Ляхи и поляки в языковой истории новгородской земли

• Authors: Васильев Валерий

Title variants

PL

Lachy i Polacy w dziejach językowych ziemi nowogrodzkiej

EN

Ljachi and Poljaki in the linguistic history of the Novgorod region

• Languages of publication: RU PL EN

Abstracts

PL

W artykule autor analizuje funkcjonowanie dwóch polskich nazw etnicznych w tekstach dawnego piśmiennictwa nowogrodzkiego, w toponimii nowogrodzkiej i leksyce dialektalnej. Pierwsza część artykułu została poświęcona etnonimowi ляхи. Omówiono występowanie etnonimu w dawnych kronikach (latopisach) nowogrodzkich. W wyniku antroponimizacji tego etnonimu pojawiły się stare nowogrodzkie imiona własne Ляхъ, Ляшко, które zostały odnotowane w gramotach na korze brzozowej z XII–XIII w. Przeanalizowano również średniowieczną toponimię z tematem Лях-/Ляш- na terenach leżących w pobliżu południowo-zachodnich granic historycznej ziemi nowogrodzkiej, por. nazwy miejscowości Ляховичи (znana od 1134 roku) oraz Лахова (= Ляхова). Jest bardzo prawdopodobne, że te nazwy były pozostawione przez starożytnych Lachów-Lędzian, którzy wraz z innymi Słowianami mogli uczestniczyć w kolonizacji północno-zachodniego terytorium rosyjskiego. Druga część artykułu jest poświęcona nazwie поляки, która utrwaliła się w języku rosyjskim w XVII wieku, przesuwając nazwę ляхи na peryferie językowe. W piśmiennictwie rosyjskim zaczęto używać etnonimu поляки w opisach wydarzeń okresu Wielkiej smuty w Rosji na początku XVII w. Zwykle jednak w rejestrach podatkowych ziemi nowogrodzkiej (piscovyje knigi) oraz innych dokumentach z XVII–XIX w. używa się słowa поляк w szerszym sensie – jako określenia mieszkańców dawnej Rzeczypospolitej, czyli państwa polsko-litewskiego. Najczęściej słowem поляк nazywano Białorusinów, którzy uciekli na sąsiednie ziemie nowogrodzkie w poszukiwaniu lepszego życia. Zresztą etniczni Polacy również żyli w niektórych miejscowościach guberni nowogrodzkiej w XIX w. W końcowej części artykułu przedstawiono kilka napisów nagrobnych w języku polskim, które zostały znalezione na miejscu pochówku Polaków z XIX wieku we wsi niedaleko Nowogrodu.

EN

This article analyzes how Polish ethnic names are reflected in the material of ancient Novgorod written sources, Old Novgorod toponymy and dialectal vocabulary. The first part of the article is devoted to the ethnonym Ljachi. Firstly, the functioning of the ethnonym in ancient Novgorod chronicles is explored. Due to the so-called “anthroponymization” of this ethnonym the Old Novgorodian personal names Ljach, Ljashko marked in the 12th–13th centuries, appeared. Secondly, the medieval toponymy on Ljach-/ljash- is explored, among which most important are the names of Ljachovichy (from 1134) and Lachova (= Ljachova) in villages located near the southwestern borders of the historical Novgorod Region. It is likely that these place-names were left by the ancient Ljachi-Lendzjane, which, along with other Slavs, could have participated in the colonization of the territory of the Russian Northwest. The second part of the article deals with the ethnic name Poljaki that stuck in the Russian language in the 17th century, displacing the ethnic name Ljachi to the periphery of the language. Novgorod Cadastre Books (piscovyje knigi), as well as other written documentation of the 17th–19th centuries generally use the word Poljak in the wider, territorial sense – as a designation of the inhabitants of the Polish-Lithuanian States. Most often, the word Poljak referred to the Belarusians who had fled to neighboring Novgorod in search of a better life. However, ethnic Poles also lived in separate localities in Novgorod province in the 19th century. At the end of the article, there is interesting material on inscriptions in Polish, that are on the tombstones over the graves of Poles living in the 19th century in the countryside near Novgorod.

Keywords

PL

ethnonyms; personal names; history of the Russian language; Novgorod region

EN

etnonimy; antroponimy; historia języka rosyjskiego; region nowogrodzki

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 509-522

Contributors

author

Васильев Валерий

• Кафедра русского языка, филологический факультет, Новгородский государственный университет им. Ярослава Мудрого

References

• Васильев Валерий, 2012, Славянские топонимические древности Новгород- ской земли, Издательство Рукописные памятники Древней Руси, Москва.
• Васильев Валерий, 2017, Гидронимия бассейна реки Мсты: свод названий и анализ микросистем, Издательский Дом ЯСК, Москва.
• Журавлев Анатолий, 2005, К статистике русских фамилий. I, „Вопросы ономастики”, № 2, с. 126–146.
• Зализняк Андрей, 2004, Древненовгородский диалект, 2-е изд., перераб. с учетом материала находок 1995–2003 гг., Издательство Языки славян- ской культуры, Москва.
• Назаренко Александр, 1993, Немецкие латиноязычные источники IX–XI ве- ков: Тексты, перевод, комментарий, Наука, Москва.
• Носов Евгений, 1993, О грамоте Всеволода Мстиславича на Терпужский погост Ляховичи на р. Ловати (К вопросу о сложении феодальной вотчины), „Новгородский исторический сборник”, 4(14), Санкт- -Петербург, Новгород, с. 27–39.
• Озерецковский Николай, 1808, Обозрение мест от Санкт-Петербурга до Старой Русы и на обратном пути, Санкт-Петербург.
• Пылаев Владимир, 1929, Старорусский край: природа и население, под ред. Д.О. Святского, Издание автора, Новгород.
• Сабадаш Надежда, 2014, Этнонимы поляков в русской литературе первой половины XIX века, „Русская речь”, № 5, с. 83–87.
• Фроянов Игорь, 1974, Киевская Русь: Очерки социально-экономической истории, Издательство Ленинградского университета, Ленинград.
• Янин Валентин, Зализняк Андрей, Гиппиус Алексей, 2015, Новгородские грамоты на бересте (из раскопок 2001–2014 гг.), т. XII, Издательство Языки славянской культуры, Москва.
• Łowmiański Henryk, 1973, Początki Polski, t. 5, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона, https://slovar. cc/enc/ brokhauz-efron/1589010.html (последнее вхождение: 29.10.18).