„Mała ojczyzna” Ślązaka we frazeologizmach i przysłowiach... gwarowych. (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Śląsk Opolski)

• Authors: Dźwigoł Renata

Title variants

EN

“A Little Motherland” in the Light of Phraseology and Paremiology of Silesian Dialects (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Śląsk Opolski)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents an analysis of phrases and proverbs with a toponymic component, which were excerpted from lexicographic sources recording Silesian dialects. The object of description is the image of “a little motherland”, or to be more precise, little Silesian motherlands (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk oraz Śląsk Opolski), which is present in those units (i.e. phrases and proverbs). Thanks to particular toponyms in phraseology and paremiology, the following aspects of old times reality have been preserved: administrative centers, the development of industry and railroading, mental health care, education, prison system, agriculture, craftsmanship, trade, religious life, dialectal differences between residents of neighbouring towns, real estate.

Keywords

PL

Śląsk; gwary śląskie; frazeologia; paremiologia; toponimia

EN

Silesia; Silesian dialects; phraseology; paremiology

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
• Year: 2015
• Issue: 10
• Pages: 15-39

Contributors

author

Dźwigoł Renata

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

References

• Adamowski J., 2005, Językowo-kulturowy obraz miast polskich zawarty w przysłowiach, „Twórczość Ludowa”, nr 1/4, s. 30–37.
• Biolik M., 1993, Nazwy własne w mazurskich pieśniach ludowych z XIX wieku, [w:] Onomastyka literacka, red. M. Biolik, Olsztyn, s. 247–252.
• Biolik M., 2010, Nazwy własne w użyciu pragmatycznym, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, red. R. Łobodzińska, t. I, s. 49–59.
• Bizior R., 2014, Częstochowa w przysłowiach – o językowo-kulturowym obrazie miasta, [w:] Parémie národů slovanských VII, red. E. Mrhačová, U. Kolberová, Ostrawa, s. 49–56.
• Borek H., 1972, Opolszczyzna w świetle nazw miejscowych, Opole.
• Borek H., 1988, Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, Opole.
• Bystroń J.S., 1933, Przysłowia polskie, Kraków [szczególnie rozdział VI: Kraje i ludzie, s. 158–212].
• Bystroń J.S., 1977, Warszawa, Warszawa.
• Chlebda W., 2000, Ile jest „Mławy” w Mławie? Pochodne nazw własnych w językowym obrazie świata Polaków, [w:] Językowy obraz świata i kultura, red. A. Dąbrowska, J. Anusiewicz, Wrocław, s. 247–259 (Język a Kultura, t. 13).
• Cieślikowa A., 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin, s. 269–276.
• Czeszewski M., Foremniak K., 2011, Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, red. M. Bańko, Warszawa.
• Długosz K., 1993, Nazwy miejscowe w przysłowiach, [w:] Onomastyka literacka, red. M. Biolik, Olsztyn, s. 253–259.
• Dźwigoł R., 2014, Pieśni ludowe z Suszca i okolic – „mała ojczyzna” a reszta świata, [w:] Lubelska pieśń ludowa na tle porównawczym, red. J. Bartmiński, B. Maksymiuk-Pacek, Lublin, s. 287–299.
• Hosák L., Šrámek R., 1980, Místní jména na Moravĕ a ve Slezsku, t. II, Praha.
• Jaracz M., 2003, O nazewnictwie geograficznym we frazeologii (na podstawie „Nowej księgi przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich” pod red. Juliana Krzyżanowskiego).
• Rekonesans badawczy, [w:] Metodologia badań onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, s. 447–456.
• Jaracz M., 2003, Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. II, Szczecin, s. 113–123.
• Malicki J., 1999, Zapis i interpretacja doświadczeń przeszłości w nazwach miejscowych. Z problematyki toponimii śląskiej w języku czeskim, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin, s. 277–299.
• Młynarczyk E., 2013, „Nie święci garnki lepią”. Obraz rzemiosła utrwalony w polskiej frazeologii, Kraków.
• Mrózek R., 1984, Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Katowice.
• Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, 1969–1972, t. I–III, red. J. Krzyżanowski, Warszawa. [skrót: NKP]
• Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, 1978, t. IV, oprac. S. Świrko, Warszawa. [skrót: NKP]
• Nowakowska A., 2010, Frazeologia a onomastyka, czyli frazeologia nazwoznawcza i onomastyka frazeologiczna, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, red. R. Łobodzińska, t. I, s. 97–106.
• Nowakowska A., Tomczak L., 2003, Czy Zabłocki to Zabłocki? Nazwy własne w polskiej frazeologii, [w:] Metodologia badań onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, s. 457–466.
• Nowakowska A., Tomczak L., 2005, Funkcje nazw miejscowych w porównaniach frazeologicznych, [w:] Wyraz i zdanie w językach słowiańskich 5. Opis, konfrontacja, przekład, red. M. Sarnowski, W. Wysoczański, Wrocław, s. 269–274.
• Nowakowska A., Tomczak L., 2006, Jak daleko z Kołomyi do Grójca? Nazwy miejscowe w polskiej frazeologii, [w:] Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok, s. 553–561.
• Ochman R., 1973, Ciekawe zwroty lutyńskie, „Zwrot”, nr 10, s. 29–31.
• Ondrusz J., 1954, Przysłowia i powiedzenia ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn Czeski.
• Ondrusz J., 1960, Przysłowia i przymówiska ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Wrocław.
• Pawlasowa A. 1999, Dziećmorowski podciep, „Zwrot”, nr 7, s. 67–77 [opowiadanie pisane gwarą o podmienionym dziecku].
• Przymuszała L., 2013, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole. [skrót: Przymuszała]
• Rospond S., 1974, O frazeologii nazewniczej, Warszawa, s. 469–476 (Prace Filologiczne, t. XXV).
• Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, 1970–2014, t. I–XVI, red. S. Rospond, H. Borek, S. Sochacka, Warszawa – Wrocław. [skrót: SENGŚ]
• Słownik folkloru polskiego, 1965, red. J. Krzyżanowski, Warszawa. [skrót: SFP]
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1880, t. I, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa. [skrót: SGKP]
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1883, t. IV, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa. [skrót: SGKP]
• Synowiec H., 2000, O gwarach ziemi pszczyńskiej, [w:] W kręgu języka i kultury ziemi pszczyńskiej, red. H. Synowiec, M. Siuciak, Katowice – Suszec, s. 28–48.
• Szerszunowicz J., 2007, Metafory onomastyczne w konstrukcjach z pogranicza frazeologii i składni jako problem translatoryczny, [w:] Kultura, literatura i sztuka w edukacji językowej w świetle badań empirycznych, red. J. Kida, Rzeszów, s. 253–259.
• Szerszunowicz J., 2011, Z badań nad synonimią jednostek leksykalnych, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 11, s. 257–281.
• Szutkowski T.J., 2009, Toponimy jako środki wtórnej nominacji (na materiale frazeologizmów z komponentem onomastycznym we współczesnym języku rosyjskim i polskim), „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 3159, „Slavica Wratislaviensia”, t. CL, s. 275–283.
• Treder J., 2005a, Gdańsk we frazeologii, [w:] idem, Nazwy ptaków we frazeologii i inne studia z frazeologii i paremiologii polskiej, Gdańsk, s. 123–126.
• Treder J., 2005b, Nazwy własne w zachodniosłowiańskiej frazeologii, [w:] idem, Nazwy ptaków we frazeologii i inne studia z frazeologii i paremiologii polskiej, Gdańsk, s. 53–81.
• Treder J., 2005c, Pomorskie nazwy geograficzne we frazeologii, [w:] idem, Nazwy ptaków we frazeologii i inne studia z frazeologii i paremiologii polskiej, Gdańsk, s. 82–92.
• Wallis S., 1960, Przysłowia i „pogodki” ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław. [skrót: Wallis]
• Wójcik U., 2010, Nazwy metaforyczne w polskiej toponimii, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, red. R. Łobodzińska, t. II, s. 229–236.
• Wysoczański W., 2006, Nazwy własne w porównaniach. Studium konfrontatywne frazeologii i paremii wybranych języków (I), „Rozprawy Komisji Językowej. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe”, t. XXXII, s. 67–95.
• Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części: http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2013.pdf (dostęp: 29.06.2015).