Najwyższy dostojnik autonomii. Instytucja marszałka krajowego w Galicji (1861–1920)

• Authors: Szymczak Damian

Title variants

EN

The highest dignitary of autonomy. The institution of the National Marshal in Galicia (1861–1920)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

At the early 1860s, the Habsburg Monarchy underwent a period of a profound reforms. These resulted in the birth of a constitutional monarchy and modern parliamentarism. Bodies of self-government were established in the individual provinces of the state. In Galicia, the National Sejm and the National Department, which was the executive organ of the Sejm, were established. Both of these institutions were headed by the Galician National Marshal, who in theory held the highest position in the Galician self-government, but in reality, had very limited powers. The actual rule in the province was exercised by the royal-imperial governor. Until the very end of the Habsburg Monarchy the Polish politicians unsuccessfully tried to raise the status of the office of National Marshal. They even failed to introduce the principle of his election by the Sejm. In total, 11 people held the post of National Marshal. It is a certain phenomenon that this institution survived the Habsburg Monarchy. The last National Marshal had to resign from the office in 1920.

Keywords

EN

Habsburg Monarchy; Galicia; Galician National Sejm; Galician National Marshal; National Department

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2022
• Issue: 3(170)
• Pages: 143–173

Contributors

author

Szymczak Damian

• Dr hab. Damian Szymczak, prof. UAM Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Historii, Polska Adam Mickiewicz University in Poznań, Faculty of History, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0001-6113-6030

