Więźniarki i polityka. "Ostatni etap" Wandy Jakubowskiej i inne filmy obozowe w perspektywie studiów kobiecych w badaniach Holokaustu

• Authors: Monika Talarczyk-Gubała

Title variants

EN

Women Prisoners and Politics. Wanda Jakubowska’s „The Last Stage and Other Labor Camp Films in the Perspective of Gender Studies on the Holocaust

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł sytuuje „Ostatni etap” pośród tych filmowych świadectw i reprezentacji, których rewizjonistyczna reinterpretacja daje poznawcze rezultaty w dziedzinie gender studies. Autorka analizuje dwa filmy, w których dzieło Jakubowskiej służyło jako wzorzec ikonograficzny: „Trzy kobiety” (1956) Stanisława Różewicza oraz „Pasażerkę” (1963) Andrzeja Munka. Talarczyk-Gubała postrzega „Trzy kobiety” jako polemikę z filmem Jakubowskiej i jej przekonaniem o nierozerwalności więzi łączącej byłych więźniów. Autorka podkreśla też światopoglądową wspólnotę reżyserów o przekonaniach lewicowych, zakorzenionych w tradycjach polskiego socjalizmu oraz ambiwalencję wpisaną w wizerunek nadzorczyni SS w kreacji Aleksandry Śląskiej. Z analizy intertekstualnych relacji między pierwszym fabularnym filmem o obozie koncentracyjnym a filmami do niego nawiązującymi wynika, że zarówno u progu, jak i w okresie zamknięcia polskiej szkoły filmowej dzieło Jakubowskiej stanowiło niezbywalny punkt wyjścia dla polskich filmów obozowych.

EN

The article places „The Last Stage” in the midst of these film testimonies and representations of which revisionist reinterpretation produces interesting outcomes in the area of gender studies. The author analyses two films for which Jakubowska’s work served as an iconographic model: Stanisław Różewicz’s „Three Women” (1956) and Andrzej Munk’s „The Passenger” (1963). Talarczyk-Gubała considers the „Three women” to be a polemic with Jakubowska’s film and her views on the indestructible bond between former prisoners. The author points to the left wing views shared by the directors, grounded in Polish socialist tradition and the ambivalence inscribed in the image of the SS overseer in the creation of Aleksandra Śląska. The analysis of the intertextual relationship between the first feature film about concentration camps and the films that refer to it indicates that both in the beginning and towards the end of the Polish film school, Jakubowska’s work was a non-negotiable starting point for Polish films on labour camps.

Keywords

PL

Jakubowska Wanda; Munk Andrzej; Różewicz Stanisław; Holokaust

EN

Jakubowska Wanda; Munk Andrzej; Różewicz Stanisław; Holocaust

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2015
• Issue: 92 Kino polskie i polityka
• Pages: 142-158

Contributors

author

Monika Talarczyk-Gubała

• Wydział Organizacji Sztuki Filmowej, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera

References

• Eberhardt, Konrad. Film jest snem. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974.
• Fidelis, Małgorzata. Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce. trans. Maria Jaszczurkowska. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2015.
• Haltof, Marek. „Obrazu Holokaustu w filmach z okresu polskiej szkoły filmowej (1955-1965)”. „Kwartalnik Filmowy” 77-78 (2012).
• Hendrykowski. Marek. Stanisław Różewicz. Poznań: Wydawnictwo Ars Nova, 1999.
• Hirsch, Joshua. Afterimage: Film, Trauma and Holocaust. Philadelphia: Temple University Press, 2004.
• Insdorf, Annette. Undelible shadows. Film and the Holocaust. (first edition: Random House 1983) Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Jackiewicz, Aleksander. „Ostatniego etapu” ciąg dalszy, In: Moja filmoteka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983.
• Janicka, Bożena. „Między prawdą a kłamstwem”. In: Chełmska 21. 50 lat Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie, ed. Bożena Janicka, Andrzej Kołodyński. Warszawa: Wydawnictwo WFDiF, 2000.
• Karwowska, Bożena. Ciało, seksualność, obozy zagłady. Kraków: Universitas, 2009.
• Lewicki, Bolesław W. „Oświęcim”. „Kino” 6 (1968).
• Lubczyński, Krzysztof. Pasażerka po czasach zagłady. Rozmowa z Zofią Posmysz [online] 23.05.2011 [accessed 29.12.2015] http://pisarze.pl/publicystyka/839-z-zofi-posmysz-pisark-autork-pasaerki-rozmawia-krzysztof-lubczyski.html
• Madej, Alina. „Jak powstawał ‘Ostatni etap’”. „Kino” 5 (1998).
• Madej, Alina. „Proszę państwa do kina”. In: Widziane po latach. Analizy i interpretacje filmu polskiego, ed. Małgorzata Hendrykowska. Poznań: PTPN, 2000.
• Maszewska-Łupiniak, Monika. Rzeczywistość filmowa Stanisława Różewicza. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
• Mazierska, Ewa (ed.). Work in Cinema. Labour and the human condition. red. New York: Palgrave Macmillan, 2013.
• Mazierska, Ewa, Elżbieta Ostrowska. Women in Polish Cinema. London-NY: Berghahn Books, 2006.
• Mazierska, Ewa. Od walki klas do „schindleryzmu”. trans. Jakub Majmurek, „Krytyka Polityczna. Kino-Fabryka” 35-36 (2013).
• Pető, Andrea, Louise Hecht, Karolina Krasuska (ed.). Women and the Holocaust: New Perspectives and Challenges. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2015.
• Różewicz, Stanisław. Było, minęło… w kuchni i na salonach X muzy. Warszawa: Wydawnictwo ISKRY, 2012.
• Stőckhausen-Sobelman, Joanna. Kobiety Holokaustu. Feministyczna perspektywa w badaniach nad Shoah. Kazus KL Auschwitz-Birkenau. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2012.
• Surmiak-Domańska, Katarzyna. Byłam dla niej dobra. Rozmowa z Zofią Posmysz [online] 19.10.2010 [accessed 29.12.2015] http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127291,8373617,Bylam_dla_niej_dobra.html
• Talarczyk-Gubała, Monika. Wanda Jakubowska. Od nowa. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2015.
• Wieviorka, Annette. Déportation et génocide. Entre la memoire et l’oubli. Paris: Pluriel, 2013.
• Wóycicka, Zofia. Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2009.
• Wróbel, Marta. „’Ostatni etap’ Wandy Jakubowskiej jako pierwszy etap polskiego kina ideologicznego”. „Kwartalnik Filmowy” 43 (2003).
• Žižek, Slavoj. Lacan. Przewodnik Krytyki Politycznej. trans. Julian Kutyła. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.