Charakterystyka artykulacyjna polskich sybilantów retrofleksyjnych. Badanie z wykorzystaniem artykulografii elektromagnetycznej

• Authors: Lorenc Anita

Title variants

EN

Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Retrofleksyjność polskich sybilantów nie jest ich nowo odkrytą cechą, aczkolwiek wciąż zbyt mało popularną w literaturze polskojęzycznej. Celem niniejszego artykułu jest dostarczenie szczegółowych dowodów natury artykulacyjnej, iż polskie spółgłoski [ʂ ʐ ʈ͡ʂ ɖ͡ʐ] są retrofleksami. Nowym aspektem tego ujęcia jest przeprowadzenie badań instrumentalnych z wykorzystaniem artykulografii elektromagnetycznej, którym poddano największą w dotychczasowych badaniach grupę starannie dobranych mówców. Wyróżniono cechy artykulacyjne polskich sybilantów retrofleksyjnych będące zarazem kryteriami klasyfikacyjnymi tej grupy spółgłosek. Przeprowadzona analiza danych artykulograficznych pozwoliła opisać cechy artykulacyjne polskich sybilantów retrofleksyjnych obecne w większości realizacji, takie jak: apikalność, (za)dziąsłowość, obecność jamy podjęzykowej oraz cofnięcie masy języka.

EN

Retroflexion of Polish sibilants is not a newly discovered feature, however, it is still not very popular in the Polish-language literature. The purpose of this article is to provide detailed articulatory evidence for the retroflexive character of Polish consonants [ʂ ʐ ʈ͡ʂ ɖ͡ʐ]. A new aspect of this approach is the use of instrumental techniques based on electromagnetic articulography, which has been subjected to the largest group of carefully selected speakers in the current research. The articulatory features of Polish retroflex sibilants are distinguished. The features also represent the classification criteria of this group of consonants. The analysis of articulatory data made it possible to describe the articulatory characteristics of Polish retroflex sibilants present in the majority of the realisations such as apicality, (post)alveolarity, the presence of the sublingual cavity and the tongue retraction.

Keywords

PL

artykulografia elektromagnetyczna; retrofleksy; sybilanty; artykulacja

EN

electromagnetic articulography; retroflexes; sibilants; articulation

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2018
• Volume: 47
• Issue: 2
• Pages: 157-176

Dates

published

2020-08-27

Contributors

author

Lorenc Anita

• Uniwersytet Warszawski Zakład Logopedii i Emisji Głosu Instytutu Polonistyki Stosowanej

