Barokní rukopisné kancionály z Valašska

• Authors: Smyčková Kateřina

Title variants

EN

The Baroque Hand-written Hymn-books from Moravian Wallachia

PL

Barokowe manuskrypty zbiorów hymnów z Morawskiej Wołoszczyzny

• Languages of publication: CS

Abstracts

CS

Tento výzkumný článek je založen na analýze čtyř rukopisných zpěvníků: kancionál Mikuláše Zigmundíka z Lidečka (1696), Martina Mužikovského z Pržna (před 1755), J. Mžíka ze Vsetína (1731–1734) a Ondřeje Štefka ze Vsetína (1769– 1770). Jeho cílem je představit málo známé prameny české duchovní písně 17. a 18. století. V českém prostředí se hymnografické výzkumy dosud zaměřovaly primárně na tištěnou produkci, ačkoli rukopisná produkce byla neméně početná. Tato studie se zaměřuje na čtyři barokní rukopisné kancionály z Valašska, svébytného kulturního regionu na východě České republiky. Tyto prameny jsou dostupné v regionálních muzeích a nebyly dosud zpracovány v odborné literatuře. Proto se článek věnuje jejich podrobnému popisu: datace, autorství, místo vzniku, rozsah rukopisu. Ve zkratce se zabývá také iluminacemi, jazykem a notací pramenů, zaměřuje se ale zvláště na jejich písňový repertoár. Literárněhistorická analýza rukopisných kancionálů ukazuje, že se od tištěných zpěvníků lišily vyšším počtem tropovaných ordinárií a že určitá část písní se dochovala pouze v rukopisné, nikoli tištěné podobě. Tropovaná ordinária ukazují, že se praxe katolického kostelního zpěvu mírně odlišovala od oficiálních církevních předpisů, jež nepovolovaly nahrazovat mešní texty vernakulárním zpěvem. Výskyt specifického repertoáru dokládá určitou nezávislost rukopisného média na tištěné hymnografii. Studie přináší zatím předběžné závěry z rozsáhlejšího výzkumu moravských rukopisných kancionálů. Mnoho informací zůstává dosud neznámých (např. o autorech zpěvníků), mnoho čeká na budoucí zpřesnění.

EN

This article is based on an analysis of four hand-written hymn-books: the hymnal by Mikuláš Zigmundík from Lidečko (1696), Martin Mužikovský from Pržno (before 1755), J. Mžík from Vsetín (1731–1734) and Ondřej Štefek from Vsetín (1769–1770). The aim of the article is to present some unknown sources of the Czech spiritual song of the 17th and 18th century. The hymnological studies in the Czech milieu focus still in the first place on the printed production, but the hand-written production was no less plentiful. This study focuses on four handwritten baroque hymn-books from Moravian Wallachia which is a unique cultural region in the eastern part of the Czech Republic. These sources are accessible in some regional museums and have not been described yet in any reference book. The article deals with the detailed description of the manuscripts: the date and the place of origin, the authorship, the extent of the manuscript. The study deals briefly with the illumination, language and music notation, focusing especially on the song repertoire. The literary-historical analysis of the hand-written hymn-books shows that the manuscripts differ from the printed hymn-books in the high number of ordinarium tropes [the addition to the ordinarium missae] and in the fact that a specific part of the repertoire survived only in the manuscript form, not in the printed form. The ordinarium tropes [the addition to the ordinarium missae] demonstrate that the practice of the Catholic Church singing was a little different from the official church regulations. These regulations forbade to replace the Mass texts with vernacular songs. The occurrence of the specific repertoire is a proof of some independence of the printed hymnography. The article offers some provisional results of the large research (focused on Moravian hand-written hymn-books). Much information is still unknown (e. g. about the authors), much is waiting for the next specification.

