Cechy gwarowe w toponimach z powiatu tureckiego

• Authors: Zając Ewelina

Title variants

EN

The features of the dialect in the toponyms of the county of Turek

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Celem artykułu jest omówienie cech gwarowych zarejestrowanych w nazwach obiektów zamieszkanych i niezamieszkanych przez człowieka na terenie powiatu tureckiego, położonego w południowo- wschodniej części Wielkopolski. Na podstawie zebranego materiału toponimicznego odkryć można cechy dialektalne: fonetyczne, fleksyjno-składniowe i leksykalne południowo-wschodniej Wielkopolski. Zgromadzony dzięki eksploracji terenowej materiał toponomastyczny umożliwia obserwację cech gwarowych tkwiących w nazwach, charakterystycznych dla dialektu wielkopolskiego, takich jak: kontynuanty staropolskich samogłosek długich, unikanie protetycznej wymowy samogłosek w nagłosie, wahania rodzaju gramatycznego. Ojkonimy i anojkonimy zachowują także dawne właściwości dialektalne, jak na przykład oboczność morfemów -ow- i -’ew-, która, zachowana w sufiksach nazw, poświadcza prymarnie większy niż obecnie obszar występowania. Cechą zgromadzonego materiału toponomastycznego jest też szeroki zakres toponimizacji, czyli wyparcia apelatywów z zasobu leksykalnego języka i skostnienie ich w nazwach własnych. Nazwy miejscowe i terenowe z terenu powiatu tureckiego przechowują wiele archaizmów leksykalnych oraz leksykę gwarową. Występują też nazwy o zabarwieniu ekspresywnym, znane mieszkańcom nie tylko badanego terenu, często kojarzące się im z jakimś wydarzeniem lub cechą charakteryzującą zamieszkujących tam ludzi.

EN

The aim of this article is to discuss dialect features in the names of inhabited and uninhabited objects in the county of Turek located in the south-eastern part of Wielkopolska Province. In the collected data there can be found particular dialect features: phonetic, inflexive – syntax and lexical characteristics of the South-eastern Wielkopolska Province. The toponymy data collected by field exploration enables the observation of dialect features – in the names characteristic for the dialect of Wielkopolska Province, such as: Old Polish long vowels’ continuants, avoidance of prosthetic pronunciation of vowels in initial sound, hesitancy in the grammatical gender. Oikonyms and anoikonyms also preserve former dialect features, e.g. alternation of the morphemes ‘-ow’ and ‘-ew’ that are preserved in the suffixes of the names, which primarily authenticate, more than presently, the area of occurrence. A feature of the collected toponymy data is also the wider range of toponymisation; in other words the supersession of apelatives from the lexical resource of the language and their fossilization in proper names. The names of the places and areas in the county of Turek retain many lexical archaisms and dialect lexicon. These are also expressive names known by the residents of the examined area and beyond, often associated with a particular event or a feature characteristic of people living there.

Keywords

PL

cechy gwarowe; ojkonimy; anojkonimy; toponimizacja; powiat turecki

EN

dialect features; oikonyms; anoikonyms; toponymisation; county of Turek

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 65
• Pages: 261-271

Contributors

author

Zając Ewelina

• Zakład Dialektologii Polskiej i Logopedii, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego

References

• Bal Józef, 1963, „Niemotywowane” pluralis niektórych nazw terenowych, „Onomastica”, R. VIII, s. 171–194.
• Borek Henryk, 1981, Słownik polskich wyrazów toponimicznych. Zasady opracowania, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Językoznawstwo”, z. VII, s. 7–24.
• Boryś Wiesław, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Dejna Karol, 1973, Dialekty polskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Demartin Adam, 1975, Wielkopolskie nazwy terenowe pochodzenia niemieckiego, „Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Zielonej Górze. Studia i Materiały”, nr I, s. 95–107.
• Gala Sławomir, 1994, Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, Część 1–2, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Głuszczak Julian, 1971, Pluralne nawy topograficzne typu Wierzby, Góry, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. VIII, s. 162–163.
• Gołąb Piotr, 1939, O kilku nazwach topograficznych na Śląsku Opolskim, „Język Polski”, R. XXII, s. 1–6.
• Górnowicz Hubert, 1980, Toponimia Powiśla Gdańskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Gdańsk.
• Górnowicz Hubert, 1982, Toponimizacja leksykalna na przykładzie obszaru gwar malborskich, „Prace Filologiczne”, t. XXXI, s. 59–65.
• Jakus-Borkowa Ewa, 1987, Toponimia powiatu świeckiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
• Kamińska Maria, 1962, O nowszych nazwach miejscowych na terenie Wyżyny Kielecko-
• Sandomierskiej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 8, s. 259–268.
• Machek Václav, 1968, Etymologický slovník jazyka českého, Academia, Praha.
• Mrózek Robert, 1998, Nazwy terenowe, w: E. Rzetelska-Feleszko, red., Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Instytut Języka Polskiego PAN, Warszawa– Kraków, s. 231–256.
• Nitsch Kazimierz, 1957, Dialekty języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław.
• Rospond Stanisław, 1961, Ze studiów nad polską toponomastyką. IX. Gniezno, „Język Polski”, R. XLI, s. 331–342.
• Rospond Stanisław, 1969, Słowiańskie nazwy miejscowe z sufiksem -sk-, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Rutk iewicz Małgorzata, 1997, Nazwy terenowe i miejscowe w gminie Miedzichowo, Wydawnictwo WiS, Poznań.
• Rutk iewicz Małgorzata, 2002, Toponimia środkowozachodniej części województwa wielkopolskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Rzepka Wojciech Ryszard, 1967, Notatka o gople i Gople, „Slavia Occidentalis”, nr XXVI, s. 139–141.
• Strokowska Anna, 1978, Pogranicze językowe wielkopolsko-mazowieckie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Sychta Bernard, 1967, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Śmiech Witold, 1983, Stosunek polskich nazw terenowych do wyrazów pospolitych, w: K. Rymut, red., Geografia nazewnicza, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 37–51.
• Tomaszewski Adam, 1934, Mowa ludu wielkopolskiego, Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Poznań.
• Zagórski Zygmunt, 1991, O mowie mieszkańców kilkunastu wsi wokół Konina, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.