Sąd rozjemczy – triumf i kryzys Trybunału Konstytucyjnego z perspektywy ekonomii politycznej

• Authors: Joński Kamil

Title variants

EN

A Court of Peers – Political economy behind the triumph and crisis of the Polish Constitutional Court

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pozycja ustrojowa TK była najwyższa (w kategoriach aktywizmu i legitymizacji) w pierwszych latach transformacji, kiedy wydawał się najbardziej zagrożony. Z kolei istotny kryzys sądownictwa konstytucyjnego nastąpił ćwierć wieku od przemian ustrojowych, gdy demokracja konstytucyjna wydawała się silna i dobrze zakorzeniona. Aby wyjaśnić tę sprzeczność, w tekście zaproponowano trzy modele pozycji ustrojowej sądu konstytucyjnego, uwzględniające perspektywę ekonomii politycznej. Pierwszy, „sądu rozjemczego”, zakłada polityczną selekcję sędziów w celu zapewnienia reprezentacji różnych wrażliwości ideologicznych oraz konsensualny styl orzekania. Drugi, „Izby Konstytucyjnej SN”, zakłada odpolityczniony system nominacji, neguje znaczenie wrażliwości ideologicznych i zachęca do zgłaszania zdań odrębnych. Trzeci, „Trzeciej Izby Parlamentu”, oznacza rozmontowanie sądownictwa konstytucyjnego, gdyż polityczna selekcja sędziów przekształca sąd w kolejną instytucję większościową realizującą cele partyjne. Negocjowana natura polskiej transformacji ustrojowej stworzyła zapotrzebowanie na instytucje pełniącą funkcje „sądu rozjemczego”, tym samym wzmacniając legitymizację TK wśród polityków i zniechęcając ich od ataków na jego niezależność. Fundamentalne zmiany na scenie politycznej obserwowane po 2005 r. – osłabienie formacji postkomunistycznej i podział sceny między dwa ugrupowania postsolidarnościowe, kierowane przez nową generację liderów – zburzyły ten konsensus i zaowocowały erozją pozycji ustrojowej do „Trzeciej Izby Parlamentu”.

EN

The Constitutional Court was at its strongest (in terms of activism and legitimacy) at the early stages of democratic transition, at the very moment when it was expected to be the most vulnerable. An effective end of the constitutional adjudication came quarter a century after the regime change, when constitutional democracy appeared strong and well-entrenched. To explain this puzzle, this paper proposes three political-economy models of the Constitutional Court’s position. First – ‘the court of peers’ – assumes political selection of constitutional judges to provide representation of ideological sensitivities, and largely consensual decision-making inside the Court. Second – ‘the Constitutional Chamber of the Supreme Court’ – assumes de-politicized selection procedures, downplays ideological sensitivities and encourages dissent. Third – called the ‘Third Chamber of the Parliament’ – amounts to the dismantling of the constitutional adjudication, as political selection of constitutional judges transforms the Court in yet another majoritarian institution pursuing party goals. It is argued, that the negotiated nature of the Polish transition created demand for ‘the court of peers’ type of an institution, thereby fostering Constitutional Court legitimacy among politicians and restraining them from assaults on its independence. However, a fundamental shift in the political landscape observed in 2005 – diminishing of the post-communist formation and the ascent of two post-Solidarity parties led by the new generation of leaders – shattered this consensus and resulted in the Constitutional Court’s erosion towards the ‘Third Chamber of the Parliament’.

Keywords

PL

Trybunał Konstytucyjny; niezależność i niezawisłość sędziowska; polski kryzys konstytucyjny 2015 r.; transformacja ustrojowa

EN

Polish constitutional crisis; constitutional court; judicial independence; democratic transition

• Publisher: Fundacja im. Aliny i Leszka Allerhandów
• Journal: Głos Prawa. Przegląd Prawniczy Allerhanda
• Year: 2020
• Volume: 3
• Issue: 1(5)
• Pages: 70-102

Contributors

author

Joński Kamil

• Katedra Teorii i Filozofii Prawa, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki

References

• Derlatka Marta, Garlicki Lech, Wiącek Marcin, Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2016.
• Dudek Antoni, Reglamentowana rewolucja, Kraków, 2004.
• Dudek Antoni, Historia polityczna Polski 1989-2015, Kraków 2016.
• Friszke Andrzej, Grzelak Janusz, Kofta Mirosław, Leszczyński Adam, Osiatyński Wiktor, Reykowski Janusz, Psychologia Okrągłego Stołu, Sopot 2019.
• Garlicki Lech, Constitutional Court of Poland: 1982-2009, [w:] The Political Origins of Constitutional Courts: Italy, Germany, France, Poland, Canada, United Kingdom, red. Pasquale Pasquino, Rome, 2009.
• Garton Ash Timothy, The Uses of Adversity: Essays on the Fate of Central Europe, Cambridge/London 1989.
• Kaczyński Lech, Kaczyński Jarosław, Alfabet braci Kaczyńskich, Warszawa 2006.
• Kissinger Henry Alfred, World Order, New York 2014.
• Łętowska Ewa, Sobczak Krzysztof, Rzeźbienie państwa prawa: 20 lat później, Warszawa 2013.
• Miller Leszek, Anatomia siły, Warszawa 2013.
• Piotrowski Ryszard, Szmyt Andrzej, Trybunał Konstytucyjny na straży wartości konstytucyjnych 1986–2016, Wolters Kluwer 2017.
• Rzepliński Andrzej, Katalog zasad naczelnych w Konstytucji RP i system źródeł prawa a praktyka, [w:] Konstytucja jako fundament państwa prawa w 15. rocznicę uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelaria Senatu 2013.
• Rzepliński Andrzej, Sędzia gorszego sortu, Warszawa 2018.
• Sadurski Wojciech, Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019.
• Sadurski Wojciech, Rights Before Courts: A Study of Constitutional Courts in Postcommunist States of Central and Eastern Europe, Dordrecht 2005.
• Safjan Marek, Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa-Kraków 2007.
• Skórzyński Jan, Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków, 2019.
• Strzembosz Adam, Zakroczymski Stanisław, Między prawem a sprawiedliwością, Kraków 2017.
• Wronkowska Sławomira, Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, Warszawa 2006.
• Wyrzykowski Mirosław, Experiencing the Unimaginable: the Collapse of the Rule of Law in Poland, „Hague Journal on the Rule of Law” 2019, s. 417-422.
• Yowell Paul, The negative legislator, [w:] Courts, Politics and Constitutional Law: Judicialization of Politics and Politicization of the Judiciary, red. Martin Belov, Abingdon, Oxon, New York 2020.
• Zoll Andrzej, Bartosik Marek, Od dyktatury do demokracji i z powrotem, Kraków 2018.
• Zoll Andrzej, Sobczak Krzysztof, Państwo prawa jeszcze w budowie, Warszawa 2013.