Językowe akty etykiety środowiskowej i zawodowej w rozmówkach handlowych Jerzego Schlaga (XVIII wiek)

• Authors: Jurewicz-Nowak Magdalena

Title variants

EN

The language acts of environmental and professional etiquettes in the commercial phrasebook by George Schlag (XVIII c.)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka grzecznościowych zachowań językowych we wspólnocie miejskiej determinowanej ekonomicznie. Należą one w większości do skonwencjonalizowanych zachowań komunikatywnych. Zbiór tych zachowań przyporządkowanych w danej grupie społecznej (kulturowej) określonym okolicznościom tworzy obyczaj językowy. Podstawę materiałową badań stanowią osiemnastowieczne rozmówki polsko-niemieckie autorstwa Jerzego Schlaga (1692–1764). Analiza wykazała różnorodność formalnojęzykową i funkcjonalną aktów grzecznościowych. Dominują modelowe zachowania grzecznościowe nad tzw. grzecznością negatywną. Reguły etykiety językowej zawarte w rozmówkach nie różnią się zasadniczo od ogólnopolskiego wzorca grzeczności. Determinanty ekonomiczne mają wpływ na zachowania grzecznościowe, ale nie są jedynym składnikiem warunkującym ich charakter. Zależność ludzi od siebie, sposób pozyskiwania pieniędzy, obrona interesów, okoliczności działań handlowych oraz powtarzalność sytuacji kształtują więzi wspólnotowe, obyczaje i językowe zachowania grzecznościowe, nadając im nieraz odrębne rysy.

EN

The purpose of the articles to characterize linguistic behaviour of politeness in the urban community determined economically. They belong mostly to the conventional communicative behaviour. This set of behaviour as signed in a given social group (cultural) to specific circumstances creates a language custom. The material basis of the study is the eighteenth-century Polish-German phrasebook by George Schlag (1692–1764). The analysis showed the formal and linguistic as well as functional diversity of acts of politeness. The model behaviour of politeness dominates over so-called negative politeness. The rules of language etiquette contained in the phrasebook do not differ substantially from the nationwide pattern of politeness. Economic determinants affect the behaviour of politeness, but are not the only component influencing its character. The dependence of people from each other, the way to obtain money, the defence of interests, the circumstances of trade activities and the repeatability of situations shape the community ties, customs and language behaviour of politeness, sometimes giving them distinct features.

Keywords

PL

dzieje używania języka; wspólnota komunikatywna; grzecznościowe zachowania; językowe; rozmówki polsko-niemieckie

EN

the history of language use; speech communities; the behaviour of politeness; Polish-German phrasebook

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2015
• Volume: LXI
• Pages: 43-60

Dates

published

2015

Contributors

author

Jurewicz-Nowak Magdalena

• Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Humanistyczny Zakład Historii i Pragmatyki Języka Polskiego

