Stone Houses, Glazed Jugs And Pilgrim Badges. An Archaeological Contribution to the Problem of the Cultural Unity of the Hanseatic Towns in the Baltic Region

• Authors: Marian Rębkowski

Title variants

PL

O wspólnocie kulturowej nadbałtyckich miast hanzeatyckich w świetle archeologii

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Archaeological research on the Hanseatic towns established in the Middle Ages in the Baltic region has been conducted on a large scale since the 1980’s. Discoveries made since then allow to formulate a thesis about the cultural unity among the inhabitants of towns situated on the South Baltic coast between the 13th and 15th centuries. Based on selected instances of the urban culture, widely discussed in archaeological sources, the paper is an attempt to prove that a number of similarities can be revealed in various spheres of life led by the inhabitants of towns located in the Baltic region, often situated far away from one another. The analysis covered the following aspects: architecture – quoting the example of tenements with entrance halls which in the 14th century became a common element of the cultural landscape in towns located in the Baltic region; pottery – quoting the example of popular in this part of Europe stoneware and red glazed jugs; and, last but not least, devotional objects – quoting the example of pilgrim badges that revealed evident preferences demonstrated by the pilgrims as to their pilgrimage destinations, paying special attention to supra-regional sanctuaries located in German-speaking area, particularly on the Rhine and the Moza rivers.

PL

Badania archeologiczne nadbałtyckich miast należących w średniowieczu do Hanzy rozpoczęto na większą skalę dopiero w latach 80. XX wieku. Odkrywane w ich trakcie źródła pozwalają postawić tezę o istnieniu wspólnoty kulturowej mieszczan południowego wybrzeża Bałtyku w XIII–XV wieku. W artykule, na wybranych przykładach różnych elementów kultury materialnej dobrze czytelnych w źródłach archeologicznych, podjęto próbę wykazania podobieństw istniejących w odległych od siebie miastach nadbałtyckich w różnych sferach życia mieszczan. Analizę przeprowadzono w odniesieniu do: budownictwa – na przykładzie tzw. kamienic sieniowych, które w XIV wieku stały się wspólnym dla wielu miast nadbałtyckich elementem krajobrazu kulturowego; zestawów naczyń stołowych – na przykładzie popularnych w tej części Europy dzbanów kamionkowych oraz czerwonych naczyń szkliwionych, jak również dewocjonaliów religijnych – na przykładzie znaków pielgrzymich, wskazujących na istnienie wyraźnych preferencji w wyborze celów pielgrzymek, koncentrujących się na ponadregionalnych sanktuariach pielgrzymkowych położonych w niemieckim kręgu kulturowym, zwłaszcza w rejonie nadreńsko-nadmozańskim. Przyczyny wytworzenia wspólnoty kulturowej miast upatrywane są w podobnych uwarunkowaniach prawnych i gospodarczych ich rozwoju, podobnym pochodzeniu kulturowo- etnicznym dominującej części mieszczan, wywodzących się z terenów niemieckich, jak też w intensywnych kontaktach handlowych, których skutkiem była przecież nie tylko wymiana towarów, ale również idei.

Keywords

EN

Hanseatic towns; archaeology; the Middle Ages

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Maritima
• Year: 2014
• Volume: 27/I
• Pages: 5-24