PL

Niniejszy artykuł opiera się na analizie czterech ręcznie spisanych zbiorów hymnów, którego autorami są kolejno: Mikuláš Zigmundík z Lidečka (1696), Martin Mužikovský z Pržna ( przed 1755), J. Mžík z Vsetína (1731-1734) i Ondřej Štefek z Vsetína (1769-1770). Celem artykułu jest przedstawienie mało znanych źródeł czeskiej pieśni religijnej z XVII i XVIII wieku. Studia hymnologiczne w Czechach skupiają się przede wszystkim nadal na materiale publikowanym, ale ręcznie pisane materiały są nie mniej liczne. Ten artykuł dotyczy czterech ręcznie napisanych, barokowych zbiorów hymnów z Morawskiej Wołoszczyzny, która jest unikalnym regionem kulturowym we wschodniej części Republiki Czeskiej. Te źródła są dostępne w regionalnych muzeach i nie zostały jeszcze dotąd opisane w żadnej literaturze przedmiotu. Dlatego artykuł przedstawia dokładny opis manuskryptów, podając datę i miejsce pochodzenia, autorstwo i długość tekstu. W opisie zajęto się także iluminacjami, językiem i muzyczną notacją, zwracając specjalną uwagę na repertuar pieśni. Analiza historycznoliteracka tych ręcznie spisanych zbiorów hymnów pokazuje, że rękopisy różnią się od drukowanych książek z hymnami ze względu na wysoką ilość ordinarium tropes [dodatków, rozszerzeń liturgicznego śpiewu gregoriańskiego do ordinarium missae, czyli do obowiązkowego kanonu stałych części mszy śpiewanej] i ze względu na fakt, że specyficzna część repertuaru przetrwała tylko w formie rękopiśmiennej, nie w formie drukowanej. Ordinarium tropes [dodatki, rozszerzenia śpiewu gregoriańskiego do ordinarium missae] wskazują, że w praktyce śpiew w kościele katolickim różnił się trochę od obowiązujących w tej materii oficjalnych regulacji (przepisów) kościelnych. Te regulacje zakazywały zastępowania tekstów Mszy św. pieśniami w języku narodowym. Pojawienie się odrębnego repertuaru jest dowodem na pewną niezależność drukowanej hymnografii. Artykuł przedstawia wstępne rezultaty tego szeroko zakrojonego badania (skupiającego się rękopiśmiennych zbiorach hymnów). Nieznana jest jeszcze spora ilość informacji (np. dotycząca autorów hymnów), a wiele informacji oczekuje jeszcze na dalszą specyfikację.

Keywords

SK

kancionál; duchovní píseň; česká literatura 17. a 18. století; Valašsko; rukopis

EN

hymn-book; spiritual song; Czech literature of the 17th and 18th century; Moravian Wallachia; manuscript

PL

zbiór hymnów; pieśń religijna; literature czeska 17. i 18. wieku; Wołoszczyzna Morawska; rękopis

• Publisher: Fundacja Naukowa Katolików “Eschaton”
• Journal: Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education
• Year: 2014
• Issue: 3(7)
• Pages: 47-62

Contributors

author

Smyčková Kateřina

• Charles University in Prague in Czech Republic

References

• Mužikovský M., Kancionál, 1755 (Vlastivědné muzeum Olomouc, sign. R 84).
• Mžík J., Kancionál, 1731 – 1734 (Muzeum Valašské Meziříčí, sign. L2121).
• Štefek O., Kancionál, 1769 – 1770 (Muzeum Vsetín, inv. č. 3402).
• Zigmundík M., Kancionál, 1696 (Moravské zemské muzeum Brno, Oddělení dějin hudby, sign. A 21 049).
• Baťová E., Kolínský kancionál z roku 1517 a bratrský zpěv na počátku 16. století, Koniasch Latin Press, Praha 2011.
• Houdek V., Moravské ornamenty III, Vlastenecký muzejní spolek, Olomouc 1891.
• Konrád K., Dějiny posvátného zpěvu staročeského od 15. věku do zrušení literátských bratrstev, Dědictví sv. Prokopa, Praha 1893.
• Rous J., Prženští rektoři od polovice XVII. do počátku XIX. století, [In:] Naše Valašsko, red. M. Kašlík, 1938, č. 3 (4), s. 113-124.
• Sehnal J., Český zpěv při mši, [In:] Hudební věda, red. M. Kuna, 1992, č. 1 (29), s. 3-15.
• Slavický T., K otázce vlivu jezuitů na český lidový duchovní zpěv, [In:] Bohemia Jesuitica 1556 – 2006, sv. 2, red. P. Cemus, Karolinum, Praha 2010, s. 1113-1135.
• Smyčková K., Rukopisné hymnografické školy na Moravě, [In:] „Acta Universitatis Carolinae“, red. A. A. Fidlerová, r.: 2014 [v tisku].
• Škarpová M., Štejerův kancionál a český hymnografický kánon 17. století, Filozofická fakulta Univerzity Karlovy, Praha 2014 [v tisku].
• Tichá J., Rožnovský rektor Josef Rund také ve sbírkách Valašského muzea, [In:] Museum vivum, red. V.Koukal, 2006, č. 2, s. 256-261.
• Hymnorum thesaurus Bohemicus, Databáze českých duchovních písní z tištěné kancionálové produkce 16. – 18. století, http://www.clavmon.cz/htb [přístup: 17.05.2014].
• Melodiarium hymnologicum Bohemiae, http://www.musicologica.cz/melodiarium [přístup: 17.05.2014].

Identifiers

ISSN

2299-9922