References

• Borawski Stanisław, 2000, Wprowadzenie do historii języka polskiego. Zagadnienia historiozoficzne, PWN, Warszawa.
• Borawski Stanisław, Dormann-Sellinghoff Astrid, Piirainen Ilpo Tapani, 2003, Transliteracja grafemiczna Księgi protokołów sądu wójtowskiego miasta Opola z lat 1698–1721, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław.
• Borawski Stanisław, 2004, Spontaniczność i konwencja w etykietalnych formułach adresowych (na materiale listów Z. Miłkowskiego do J. Łukaszewskiego), w: Danuta Ostaszewska, red., Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 93–104.
• Borawski Stanisław, 2005a, Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii, w: Stanisław Borawski, red., Rozprawy o historii języka polskiego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 13–61.
• Borawski Stanisław, 2005b, Skonwencjonalizowane zachowanie językowe i rytuał a funkcjonowanie wspólnoty komunikacyjnej, w: Rafał Zarębski, red., Rytuał – język – religia, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 59–75.
• Burzyńska-Kamieniecka Anna, 2009, Wpływ sytuacji komunikacyjnej na kształt dialogu w XVIII-wiecznych polsko-niemieckich rozmówkach handlowych Georga Schlaga, Acta Unversitatis Wratislaviensis. Slavica Wratislaviensia CL, Wrocław, s. 57–64.
• Cybulski Marek, 2003, Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Cybulski Marek, 2005, Obyczaje językowe w dobie średniopolskiej w: Stanisław Borawski, red., Rozprawy o historii języka polskiego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 149–211.
• Dąbrowska Anna, 2013, – Kucharko, gdzieżeście? – Otom tu, Panno Dośko, co waszeć każesz? Czego cudzoziemcy mogli się dowiedzieć o polskiej etykiecie językowej w XVII i XVIII wieku, w: Maria Krauz, Kazimierz Ożóg, red., Kultura zachowań językowych Polaków, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013, s. 38–54.
• Długoborski Wacław, Gierowski Józef, Maleczyński Karol, 1968, Dzieje Wrocławia do roku 1807, PWN, Warszawa.
• Dunaj Bogusław, 1994, Kategoria oficjalności, w: Zofia Kurzowa, Władysław Śliwiński, red., Współczesna polszczyzna mówiona w odmianie opracowanej (oficjalnej), „Universitas”, Kraków, s. 23–31.
• Estreicher Karol, 1908, Bibliografia polska. Stulecie XV–XVIII w układzie abecadłowym, część III, tom 16 (27), Akademia Umiejętności, Kraków, s. 202–203.
• Grabias Stanisław, 1977, Język w zachowaniach społecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Grabias Stanisław, 2008, Społeczne uwarunkowania zachowań językowych, w: Danuta Ostaszewska, Romuald Cudak, red., Polska genologia lingwistyczna, PWN, Warszawa, s. 161–171.
• Ihnatowicz Ireneusz, Mączak Antoni, Zientara Benedykt, 1988, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Marcjanik Małgorzata, 2001a, Opisywanie etykiety językowej. Problemy metodologiczne, w: W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, s. 9–19.
• Marcjanik Małgorzata, 2001b, Granice polskiej grzeczności językowej, w: W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, s. 21–36.
• Marcjanik Małgorzata, 2001c, Normy regulujące językowe zachowania grzecznościowe, w: W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, s. 37–44.
• Markiewicz Henryk, red., 1994, Polski słownik biograficzny, t. XXXV/4, z. 147, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa–Kraków, s. 510–511.
• Mickiewicz Adam, 1968, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie, oprac. S. Pigoń, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław; http://literat.ug.edu.pl/ xxx/panfull/index.htm (dostęp: 20.09.2014).
• Ossowska Maria, 1986, Socjologia moralności. Zarys zagadnień, PWN, Warszawa.
• Schlag Jerzy, 1755, Neun und funffzig Polnisch-Deutsche Handlungs-Gespräche […]; Nebst einen doppelten Anhange Von Benennung und Resolvirung der Polnisch-und Schlesischen und andern Müntz, Maass und Gewichte, zum Behuff […] der Polnischen Schule in Breßlau […], wyd. Johann Jakob Korn, Wrocław; http://www.bibliotekacyfrowa.pl /dlibra/docmetadata?id=136&
• from=publication (dostęp: 20.05.2014).
• Wierzbicka Anna, 1973, Akty mowy, w: Maria Renata Mayenowa, red., Semiotyka i struktura tekstu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 201–219.
• Wojtak Maria, 1992, Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, w: Janusz Anusiewicz, Małgorzata Marcjanik, red., Polska etykieta językowa, „Język i Kultura”, t. 6, „Wiedza o Kulturze”, Wrocław.
• Zabrocki Ludwik, 1963, Wspólnoty komunikatywne w genezie i rozwoju języka niemieckiego, cz. I: Prehistoria języka niemieckiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.

Identifiers

ISSN

0076-0390