References

• Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Sanguszków, nr zesp. 637, sygn. 119, S. Badeni do E. Sanguszki z 31 VIII 1901.
• Biblioteka Narodowa, Korespondencja Floriana Ziemiałkowskiego, mkf 585, L. Sapieha do F. Ziemiałkowskiego z 26 III 1868.
• Chłędowski K., Pamiętniki. Galicja (1843–1880), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005.
• Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka, NAN Ukrainy, Papiery Zaleskich. Listy różnych osób do Wacława Zaleskiego 1875–1913, sygn. 7096 II, t. 37, cz. 1, D. Abrahamowicz do W. Zaleskiego z 27 IV 1912.
• Rosco-Bogdanowicz M., Wspomnienia, t. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1959.
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Papiery Polanowskich. Korespondencja Stanisława Polanowskiego z lat 1850–1898. Listy od różnych osób, sygn. 7921 II, F. Ziemiałkowski do S. Polanowskiego z 12 XI 1884.
• Zakład Narodowy im Ossolińskich, A. Górski, Polityka czy politycy. Pamiętnik polityczny, sygn. 14128 III.
• Arbiter, Sejm galicyjski (List Sprawozdawcy Kraju), „Kraj”, 22 X (4 XI) 1904.
• Arkusza O., Ukraińskie przedstawicielstwo w Sejmie galicyjskim, [w:] Ukraińskie tradycje parlamentarne XIX–XXI wiek, red. J. Moklak, Wydawnictwo Historia Iagellonica, Kraków 2006.
• Bartoszewicz K., Dzieje Galicji, jej stan przed wojną i „wyodrębnienie”, Gebethner i Wolff, Warszawa 1917.
• Binder H., „Galizische Autonomie” – ein streifbarer Begriff und seine Karriere, [w:] Moravské vyrovnání z roku 1905: možnosti a limity národnostního smíru ve střední Evropě. Sborník příspěků ze stejnojmenné mezinárodní konference konané ve dnech 10.–11. listopadu 2005 v Brné, K vydání připravili L. Fasora, J. Hanuš, J. Malíř, Matice moravská, Brno 2006.
• Broński K., Finanse publiczne w Galicji w okresie autonomii (1867–1914), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2019.
• Broński K., Polityka budżetowa galicyjskich władz autonomicznych (zarys problematyki), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2010, nr 835.
• Boroński L., O sejmie i wyborach do sejmu, nakładem Towarzystwa im. Stanisława Staszica, Lwów 1889.
• Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–1914, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956.
• Chłędowski K., Album fotograficzne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2007.
• Chołoniewski A., Gdy ukraińska orkiestra gra..., „Świat”, 3 II 1912, nr 5.
• „Czas”, 30 IV 1861, nr 99.
• „Czas”, 9 IV 1875, nr 80.
• „Czas”, 26 X 1884, nr 248.
• „Czas”, 30 IX 1890, nr 224.
• „Czas”, 30 III 1899, nr 73.
• Czornowoł I., Ukraińska frakcja Galicyjskiego Sejmu Krajowego w latach 1861–1901, Instytut Ukrainoznawstwa im. I. Kripjakiewicza Państwowej Akademii Nauk Ukrainy, Lwów 2002.
• Dębicki L., Portrety i sylwetki z XIX stulecia, serya 2, t. 2, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków 1905.
• Dubanowicz E., Prawno-państwowe stanowisko królestwa Galicji i innych krajów przedlitawskich, nakładem Księgarni Gubrynowicza i Syna, Lwów 1916.
• Dziadzio A., Galicyjski Sejm Krajowy wobec namiestnictwa w początkach ery konstytucyjnej w Austrii, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, vol. 25, z. 3.
• Dziadzio A., Mataniak M., Namiestnictwo galicyjskie (1854–1914). Organizacja i zadania, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2018, t. 11, z. 1.
• Echa, „Kurier Lwowski”, 5 III 1914, nr 83.
• Em win., Z galerii sejmowej (impresja), „Dziennik Polski”, 20 XII 1900, nr 352.
• „Gazeta Narodowa” (wydanie wieczorne), 24 VIII 1870, nr 208.
• „Gazeta Narodowa”, 21 XI 1886, nr 267.
• Gmitruk J., Historia ludowego parlamentaryzmu (chłopi i ludowcy w Sejmie Krajowym i parlamencie wiedeńskim), „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego” 2004, z. 20.
• Górski P., Z naszego sejmowania, Drukarnia „Czasu”, Kraków 1905.
