Dzisiejsze wczoraj. Pamięć o wojnie w polskiej sztuce współczesnej po 1989 roku

• Authors: Lorenc Magdalena

Title variants

EN

Yesterday Today: Memory of the War in Polish Contemporary Art after 1989

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Yesterday Today: Memory of the War in Polish Contemporary Art after 1989 The purpose of this text is to attempt a synthetic portrayal of the issue of memory of the Second World War as a source of inspiration in Polish contemporary art since 1989. The year 1989, which marked the beginning of systemic transformation in Poland, was also the beginning of the process of transformation of the paradigm of collective memory of World War II. The appearance of issues omitted in the institutionalized discourse of the period of the Polish People’ s Republic contributed to an increase in artists’ interest in the mechanisms of constructing the collective image of the past. The particular ‘memory boom,’ which involved a sharp increase in the number of publications on so-called ‘white spots’ in the history of Poland, also manifested itself in the visual arts, among others, in the works of Mirosław Bałka, Zbigniew Libera, Wilhelm Sasnal, Piotr Uklański and Artur Żmijewski. Most of the works created in the 1990s and in the first decade of the 21st century concerned the memory of the Holocaust and Polish-Jewish relations during the German occupation. In many cases, the means of artistic expression employed by their creators evoked controversy and objections by those who found them inappropriate. The basic objections raised against artists referring to ‘war issues’ were: the instrumental references to the issue of the Holocaust, dictated by trends, and the lack of deep reflection on the attitudes of perpetrators, victims and witnesses of the events at that time. The fact that artists drew from collective images brought with it other effects also. Many works created in this period served the following functions: c a t h a r t i c – involving the purification through art of the recipient’ s feelings and emotions, h e u r i s t i c – resulting from treating creation and its outcomes as a research process whose important elements include the posing of hypotheses and their verification, m n e m o t e c h n i c a l – being an exercise in memory through the medium of art and, finally – c o m m e m o r at i v e, embedded – following Pierre Nora – in the era of commemoration and the call to remembrance. The manners of portraying themes of memory of the war in Polish contemporary art since 1989 seem to have confirmed the social aspect of artistic creation, involving – in the case being discussed – the exposing of, but also the formation of collective images of the past.

Keywords

PL

pamięć zbiorowa,; pamięć o wojnie,; pamięć o Holokauście,; stosunki polsko-żydowskie,; sztuka krytyczna,; sztuki wizualne,; polska sztuka współczesna po; 1989 r.,; praktyki kommemoratywne w sztuce

EN

collective memory,; memory of war,; memory of the Holocaust, Polish-Jewish relations,; critical art,; visual arts,; Polish contemporary art after 1989, commemorative themes in art

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2015
• Issue: 1(25)
• Pages: 221-241