Contributors

author

Marian Rębkowski

• Uniwersytet Szczeciński

References

• Andersson L.: Pilgrimsmärken och vallfahrt. Medeltida pilgrimskultur i Skandinavien, “Lund Studies in Medieval Archaeology” 7, Lund 1989
• Ansorge J.: Mittelalterliche Pilgerzeichen aus der Hansestadt Wismar, “Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 2008 (2009), Jb. 56
• Ansorge J.: Pilgerzeichen sowie religiöse und profane Zeichen aus der Grabung für das Ozeaneum in Stralsund, in: Das Zeichen am Hut im Mittelalter, eds. H. Kühne, L. Lambacher, K. Vanja, Frankfurt am Main 2008
• Ansorge J.: Pilgerzeichen und Pilgerzeichenforschung in Mecklenburg-Vorpommern, in: Wallfahrer aus dem Osten…
• Archaeologia Elbingensis, vol. I, eds. A. Czacharowski, T. Nawrolski, Gdańsk 1992, vol. II, eds. G. Nawrolska, J. Tandecki, Gdańsk 1997
• Beckmann B.: The main types of the first four production periods of Siegburg pottery, in: Medieval pottery from excavations, eds. V.I. Evison, H. Hodges, J.G. Hurst, London
• Blaschke K.: Nikolaikirchen und Stadtentstehung im pommerschen Raum, “Greifswald-Stralsunder Jahrbuch” 1970–1971, Nr. 9
• Braun U.: Eine Produktionsstätte der antropomorph verzierten mittelalterlichen roten Irdenware, “Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters” 2002, Jg. 30
• Brown D.H.: Pottery and Archaeology, “Medieval Ceramics” 1988, vol. 12
• Buko A.: Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań [Early Polish pottery. Introduction to research], Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź 1990
• Buśko C.: Stan badań nad parcelą mieszczańską w średniowiecznych miastach śląskich [Research on an urban parcel in medieval Silesian towns], “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” [Quarterly of the History of Material Culture] 1995, Ch. 43, No. 3
• Caune A.: Typen der Wohnhäuser Rigas im 12. bis 14. Jahrhundert aufgrund der archäologischen Ausgrabungen, in: Lübecker Kolloquium…., vol. III, 2001
• Caune A.: Zilišča Rigi XII–XIV vv. Po dannym archeołogiczeskich raskopok, Riga 1984
• Czaja R.: Socjotopografia miasta Elbląga w średniowieczu [Socio-topography of Elbląg in the Middle Ages], Toruń 1992
• Davey P.J.: Theory and Practise in Medieval Ceramic Studies, “Medieval Ceramics” 1988, vol. 12
• Erdmann W.: Entwicklungstendenzen des Lübecker Hausbaus 1100 bis um 1340 – eine Ideenskizze, “Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte” 1983, Vol. 7
• Fehring G.: Städtischer Hausbau in Norddeutschland von 1150 bis 1250, “Zeitschrift für Archäologie des Mittalalters” 1986, Beiheft 4
• Gaimster D.: A paralell history: the archaeology of Hanseatic urban culture in the Baltic c. 1200–1600, “World Archaeology” 2005, Vol. 37, No. 3
• Gaimster D.: Die Keramikmarkt im Ostseeraum 1200 bis 1600: Exportkeramik als Indikator für Fernhandelsbeziehungen und die Wanderung des hansischen Handwerks und der Wohnkultur, in: Lübecker Kolloquium… 1999, Vol. II
• Gaimster D.: The Baltic Ceramic Market c. 1200–1600: An Archaeology of the Hanse, “Fennoscandia Archaeologica” 1999, vol. XVI
• Gaimster D.R.M.: German Stoneware 1200–1900. Archaeology and Cultural History, London 1997
• Gläser M.: Archäologisch erfaßte mittelalterliche Hausbauten in Lübeck, in: Lübecker Kolloquium…., Vol. III
• Haasis-Berner A.: Die Pilgerzeichen des 11.-14. Jahrhunderts. Mit einem Überblick über die europäische Pilgerzeichenforschung, in: Archäologie als Sozialgeschichte. Studien zu Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft im frühgeschichtlichen Mitteleuropa, eds. S. Brather, Ch. Bücker, M. Hoeper, Rahden 1999
