Świadomość formy w powieści Jacka Dukaja Inne pieśni

• Authors: Bożena Tokarz

Title variants

EN

Awareness of Form in the Novel Other Songs by Jacek Dukaj

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Historia opowiedziana przez Jacka Dukaja w powieści Inne pieśni koncentruje się wokół kategorii formy jako porządku istnienia, myślenia, działania i postrzegania. Autor świadomie podejmuje Gombrowiczowską koncepcję Formy, uaktualniając ją w kontekście odkryć nauki i w filozofii, na co pozwala mu popularna i pojemna forma gatunkowa fantasy. Poza obecnością w powieści różnych konstrukcji gatunkowych jej struktura opiera się na mechanizmach mentalnych, którymi posługują się inne dziedziny poznania, fizyka i genetyka. W czasie lektury czytelnik dochodzi do przekonania, że forma stanowi zarówno odbicie mechanizmów poznawczych, jak i sama staje się narzędziem poznania i rozumienia. Powtórzenie schematu literackiego (np. gatunku) określa strategię twórcy i nie prowadzi do powstania kliszy, lecz jest innowacyjne poznawczo, artystycznie i estetycznie. Wykorzystując, wydawałoby się przeciwne rodowody (fantasy i ideę Formy Gombrowicza), Dukaj zawiera pakt z odbiorcą. Prowadząc go w labirynty ludzkiej świadomości, zawiesza niewiarę, by pobudzić pracę myśli lub zwielokrotnić jego życie w imaginacji powtórzenia.

EN

Jacek Dukaj’s prose is placed at the borderlines of literary genres, among science fiction, fantasy, saga, and forms of re-written, re-factional literature. It is governed by two mental mechanisms: the “game of make-believe” and the game with a reader and the philosophical awareness of Form. The creative re-writing occurring in the novel Other Songs is based on reference to the battle fought between Synthesis and Analysis from Ferdydurke by Witold Gombrowicz, to Aristotelean conjectures on Form and Matter, maybe also to Paul Dirac’s physics and the electronic visions of penetration and dispersal, which are revealed by the short story The Cathedral, adapted for the screen by Tomasz Bagiński.

Keywords

PL

forma literacka; Forma Gombrowicza; fantasy; Jacek Dukaj; Inne pieśni

EN

form of literature; Gombrowicz’s Form, fantasy; Jacek Dukaj; " Inne pieśni"

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Zagadnienia Rodzajów Literackich
• Year: 2014
• Volume: 57/114 z. 2
• Pages: 163-176

Dates

published

2014

Contributors

author

Bożena Tokarz

• Zakład Teorii Literatury i Translacji Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego

References

• Borges Jorge L. (1978), Pierre Menard, Autor „Don Kichota”, tłum. A. Sobol-Jurczykowski [w:] tegoż, Opowiadania, tłum. Z. Chądzyńska, A. Sobol-Jurczykowski, K. Piekarek, K. Wojciechowska, S. Zembrzuski, posłowie R. Kalicki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Cervantes Saavedra Miguel de (2004), Don Kichot, tłum. A. L. Czerny i Z. Czerny, Zielona Sowa, Kraków.
• Deleuze Gilles (1997), Różnica i powtórzenie, tłum B. Banasiak i K. Matuszewski, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Dukaj Jacek (2013), Inne pieśni, wyd. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Eco Umberto (1994), Lector in fabula, tłum. P. Salwa, PIW, Warszawa.
• Escarpit Robert (1973), Literatura a społeczeństwo, tłum. J. Lalewicz [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 3, oprac. H. Markiewicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Gadamer Hans G. (2003), Język i rozumienie, wybór, przekład i posłowie P. Dehnel i B. Sierocka, Fundacja Aletheia, Warszawa.
• Gombrowicz Witold (1984a), Dziennik (1953−1956), Instytut Literacki, Paryż.
• Gombrowicz Witold (1984b), Dziennik (1957−1961), Instytut Literacki, Paryż.
• Gombrowicz Witold (1984c), Dziennik (1961−1966), Instytut Literacki, Paryż.
• Gombrowicz Witold (1987), Ferdydurke, wyd. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Gombrowicz Witold (1996), Testament. Rozmowy z Dominique de Roux, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Hawking Stephen (1990), Krótka historia czasu. Od Wielkiego Wybuchu do czarnych dziur, tłum. P. Amsterdamski, Wydawnictwo Alfa, Warszawa.
• Jarzębski Jerzy (1982), Gra w Gombrowicza, PIW, Warszawa.
• Jarzębski Jerzy (1984), Pojęcie „formy” u Gombrowicza [w:] Gombrowicz i krytycy, wybór i oprac. Z. Łapiński, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław.
• Kaku Michio (1995), Hiperprzestrzeń. Naukowa podróż przez wszechświaty równoległe, pętle czasowe i dziesiąty wymiar, tłum. E. Łokas, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Kordys Jan (2006), Kategorie antropologiczne i tożsamość narracyjna, Universitas, Kraków.
• Kuhn Thomas S. (2001), Struktura rewolucji naukowych, tłum. H. Ostromęcka, Aletheia, Warszawa.
• Lefevere André (1985), Why Waste Our Time on Rewrites? The Trouble with Interpretation and the Role of Rewriting in an Alternative Paradigm [in:] The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation, T. Hermans, Croom Helm, London–Sidney.
• Lefevere André (2009), Ogórki Matki Courage, tłum A. Sadza [w:] Współczesne teorie przekładu, red. P. Bukowski, M. Heydel, Znak, Kraków.
• Michalski Kazimierz (1978), Heidegger i filozofia współczesna, PIW, Warszawa.
• Rewers Ewa (2005), Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta, Universitas, Kraków 2005.
• Rushdie Salman (1993), Harun i morze opowieści, tłum. M. Kłobukowski, Adamski i Bieliński, Warszawa.
• Staruszkiewicz Andrzej (2002), Filozofia fizyki teoretycznej Einsteina i Diraca, „Przestrzenie Teorii”, nr 1.
• Święcicka Krystyna (1993), Husserl, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Tatarkiewicz Władysław (1970), Historia filozofii, t. 2, PWN, Warszawa.
• Walton Kendall (1984), Uznanie fikcji: zawieszenie niewiary czy udawanie wiary, tłum P. Mróz [w:] Estetyka w świecie, red. M. Gołaszewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Wyka Kazimierz (1969), O potrzebie historii literatury, PIW, Warszawa.
• Ziomek Jerzy (1990), Retoryka opisowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.