Contributors

author

Lorenc Magdalena

References

• - F.A. Yates, Sztuka pamięci, tłum. W. Radwański, Warszawa 1977
• - A.C. Danto, The Artworld, „Journal of Philosophy” 1964, nr 61, s. 571-584
• - G. Dickie, What is Art? An Institutional Analysis [w:] G. Dickie, Art and Aesthetic. An Institutional Analysis, Ithaca 1974, s. 426–437
• - A. Assmann, Cztery formy pamięci [w:] Między historią a pamięcią. Antologia, red. M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2013
• - Z. Bauman, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, tłum. J. Bauman, Warszawa 1995
• - T. Żukowski, Fantazmat „Sprawiedliwych” i film „W ciemności” Agnieszki Holland, „Studia Litteraria Historica” 2012, nr 1, s. 1–10
• - I. Kowalczyk, Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej, Warszawa 2010
• - J. Tokarska-Bakir, Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946, Wołowiec 2012
• - A. Ostolski, Dotykanie wstydu. Holokaust w malarstwie Wilhelma Sasnala [w:] Sasnal. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2008, s. 46–65
• - A. Szymczyk, Brak. Adam Szymczyk w rozmowie z Ulrichem Loockiem [w:] Sasnal. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2008, s. 254–269
• - W. Sasnal, Zawsze wraca inną drogą. Wilhelm Sasnal w rozmowie z Andrzejem Przywarą [w:] Sasnal. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2008, s. 234–247
• - M. Hirsch, Żałoba i postpamięć [w:] Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, red. E. Domańska, tłum. K. Bojarska, Poznań 2010, s. 245–277
• - J. Jedliński, Klepsydra ciała. Wobec sztuki Mirosława Bałki, „Czas Kultury” 1999, nr 2, s. 96-103
• E. Jedlińska, Sztuka po Holocauście, Łódź 2001
• - H. Krall, Tam już nie ma żadnej rzeki, Kraków 1998
• - P. Piotrowski, Wytrącić z automatyzmu myślenia. Z profesorem Piotrem Piotrowskim rozmawia Maciej Mazurek, „Znak” 1998, nr 12, s. 60-68
• - M. Bałka, Każdy chłopiec boi się inaczej. Z Mirosławem Bałką rozmawia Bożena Czubak, „Magazyn Sztuki” 1998, nr 19, s. 26
• - R. Jakubowicz, Archeologia. Cień traumy Zagłady w sztuce Mirosława Bałki, „Midrasz” 2011, nr 2, http://wiadomosci.onet.pl/prasa/archeologia-cien-traumy-zaglady-w-sztuce-miroslawa-balki/95scf; dostęp 22 VI 2014
• - S. Sontag, Widok cudzego cierpienia, tłum. S. Magala, Kraków 2010
• - W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 3: Estetyka nowożytna, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967
• - I. Kant, Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Warszawa 1986
• - W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 1: Estetyka starożytna, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962
• - F. Ankersmit, Pamiętając Holocaust. Żałoba i melancholia [w:] Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych, red. E. Domańska, Poznań 2006, s. 163–184.
• - W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1983
• - F. Ryszka, Literatura pod ciśnieniem historii, Katowice 1967
• - I. Kurz, Snobizmy. Auschwitz jako przedmiot aspiracji, „Dwutygodnik.com” 2011, nr 68, http://www.dwutygodnik.com/artykul/2782-snobizmy-auschwitz-jakoprzedmiot-aspiracji.html; dostęp 15 VI 2014
• - J. Baudrillard, Symulakry i symulacja, tłum. S. Królak, Warszawa 2005
• - E. Janicka, Mord rytualny z aryjskiego paragrafu. O książce Jana Tomasza Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, „Kultura i Społeczeństwo” 2008, nr 2, s. 229–252
• - I. Kowalczyk, Ciało i władza. Polska sztuka krytyczna lat 90., Warszawa 2002
• - R.W. Kluszczyński, Artyści pod pręgierz, krytycy sztuki do kliniki psychiatrycznej, czyli najnowsze dyskusje wokół sztuki krytycznej w Polsce, „Exit” 1999, nr 4, s. 2074–2081
• - D. LaCapra, Psychoanaliza, pamięć i zwrot etyczny, [w:] Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych, red. E. Domańska, Poznań 2006, 413–468
• K. Pospiszyl, Zygmunt Freud. Człowiek i dzieło, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991
• - M. Blanchot, Spojrzenie Orfeusza, tłum. M.P. Markowski, „Literatura na Świecie” 1996, nr 10, s. 35-42
• - L. da Vinci, Trattato della pittura, tłum. M. Rzepińska, Wrocław 1961
• - A. Wolff-Powęska, Pamięć – brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości (1945–2010), Poznań 2011
• - Z. Bauman, Tożsamość. Rozmowy z Benedetto Vecchim, tłum. J. Łaszcz, Gdańsk 2007
• - K. Bojarska, Obecność Zagłady w twórczości polskich artystów, „Culture.pl”, 29 V 2007, http://culture.pl/pl/artykul/obecnosc-zaglady-w-tworczosci-polskich-artystow#25; dostęp: 22 VI 2014 r.
• - A. Rottenberg, Artysta patrzy na wojnę [w:] Obok. Polska – Niemcy. 1000 lat historii w sztuce. Katalog, red. M. Omilanowska, Berlin–Warszawa 2011, s. 620–624
• - A. Żmijewski, Ekstaza pamięci. Z Arturem Żmijewskim rozmawia Rafał Jakubowicz [w:] Żmijewski. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2011, s. 120–127
• - M. Gliński, Sprawa „Berka” Artura Żmijewskiego, http://www.culture.pl/kalendarz-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/L6vx/content/sprawa-berka-artura-zmijewskiego-ciag-dalszy, dostęp: 20 II 2014 r.
• - G. Reale, Historia filozofii starożytnej, t. 2: Platon i Arystoteles, tłum. E.I. Zieliński, Lublin 2001, s. 576–577
• - M. Lorenc, Polityczność sztuki. Analiza pracy Zbigniewa Libery pt. LEGO. Obóz koncentracyjny z 1996 roku, „Przegląd Politologiczny” 2012, nr 3, s. 81–95
• - J.E. Young, Foreword. Looking into the Mirrors of Evil [w:] Mirroring Evil. Nazi Imagery/Recent Art, red. N.L. Kleeblatt, New Brunswick, New York, London 2001, s. XV–XVIII
• - S. Friedländer, Reflections of Nazism. An Essay on Kitsch and Death, tłum. T. Weyr, Bloomington–Indianapolis 1984
• - M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, tłum. A. Kopacki, P. Dybel, Kraków 1998
• - T. Todorov, Facing the Extreme. Moral Life in Concentration Camps, tłum. A. Denner, A. Pollak, New York 1996
• - P. Piotrowski, Obraza uczuć. Odbiór sztuki krytycznej w Polsce, „Res Publica Nova” 2002, nr 3, s. 40-44
• - S. Cichocki, Wstęp [w:] Co robi łączniczka. Książka o książce, Bytom 2006
• - Ł. Ronduda, Tożsamość tranzytowa – życie i twórczość Zbigniewa Libery w latach 1981–2006 [w:] Zbigniew Libera. Prace z lat 1982–2008, red. D. Monkiewicz, Warszawa 2009, s. 36
• - M. Bałka, Nie można uniknąć łupieżu. Z Mirosławem Bałką rozmawia Rafał Jakubowicz, „Opcje. Kwartalnik Kulturalny” 2007, nr 4, s. 35-42
• - T. Pękala, Estetyzacja historii i artystyczne reprezentacje przeszłości w kulturze ponowoczesnej [w:] Zrozumieć nowoczesność. Księga Jubileuszowa Zygmunta Baumana, oprac. A. Chrzanowski, W. Godzic, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź 2010, s. 189–199
• - A. Kuczyńska, Pamięć poprzez sztukę [w:] Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętnienia, red. T. Majewski, A. Zeidler-Janiszewska, Łódź 2009, s. 683–686
• - D.J. Goldhagen, Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i Holocaust, tłum. W. Horabik, Warszawa 1999
• - J. Rancière, Los obrazów [w:] J. Rancière, Estetyka jako polityka, tłum. J. Kutyła, P. Mościcki, Warszawa 2007, s. 132