• Haasis-Berner A.: Pilgerzeichen des Hochmittelalters, Würzburg 2003
• Hähnel E.: Siegburger Steinzeug, Bestandkatalog, Köln 1987
• Herbers K.: Stadt und Pilger, in: Stadt und Kirche, red. F.-H. Hye, Linz–Donau 1995
• Heyden H.: Kirchen Pommerns und ihre Weihetitel, “Baltische Studien” N. F. 1958, Vol. 45
• Holst J.Ch.: Stand und Aufgaben der Hausforschung des Mittelalters in der Hansestadt Stralsund. Beobachtungen eines Lübeckers, in: Archäologie des Mittelalters und Bauforschung im Hanseraum, ed. M. Gläser, Rostock, 1993
• Hus un Hoff. Wohnbauten im mittelalterlichen Stralsund, Stralsund 2008
• Kąsinowski A.: Ein Blick auf die mittelalterliche Raumdisposition von Elbing und ihre Realisierung: Stadt-Baukomplexe-Bauparzelle, in: Archaeologia Elbingensis…, Vol. 1
• Kąsinowski A.: Średniowieczna kamienica mieszczańska: Elbląg, Ryga, Kołobrzeg [Medieval burgher’s tenement: Elbląg, Ryga, Kołobrzeg], in: Archaeologia Elbingensis…, Vol. 2
• Köster K.: Mittelaterliche Pilgerzeichen und Wallfahrtdevotionalien, in: Rhein und Maas. Kunst und Kultur 800–1400, Köln 1972
• Köster K.: Pilgerzeichen und Pilgermuscheln von mittelalterlichen Santiagostraßen, Neumünster 1983
• Kruppé J.: Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce [Late medieval pottery in Poland], Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981
• Legant-Karau G.: Mittelalterlicher Holzbau in Lübeck an der Schwelle vom ländlichen zum städtischen Siedlungsgefüge, “Archäologisches Korrespondenzblatt” 1994, Vol. 24, 1994
• Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum, vol. I: Stand, Aufgaben und Perspektiven, ed. M. Gläser, Lübeck 1997
• Lüdtke H.: Grauware des 12. bis. 15. Jahrhunderts, in: Handbuch zur mittelalterlichen Keramik in Nordeuropa, eds. H. Lüdtke, K. Schietzel, Neumünster 2001
• M. Rębkowski: The Finds of the Pilgrim Badges from the Polish Baltic Coast, in: Wallfahrer
• Mäesalu E.G.: Die Haustypen im hansezeitlichen Tartu (Dorpat), in: Lübecker Kolloquium…, Vol. III
• Mangelsdorf G.: Untersuchungen zur Formenkunde spätmittelalterlicher Keramik im westlichen Brandenburg, Frankfurt am Main 1994.
• Mangelsdorf G.: Zur mittelalterlichen Keramik des 12. bis 15. Jahrhunderts in Mecklenburg-Vorpommern – ein Bericht zur Forschungslage, in: Z pravéku do stredovéku. Sbornik k 70. narozeninam Vladimira Nekudy, ed. P. Michna, R. Nekuda, J. Unger, Brno 1997
• Mayer D.: Glasurkeramik des Mittelalters von einer Töpfereiproduktion aus der Kleinen Burgstrasse zu Lübeck – ein Vorbericht, “Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte” 1993, Vol. 23
• Moorhouse S.A.: The medieval pottery industry and its market, in: Medieval Industry, “CBA Research Report”, vol. 40, ed. D.W. Crossley, London 1981
• Müller U., Hanse und Archäologie – Vom Konstrukt zur Vielfalt kulturellen Praxen, in: Hansegeschichte als Regionalgeschichte, ed. O. Auge, Frankfurt a. Main 2013
• Nawrolski T., Rębkowski M.: Ein Beitrag zur Erforschung mittelalterlicher Keramik in Pommern, “Offa” 1995, Vol. 52
• Nawrolski T.: Gebäude und topographische Strukturen des 13. und 14. Jahrhunderts in Elbing, “Lübecker Kolloquium zur Archäologie und Kulturgeschichte” 1990, Vol. 20
• Petersohn J.: Der südliche Ostseeraum im kirchlich-politischen Kräftespiel des Reichs, Polens und Dänemarks vom 10. bis 13. Jahrhundert. Mission – Kirchenorganisation – Kultpolitik, Köln–Wien 1979
• Piekalski J.: Początki budynków o konstrukcji szkieletowej na terenie Środkowej Europy [The origin of timber-frame housing in central Europe], “Archaeologia Historica Polona” 1996, vol. 3