• Grodziski S., Sejm Krajowy Galicyjski 1861–1914, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1993, t. 1–2.
• Grzybowski K., Galicja 1848–1914: historia ustroju politycznego na tle historii ustroju Austrii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków–Wrocław–Warszawa 1959.
• Gryf, Nasze Sejmowanie. Poseł Bobrzyński o Sejmie galicyjskim, „Kraj”, 1(14) X 1904, nr 40.
• Homola-Dzikowska I., Mikołaj Zyblikiewicz (1823–1887), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964.
• Karolczak K., Marszałkowie Galicyjskiego Sejmu Krajowego. Portret zbiorowy, [w:] Lwów. Miasto – społeczeństwo – kultura, t. 8: Urzędy, urzędnicy, instytucje. Studia z dziejów Lwowa, red. K. Karolczak i Ł.T. Sroka, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2010.
• Karolczak K., Pracowite życie reprezentanta „warstwy próżniaczej”... Włodzimierz hr. Dzieduszycki (1825–1899), [w:] Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 1, red. M. Przeniosło i L. Michalska-Bracha, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2007.
• Korespondencya „Czasu”, Lwów 27 kwietnia, „Czas”, 1 V 1866, nr 98.
• Korespondencya „Czasu”, Lwów 22 marca, „Czas”, 24 III 1875, nr 68.
• Korespondencya „Czasu”, Lwów 1 maja, „Czas”, 4 V 1876, nr 102.
• Korespondencya Czasu, Lwów 19 października, „Czas”, 21 X 1882, nr 241.
• Koźmian S., Ludwik Wodzicki, nakładem Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej, Kraków 1894.
• Kraków 24 marca, „Czas”, 25 III 1875, nr 69.
• Kraków 24 maja, „Czas”, 25 V 1876, nr 119.
• Kraków 12 września, „Czas”, 13 IX 1878, nr 210.
• Kraków 13 września, „Czas”, 14 IX 1878, nr 211.
• Kronika. Kurierek lwowski, „Gazeta Narodowa”, 21 VIII 1870, nr 206.
• Kronika. Kurierek lwowski, „Gazeta Narodowa”, 7 XI 1872, nr 306.
• Kronika Sejmowa, „Kurier Lwowski”, 26 XI 1885, nr 327.
• Krzesławski J., „Spokojny” Sejm przy pracy, „Wiedza” 1908, nr 48.
• „Kurier Lwowski”, 9 I 1894, nr 100.
• Lwów 6 kwietnia, „Czas”, 8 IV 1875, nr 79.
• Łazuga W., Kalkulować... Polacy na szczytach C.K. Monarchii, Zysk i S-Ka Wydawnictwo, Poznań 2013.
• Łazuga W., Ostatni Stańczyk. Michał Bobrzyński – portret konserwatysty, Bene Nati, Poznań 1996.
• Łoziński B., Galicyjski Sejm Stanowy 1817–1845, nakładem Księgarni H. Altenberga, Lwów 1905.
• Małecki M., Wydział Krajowy Sejmu Galicyjskiego. Geneza, struktura i zakres kompetencji, następstwo prawne, Księgarnia Akademicka, Kraków 2014.
• Marszałek Badeni, „Rzeczpospolita”, 22 VI 1912, nr 79.
• Marszałek krajowy hr. A. Gołuchowski, „Gazeta Lwowska”, 17 IV 1914, nr 86.
• Merunowicz T., Wyniki samorządu w Galicji. Z powodu 50-lecia istnienia urządzeń autonomicznych w Galicji, nakładem Księgarni W. Gubrynowicza i Syna, Lwów 1916.
• Moklak J., W walce o tożsamość Ukraińców. Zagadnienie języka wykładowego w szkołach ludowych i średnich w pracach galicyjskiego Sejmu Krajowego 1866–1892, „Historia Iagellonica”, Kraków 2004.
• Monokl, Wizerunki sejmowe. Ludzie i sprawy. Przyczynek do historii samorządu galicyjskiego, z drukarni Zygmunta Hałacińskiego, Lwów 1903.
• Mudryj M., Dylematy narodowościowe w Sejmie Krajowym galicyjskim (na przykładzie posłów formacji gente Rutheni natione Poloni), [w:] Ukraińskie tradycje parlamentarne XIX–XXI wiek, red. J. Moklak, Wydawnictwo Historia Iagellonica, Kraków 2006.
• Mudryj M., Urząd zastępcy marszałka galicyjskiego Sejmu Krajowego (1861–1918), [w:] Lwów. Miasto – społeczeństwo – kultura, t. 7: Urzędy, urzędnicy, instytucje. Studia z dziejów Lwowa, red. K. Karolczak i Ł.T. Sroka, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2010.
• Na zagajenie sejmu, „Gazeta Narodowa”, 26 XI 1873, nr 280.
• Oberc M., Wizyty cesarza Franciszka Józefa I w Galicji, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016.
• Otwarcie sejmu, „Gazeta Narodowa”, 6 IV 1875, nr 77.
• Pająk J.Z., Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914–1918, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2012.
