008, Nr 220, poz. 1431) – uwagi biegłego genetyka sądowego, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii” 2009, nr 2.
• Radwański Z., Stanowisko prawne dziecka poczętego w następstwie sztucznego unasiennienia matki, „Studia Iuridica Silesiana” 1979, t. 5.
• Safjan M., Prawne problemy zastępczego macierzyństwa, [w:] Prawne problemy ludzkiej prokreacji, red. W. Lang, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002.
• Safjan M., Prawo wobec ingerencji w naturę ludzkiej prokreacji, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990.
• Safjan M., Rozwój współczesnej medycyny i biologii a prawna ochrona dziecka poczętego, „Studia Prawnicze” 1988, z. 3.
• Safjan M., Zasada swobody umów (uwagi wstępne na tle wykładni art. 353¹ k.c.), „Państwo i Prawo” 1993, z. 4.
• Silva-Ruiz P.F., Macierzyństwo zastępcze – przegląd prawnoporównawczy, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1991, z. 4.
• Smyczyński T., Aksjologiczne i prawne podstawy dopuszczalności wspomaganej prokreacji, [w:] Prawne, medyczne i psychologiczne aspekty wspomaganej prokreacji, red. J. Haberko, M. Łączkowska, [s.n.], Poznań 2005.
• Smyczyński T., Kierunki reformy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1999, z. 2.
• Smyczyński T., Prawo filiacyjne i alimentacyjne po reformie z 2008 r., „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2010, z. 2.
• Smyczyński T., Tezy w sprawie projektu prawnej regulacji medycznie wspomaganej prokreacji i ochrony prawnej zarodka ludzkiego, [w:] Wspomagana prokreacja ludzka. Zagadnienia legislacyjne, red. T. Smyczyński, Wydawnictwo Nakom, Poznań 1996.
• Smyczyński T., Ustalenie pokrewieństwa i statusu rodzinnego, [w:] Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, C.H.Beck, Warszawa 2011.
• Sobas M., Czy dziecku przysługuje prawo do ustalenia pochodzenia genetycznego ze strony matki?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2019, vol. 86, https://doi.org/10.18778/0208-6069.86.03.
• Sobas M., „(...) Pater vero is est quem nuptiae demonstrant?” – czyli o prawie dziecka do ustalenia pochodzenia ze strony ojca w kontekście wolności prokreacyjnej, „Roczniki Administracji i Prawa” 2016, nr 16(2).
• Soniewicka M., Ciąża kontraktowa z perspektywy etycznej (problem szkody, instrumentalizacji oraz dezintegracji macierzyństwa), „Państwo i Prawo” 2020, z. 11.
• Soniewicka M., Prokreacja medycznie wspomagana, [w:] J. Stelmach, B. Brożek, M. Soniewicka, W. Załuski, Paradoksy bioetyki prawniczej, Wolters Kluwer, Warszawa 2010.
• Soniewicka M., Sprawozdanie z debaty Polskiego Towarzystwa Bioetycznego „Jak uregulować kwestię macierzyństwa zastępczego?”, „Diametros” 2009, nr 22.
• Soniewicka M., Urodzenie jako usługa, [w:] J. Stelmach, B. Brożek, M. Soniewicka, W. Załuski, Paradoksy bioetyki prawniczej, Wolters Kluwer, Warszawa 2010.
• Soniewicka M., Zastępcze macierzyństwo z perspektywy etycznej i filozoficznej, [w:] Fundamentalne prawne problemy surrogate motherhood. Perspektywa krajowa, red. P. Mostowik, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2019.
• Stanowisko Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN w sprawie etycznych problemów medycyny reprodukcyjnej i genetyki klinicznej oraz konieczności ich regulacji prawnej, „Państwo i Prawo” 2012, z. 5.
• Stojanowska W., Recenzja rozprawy doktorskiej Magdaleny Gołowkin-Hudała pt. Rodzicielstwo prawne a biologiczne. Regulacje polskie w świetle standardów ochrony praw człowieka, Lublin 2005, Archiwum KUL.
• Urbańska A., Wpływ nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia 6.11.2008 roku nasytuację prawną małoletniej matki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2010, nr 630, Roczniki Prawnicze, nr 22.
• Uzasadnienie postanowienia SN z 18 stycznia 2006 r., sygn. akt V CSK 108/05, Legalis nr 110456.
• Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, druk sejmowy nr 888.
• Wałachowska M., Macierzyństwo zastępcze w systemie common law, „Państwo i Prawo” 2003, z. 8.
• Ważbiński S., Najnowsze osiągnięcia nauk przyrodniczych a kodeks rodzinny i opiekuńczy, „Palestra” 1966, nr 5.
• Wilejczyk M., Znajomość czy nieznajomość pochodzenia genetycznego rzeczywistym dobrem osoby urodzonej w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji. Uwagi na marginesie ustawy o leczeniu niepłodności, „Przegląd Sądowy” 2017, nr 11–12.
• Wilk A., Macierzyństwo zastępcze w Polsce – dozwolone czy zakazane?, „Radca Prawny. Zeszyty Naukowe” 2020, nr 1.
• Witczak H., Kawałko A., Komentarz do art. 68, 75¹, 85, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Habdas, M. Fras, Wolters Kluwer, Warszawa 2021.
• Wojcieszak A., Wpływ ustawy o leczeniu niepłodności na przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka od męża matki poddającej się zabiegom medycznie wspomaganej prokreacji. Postulaty de lege lata i de lege ferenda, „Kortowski Przegląd Prawniczy” 2016, nr 2.
• Wojcieszak A., Zabieg medycznie wspomaganej prokreacji a ustalenie ojcostwa, „Medyczna Wokanda” 2016, nr 8.
• Wojewoda M., Kilka uwag o definicji „stanu cywilnego” w nowej ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego, „Metryka. Studia z Zakresu Prawa Osobowego i Rejestracji Stanu Cywilnego” 2014, nr 2.
• Zalewski B., Analiza dotycząca zjawiska surogacji („macierzyństwa zastępczego”) w świetle prawa międzynarodowego oraz polskiego prawa krajowego, .
• Zegadło R., Czy przepisy o pochodzeniu dziecka wymagają zmian?, [w:] Prawo cywilne – stanowienie, wykładnia, stosowanie. Księga pamiątkowa dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Profesora Jerzego Ignatowicza, red. M. Nazar, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015.
• Żukowski Ł., Problemy prawne i etyczne umów o macierzyństwo zastępcze – uwagi na tle rozwiązań przyjętych w Izraelu, [w:] Współczesne koncepcje ochrony wolności i praw podstawowych, red. A. Bator, M. Jabłoński, M. Maciejewski, K. Wójtowicz, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław 2013.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2021.56