References

• Best C.T., Kroos C., Bundgaard-Nielsen R.L., Baker B., Harvey M., Tiede M., Goldstein L., 2014, Articulatory basis of the apical/laminal distinction: tongue tip/body coordination in the Wubuy 4-way coronal stop contrast, [w:] Proceedings of the 10th International Seminar on Speech Production (ISSP), red. S. Fuchs, M. Grice, A. Hermes, L. Lancia, D. Mücke, 2014, 5–8 May, Cologne, Germany, s. 33–36.
• Browman C.P., Goldstein L., 1992, Articulatory Phonology: an overview, „Phonetica”, 49, s. 155–180.
• Bukmaier, V., Harrington, J., 2016, The articulatory and acoustic characteristics of Polish sibilants and their consequences for diachronic change, „Journal of International Phonetic Association”, 46(3), s. 311–329.
• Catford, J.C., 1977, Fundamental problems in phonetics. Edinburgh.
• Dart A., 1988, Acoustic correlates of apical and laminal articulations, „UCLA Working Papers in Phonetics” 79, s. 1–155.
• Dogil G., 1990, Hissing and hushing fricatives: a comment on non-anterior spirants in Polish, Bielefeld.
• Hall T.A., 1997, The phonology of coronals, Amsterdam.
• Hamann, S., 2004, Retroflex fricatives in Slavic languages, „Journal of International Phonetic Association”, 34(1), s. 53–67.
• Hamann, S., 2003., The Phonetics and Phonology of Retroflexes. Utrecht.
• IPA (International Phonetic Association), 1999, Handbook of the International Phonetic Association. A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet, Cambridge.
• Jassem W., 2003, Illustration of the IPA: Polish. „Journal of International Phonetic Association”, 33(1), s. 103–107.
• Jassem W., 1995, The acoustics parameters of Polish voiceless fricatives: an analysis of variance, „Phonetica” 52, s. 251–258.
• Jassem W., Łobacz P., 1995, Multidimensional scaling and its applications in a perceptual analysis of Polish consonants, „Journal of Quantitive Linguistics” 2, s. 105–124.
• Keating P., 1991, Coronal places of articulation, [w:] The special status of coronals: internal and external evidence, red. C. Paradis, J.F. Prunet, San Diego, s. 29–48.
• Król D., Lorenc A., Święciński, R., 2015, Detecting Laterality and Nasality in Speech with the Use of a Multi-Channel recorder. 40th IEEE International Conference on Acoustics, Speech and Signal Processing (ICASSP) 2015, 19–24 April, Brisbane, s. 5147–5151.
• Ladefoged P., Maddieson I., 1996, The Sounds of the World’s Languages, Oxford.
• Laver J., 1994, Principles of phonetics, Cambridge.
• Lee, S. Beckman M.E., Jackson M., 1994, Jaw target for strident fricatives. International Conference on Spoken Language Processing, Yokohama, s. 37–40.
• Lorenc A., 2016a, Wymowa normatywna polskich samogłosek nosowych i spółgłoski bocznej, Warszawa.
• Lorenc A., 2016b, Kryteria diagnostyczne normy wymawianiowej, [w:] Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, Gdańsk, s. 107–143.
• Lorenc A., Żygis M., Mik Ł., Pape D., 2018, Articulatory variation in Polish palatalized retroflexes, Lisboa.
• Lorenc A., Król D., Święciński R., 2015, Assessment of Sound Laterality with the Use of a MultiChannel Recorder. 18th International Congress of Phonetic Sciences (ICPhS) 2015, 10–15 August, Glasgow, Scotland. Dostępny w internecie: <http://www.icphs2015.info/pdfs/Papers/ICPHS0895.pdf>.
• Lorenc A., Święciński R., 2014, Application of phonetics in speech therapy: a case of abnormally convex tongue setting in Polish, [w:] Recent Developments in Applied Phonetics, red. J. Szpyra-Kozłowska, E. Guz, P. Steinbrich, R. Święciński, Lublin, s. 287–324.
• Łobacz P., 1998, Sybilantność, [w:] Scripta manent. Publikacja Wydziałowa z okazji 10-lecia istnienia Wydziału Neofilologii UAM, (1988–1998), red. S. Puppel, s. 135–154.
• Łobacz P. 1995. O percepcyjnej klasyfikacji polskich spółgłosek raz jeszcze, [w:] Eufonia i Logos, red. J. Pogonowski, Poznań, s. 171–183.
• Maddieson I., 1984, Patterns of Sounds. Cambridge.
• Maddieson I., Precoda K., 1992, UPSID and phoneme, user manual, Los Angeles.
• Mik Ł., Lorenc A., Pape D., Żygis M., 2018a, Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes, Lisboa.
• Mik Ł., Lorenc A., Król D., Wielgat R., Święciński R., Jędryka R., 2018b, Fusing the electromagnetic articulograph, high-speed video cameras and a 16-channel microphone array for speech analysis. „Bulletin of the Polish Academy of Sciences. Technical Sciences”, vol. 66, no. 3, s. 257–266.
• Mik Ł., Lorenc A., 2015a, phoneEMAtool [program komputerowy].
• Mik Ł., Lorenc A., 2015b, EMAviewer [program komputerowy].
• Mooshammer, C., Hoole P., Geumann A., 2007, Jaw and order, „Language and Speech” vol. 50, no. 2, s. 145–176.
• Pape D., Żygis M., 2016, The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis, Ithaca.
• Rochoń M., Pompino-Marschall B., 1999, The articulation of secondarily palatalized coronals in Polish, Proceedings of 14th International Congress of Phonetic Sciences (ICPhS) 1999, San Francisco, s. 1897–1900.
• Rubach J., 1984, Cyclic and lexical phonology. The structure of Polish, Dordrecht.
• Shaddle C.H., 1991, The effect of geometry on source mechanisms of fricative consonants, „Journal of Phonetics” 19, s. 409–424.
• Trochymiuk A., Święciński R., 2009, Artykulograficzne badanie wymowy grzbietowej. Studium przypadku, „Logopedia”, t. 38, s. 173–201.
• Żygis M., 2004, Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, t. 33, s. 119–132.
• Żygis M., Pape D., L. Jesus L., 2012, (Non)retroflex Slavic affricates and their motivation. Evidence from Czech and Polish. „Journal of International Phonetic Association” 42, s. 281–329.
• Żygis M., Hamann, S., 2003, Perceptual and acoustic cues of Polish coronal fricatives, „Proceedings of the 15th International Congress of Phonetic Sciences” (ICPhS), 3–9 August, Barcelona, s. 395–398.
• Toda M., Maeda S., Honda K., 2010, Formant-cavity affiliation in sibilant fricatives, [w:] Turbulent sounds: An interdisciplinary guide, red. S. Fuchs, M. Toda, M. Żygis, Berlin, s. 343–371.
• Wierzchowska B., 1980, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• http1: https://www.internationalphoneticassociation.org/content/full-ipa-chart
• http2: http://www.articulograph.de

Notes

PL

Artykuł powstał w ramach projektu naukowo-badawczego nr 2012/05/E/HS2/03770 pt. „Współczesna wymowa polska. Badanie z wykorzystaniem trójwymiarowej artykulografii elektromagnetycznej” realizowanego pod kierownictwem A. Lorenc. Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki na podstawie decyzji nr DEC-2012/05/E/HS2/03770.