Cheder i mełamed we wspomnieniach młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego

• Authors: Cukras-Stelągowska Joanna

Title variants

EN

Cheders and Melameds in the Memories of Young Jews from the Inter-War Period

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę stworzenia zbiorowego portretu chederów oraz pracujących w nich nauczycieli (mełamedów) w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Edukacja w chederze stanowiła niezwykle ważny etap na drodze do dorastania żydowskich chłopców, decydujący o dalszych trajektoriach edukacyjnych i zawodowych, przygotowujący do pełnego uczestnictwa we wspólnocie. Bazą dla analizy tego zagadnienia są prace historyków, a także materiały pamiętnikarskie: z zastosowaniem metody egzemplifikacji. Analizie poddano autobiografie polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego ze zbiorów YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku. Starano się także pokazać proces przemian w obrębie szkolnictwa religijnego, główne powody ataków kierowanych wobec tradycyjnych szkółek oraz podejmowane próby ich reformowania. Przekazany we wspomnieniach obraz chederów wpisuje się w ten krytyczny nurt, ale nie jest jednorodny. Zdecydowanie bardziej pozytywne relacje pojawiają się w diariuszach młodych Żydów, którzy uczęszczali do chederów zreformowanych.

EN

The article attempts to create a collective portrait of cheders and teachers working in them (melameds) during the inter-war period. Education in cheders was an extremely important stage of development for Jewish boys. It determined their further educational and professional careers and prepared them for full participation in Jewish communities. These issues are analysed based on the works of historians and diaries using the method of exemplification. The analysis includes autobiographies of young Polish Jews from the inter-war period from the collections of the YIVO Institute for Jewish Research in New York. The article also tries to show the process of changes within religious education, the main reasons for attacks at traditional schools and attempts to reform them. The image of cheders conveyed in diaries is part of this critical trend, but it is not homogeneous. Definitely more positive accounts can be found in the diaries of young Jews who attended reformed cheders.

Keywords

PL

cheder; mełamed; pamiętniki; dwudziestolecie międzywojenne

EN

cheder; melamed; diaries; inter-war period

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Paedagogia Christiana
• Year: 2017
• Volume: 2/40
• Pages: 187-209

Contributors

author

Cukras-Stelągowska Joanna

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika

References

• Borzymińska, Zofia. Szkolnictwo żydowskie w Warszawie 1831–1870. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny – Instytut Naukowo-Badawczy, 1994.
• Cała, Alina. Ostatnie pokolenie. Autobiografie polskiej młodzieży żydowskiej okresu międzywojennego ze zbiorów YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku. Warszawa: "Sic!", 2003.
• „Chedery w Polsce według ankiety Cekabe (Centrali Kas Bezprocentowych) z 1935 r.”. W: Dzieje Żydów w Polsce. 1918–1939. Wybór tekstów źródłowych, red. Żebrowski Rafał, 111. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1993.
• Chmielewski, Samuel. „Stan szkolnictwa wśród Żydów w Polsce”. Sprawy Narodowościowe 1–2 (1937): 32–74.
• Cukras-Stelągowska, Joanna. „Biograficzna wspólnota wspomnień «Ostatniego pokolenia» – młodzież żydowska wobec dylematów tożsamościowych”. Paedagogia Christiana 32 (2014): 185–202.
• Cukras-Stelągowska, Joanna. „Od chederu do jesziwy w polskiej diasporze – dwustopniowy system żydowskiego szkolnictwa religijnego i jego współczesne transformacje”. Paedagogia Christiana 23 (2009): 121–135.
• Cukras-Stelągowska, Joanna. „Upbringing Styles In an Orthodox Jewish Family In the Interwar Period. Autobiographical Contexts”. Studienreihe der Polnischen Historischen Mission 2 (2015): 149–168.
• Daniłowicz, Barbara. „Jutrzenka – tygodnik dla Izraelitów”. W: Studia o szkolnictwie i oświacie mniejszości narodowych w XIX i XX wieku, red. Stefania Walasek, 23–62. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1994.
• Giza, Anna. „Biografia jako fakt empiryczny i jako kategoria teoretyczna”. W: Metoda biograficzna w socjologii, red. Jan Włodarek, Marek Ziółkowski, 39–54. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
• Hellwig, Jan. „Edukacja młodzieży żydowskiej w XIX w. w Poznaniu”. W: Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700–1939, red. Aleksandra Bilewicz, Stefania Walasek, 117–122. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
• Hertzberg, Arthur, Aron Hirt-Manheimer. Żydzi. Istota i charakter narodu. Warszawa: Mada, 2001.
• Hoffman, Zygmunt. „Od chederu do jesziwy”. Kalendarz Żydowski (1985/86): 84.
• Jagodzińska, Agnieszka, Marcin Wodziński. Izraelita, 1866–1915. Wybór źródeł. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2015.
• Kijek, Kamil. Dzieci modernizmu. Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży żydowskiej w II Rzeczypospolitej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017.
• „Księga Pamięci Włodawy i Okolic”. http://muzeumwlodawa.pl/index.php/wystawy-stale/361-w-pokoju-melameda (dostęp: 30.11.2017).
• Lilientalowa, Regina. Dziecko żydowskie. Warszawa: Stowarzyszenie Midrasz, 2007.
• Lisek, Joanna. „Sara Szenirer – Matka Bejs Jakow”. Cwiszn 2/3 (2014): 67.
• Mauersberg, Stanisław. Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918–1939. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1968.
• Mendelsohn, Szlomo. Nowa szkoła żydowska, czem jest i do czego dąży. Warszawa: Wydawnictwo Szkoła i Życie, 1924.
• Papierowski, Andrzej Jerzy. „Żydowskie szkolnictwo religijne na przykładzie działalności prywatnej ortodoksyjnej szkoły Isoda Tora (Podstawy Tory) w Płocku (1921–1939)”. Notatki Płockie 4 (2012): 27–37.
• Renz, Regina. „Wychowanie w rodzinie żydowskiej w Polsce międzywojennej”. W: Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700–1939, red. Aleksandra Bilewicz, Stefania Walasek, 245–254. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998.
• Shandler, Jeffrey. Awakening Lives. Autobiographies of Jewish Youth in Poland before Holocaust. New Haven: Yale University Press, 2002.
• Szczepański, Jan. Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973.
• Szczerbiński, Waldemar. „Charakterystyka kultury żydowskiej w Izraelu i przejawy jej sekularyzacji”. Teologia i Człowiek 27 (2014): 79–107.
• Webber, Jonathan. „Współczesne tożsamości żydowskie”. W: Sytuacja mniejszościowa i tożsamość, red. Zdzisław Mach, Andrzej Paluch, 144–150. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1992.
• Winiarz, Adam. „Sprawa rządowego szkolnictwa elementarnego dla dzieci żydowskich w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807–1831)”. W: Studia o szkolnictwie i oświacie mniejszości narodowych w XIX i XX wieku, red. Stefania Walasek, 7–22. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1994.
• Żebrowski, Rafał. „Polski Słownik Judaistyczny”. http://www.jhi.pl/psj/ (dostęp: 15.11.2017).
• Żebrowski, Rafał. Dzieje Żydów w Polsce. 1918–1939. Wybór tekstów źródłowych. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1993.

Identifiers

DOI

10.12775/PCh.2017.032