• Piekalski J.: Wczesne domy mieszczan w Europie Środkowej. Geneza – funkcja – forma [Early burgher’s houses in central Europe. Origin - function - form], Wrocław 2004
• Polak Z.: Budownictwo i architektura [Building and architecture], in: Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu [Archaeology of medieval Kołobrzeg], vol. 2, ed. M. Rębkowski, Kołobrzeg 1997
• Polak Z.: Uwagi archeologa do historii kamienicy gdańskiej [Archaeological remarks on the history of the Gdansk tenement], in: Stan badań archeologicznych miast w Polsce [Archaeological research on Polish towns], eds. H. Paner, M. Fudziński, Z. Borcowski, Gdańsk 2005
• Polak Z.: Zabudowa lokacyjnego Kołobrzegu [Housing in the chartered town of Kołobrzeg], in: Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu [Medieval Kołobrzeg], eds. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Kołobrzeg 2000
• Polak Z.: Zabudowa mieszkalna i gospodarcza. Typy konstrukcji, przemiany przestrzenne, datowanie [Housing and commercial development. Types of buildings, spatial development, dating], in: Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu [Archaeology of medieval Kołobrzeg], vol. 4, ed. M. Rębkowski, Kołobrzeg 1999
• Ratować przeszłość? O uwarunkowaniach i znaczeniu badań archeologicznych prowadzonych przy odbudowie Starówki [Save the past? On circumstances and significance of archaeological research accompanying the reconstruction of the old town], in: Kołobrzeg i okolice poprzez wieki. Studia i szkice [Kołobrzeg and its environs over the centuries. Studies and Sketches], ed. R. Ptaszyński, Szczecin 2010
• Rębkowski M.: Nowe znaleziska kamionki waldenburskiej w północnej Polsce [New finds of Waldenburg stoneware in northern Poland], in: Archaeologia et historia urbana, eds. R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki, Elbląg 2004
• Rębkowski M.: Pielgrzymki mieszkańców średniowiecznych miast południowego wybrzeża Bałtyku w świetle archeologii. Wstęp do badań [Pilgrimages of the inhabitants of medieval towns situated on the South Baltic coast in the light of archaeology. An introduction to the research], “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” [Quarterly of the History of Material Culture] 52, 2004, no. 2
• Rębkowski M.: Średniowieczna ceramika miasta lokacyjnego w Kołobrzegu [Medieval pottery in the chartered town of Kołobrzeg], Kołobrzeg 1995
• Rębkowski M.: The Size of Original Plots in Pomeranian Port Charter Towns, “Studia Maritima” 2004, vol. XVII
• Rębkowski M: Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe [The first chartered towns in the Duchy of Pomerania. Spatial and cultural transformations], Kołobrzeg 2001
• Roehmer M.: Steinzeug, in: Handbuch zur mittelalterlichen Keramik in Nordeuropa, eds. H. Lüdtke, K. Schietzel, Neumünster 2001
• Romanowicz P.: Standardy luksusu – naczynia kamionkowe w późnośredniowiecznym Stargardzie [Signs of luxury – stoneware vessels in late medieval Stargard], in: Ekskluzywne życie – dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich [Exclusive life – dignified burial. In the sphere of elite culture of the Middle Ages], ed. M. Rębkowski, Wolin 2011
• Russow E., Valk H., Haak A., Pärn A., Mäesalu A.: Medieval Archaeology in the Europeaen Context: Towns, Churches, Monasteries and Castles, in: Archaeological Research in Estonia 1865–2005, eds. V. Lang, M. Laneman, Tartu 2006
• Russow E.: Importleraamika Lääne-Eesti linnades 13.–17. sajandi, Tallin 2006