• Pannenkowa I., Walka Galicji z centralizmem wiedeńskim. Dzieje rezolucji sejmu galicyjskiego z 24 września 1868. W 50 rocznicę uchwały rezolucyjnej, Wydawnictwo Polskie, Lwów 1918.
• Pijaj S., Między polskim patriotyzmem. Polacy wobec przemian ustrojowych monarchii habsburskiej (1866–1871), „Historia Iagellonica”, Kraków 2003.
• Po sejmie, „Przegląd Polski” 1888, t. 87.
• Po Sejmie, „Kurier Lwowski”, 3 I 1902, nr 3.
• Po sesji sejmowej, „Przyjaciel Ludu”, 25 II 1912, nr 9.
• Portrety marszałków krajowych, „Czas”, 1 I 1919, nr 1.
• Pożegnanie Wydziału Krajowego, „Nowa Reforma”, 21 VI 1920, nr 147.
• Program nowego marszałka, „Kurier Lwowski”, 1 I 1902, nr 1.
• Przebieg posiedzeń sejmowych, „Przyjaciel Ludu”, 18 X 1908, nr 42.
• Przegląd polityczny, „Przegląd Polski” 1901, t. 142.
• Przegląd polityczny, „Przegląd Polski” 1902, t. 145.
• Przemowy marszałka i namiestnika a pisma ruskie, „Gazeta Narodowa”, 19 IX 1892, nr 221.
• Przyszły marszałek krajowy, „Gazeta Narodowa”, 6 X 1901, nr 277.
• Rogosz J., Z Galicji, „Ateneum” 1891, t. 1(61), z. 1.
• Rutowski T., Kompetencya Sejmu w sprawach podatkowych, Księgarnia H. Altenberga, Lwów 1904.
• Secesja posłów ruskich, „Kurier Lwowski”, 1 XI 1903, nr 303.
• Sejm, „Krytyka”, R. 15: 1913, t. 39.
• Sejm galicyjski, „Kurier Lwowski”, 28 XII 1896, Dodatek do nr 261.
• Sejm galicyjski, „Kurier Lwowski”, 19 III 1899, nr 78.
• Semczyszyn M., Galicyjskie wybory. Działalność Centralnego Komitetu Wyborczego w Galicji Wschodniej w latach 1867–1906, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2014.
• Sprawozdania stenograficzne z rozpraw galicyjskiego Sejmu Krajowego.
• Starzyński S., Sejm galicyjski, R. 1890, „Ateneum” 1891, t. 1(61), z. 2.
• Starzyński S., Sejm galicyjski roku 1885/6, nakładem autora, Lwów 1887.
• Szpak J., Pozycja polityczna księcia Leona Sapiehy w Galicji w latach 1832–1878, [w:] Wielkie rody dawnej Rzeczypospolitej XVI–XIX wieku, t. 1: Sapiehowie, red. T. Ciesielski i M. Sawicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2018.
• Szujski J., Z wycieczki do Lwowa, „Czas”, 8 II 1866, nr 30.
• Szymczak D., Galicyjska „ambasada” w Wiedniu. Dzieje ministerstwa dla Galicji 1871–1918, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2013.
• Szymczak D., Ze Lwowa do Wiednia i z powrotem. Wokół kariery Filipa Zaleskiego, [w:] Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 5, red. M. Przeniosło i L. Michalska-Bracha, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2017.
• Świątek A., Gente Rutheni, natione Polonii. Z dziejów Rusinów narodowości polskiej w Galicji, Księgarnia Akademicka, Kraków 2014.
• Tarnowski S., Ludwik Wodzicki. Wspomnienie pośmiertne, Drukarnia „Czasu”, Kraków 1894.
• Tarnowski S., Początki nowego Sejmu, „Przegląd Polski” 1890, t. 95.
• Trzecieski J., O stronnictwach sejmowych w latach od 1889 do 1900, Drukarnia „Czasu”, Kraków 1900.
• Taub Sz., Dzieje Biura Stenograficznego dawnego Sejmu galicyjskiego, nakładem Władysława Chrapusty, Katowice 1925.
• Uwagi sejmowe, „Kurier Lwowski”, 28 XI 1885, nr 329.
• W sprawie marszałkostwa (przez posła sejmowego), „Gazeta Narodowa”, 4 I 1881, nr 2.
• Walter F., Österreichische Verfassungs- und Verwaltungsgeschichte von 1500–1955, Böhlau, Wien–Köln–Graz 1972.
• Wiadomości polityczne, „Kurier Lwowski”, 22 VIII 1890, nr 232.
• Wierzbicka B., Gmachy i wnętrza sejmowe w Polsce, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998.
• Witos W., Ze Sejmu, „Przyjaciel Ludu”, 18 X 1908, nr 42.
• Z Sejmu Galicyjskiego (Sprawozdanie „Kraju”), „Kraj”, 6(18) X 1889, nr 40.
• Z Sejmu galicyjskiego, „Kraj”, 26 X (7 XI) 1890, nr 43.
• Zastępca, Z Galicji, „Kraj”, 19 X (1 XI) 1901, nr 42.
• Zdrada J., Pietruski Oktaw, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 26, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków 1981.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2022.115