• Samariter R.: Neue Pilgerzeichen und religiöse Zeichen aus Stralsund, in: Wallfahrer aus dem Osten. Mittelalterliche Pilgerzeichen zwischen Ostsee, Donau und Seine, eds. H. Kühne, L. Lambacher, J. Hrdina, Frankfurt am Main 2013
• Samariter R.: Pilgerzeichen und religiöse Zeichen aus Stralsunder Frankenvorstadt, “Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 2008 (2009), Jb. 56
• Schäfer H.: “Siegburger Steinzeug” des 14. bis 16. Jh. aus Sachsen, “Mitteilungen zur Ur- und Frühgeschichte für Ostmecklenburg und Vorpommern” 1993, No. 40
• Schäfer H.: Früher Holz- und Steinbauten in der Hansestadt Greifswald, in: Lübecker Kolloquium…. 2001, Vol. III
• Schäfer H.: Zur Keramik des 13. bis 15. Jahrhunderts in Mecklenburg-Vorpommern, “Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 1997, Jb. 1996
• Scheftel M.: Mittelalterlicher Holzbau in den Städten des niederdeutschen Raumes und der angrenzenden Küstengebiete, “Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte” 1990, Vol. 20
• Scheidemantel D., Schifer Th: Waldenburger Steinzeug. Archäologie und Naturwissenschaften, Dresden 2005
• Schich W.: Zur Grösse der area in den Gründungsstädten im östlichen Mitteleuropa nach den Aussagen der schriftlichen Quellen, in: Vera Lex Historiae. Studien zu mittelalterlichen Quellen, eds. S. Jenks, J. Sarnowsky, M.-L. Laudage, Köln–Wien–Weimar 1993.
• Schmitt G.: Der städtebauliche Wandel Rostocks im. 13 Jahrhundert, in: 777 Jahre Rostock. Neue Beiträgezur Stadtgeschichte, ed. O. Pelc, Rostock 1995
• Spencer B.: Medieval pilgrim badges. Some general observations illustrated mainly from English sources, “Rotterdam Papers” 1968, no. 1
• Stephan H.-G.: Badania nad ceramiką “grupy Falkego”. Bogato zdobiona gotycka kamionka łużycka i jej środowisko archeologiczno-historyczne [Research on the Falke-Group stoneware. High decorated pottery from Lausitz and its archaeological background], in: Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego [Wrocław in medieval and modern times. Material aspects of everyday life], eds. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław 2004
• Stephan H.-G.: Coppengrave. Studien zur Töpferei des 13. bis 19. Jahrhunderts in Nordwestdeutschland, Hildesheim 1981
• Stephan H.-G.: The development and production of medieval stoneware in Germany, in: Ceramics and Trade. The production and distribution of later medieval pottery in north-west Europe, eds. P. Davey, R. Hodges, Sheffield 1983
• The Hansa Town Riga as Mediator between East and West, eds. A. Caune, I. Ose, Riga 2009
• The Medieval Town in The Baltic: Hanseatic History and Archaeology, vol. I–II, eds. R. Vissak, A. Mäesalu, Tartu 1999 and 2002
• Verhaeghe F.: La céramique tres décorée du Bas Moyen Age en Flandre, in: Actes du Colloque de Lille (26–27 Mars 1988), ed. G. Blieck, Lille 1989
• Wernicke H.: Religiöses Alltagsleben in den pommerschen Hansestädten während des Spätmittelalters, “Zeszyty Kulickie” [The Kulice Journal], Nr. 2: Z dziejów chrześcijaństwa na Pomorzu [From the history of Christianity in Pomerania], ed. L. von Zitzewitz, Kulice 2001
• Zientara B.: Przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne miast w dobie lokacji [Socio-economic and spatial transformation in the age of chartering of towns], in: Miasta doby feudalnej w Europie środkowo-wschodniej. Przemiany społeczne a układy przestrzenne [Towns of the feudal age in east-central Europe. Social change and spatial development], eds. A. Gieysztor, T. Rosłanowski, Wrocław–Poznań–Toruń 1976