Bałtycko-słowiańska geneza języka białoruskiego

• Authors: Barszczewska Nina

Title variants

The Baltic and Slavic genesis of Belarusian language

• Languages of publication: PL EN RU BE UK

Abstracts

PL

Etnograficzno-językowe granice Białorusi są następstwem procesów osadniczych plemion wschodniosłowiańskich i ich nawarstwienia się na substrat bałtycki. Za najważniejsze dla powstania białoruskiego obszaru językowego uważa się dwa największe plemiona, stanowiące także o odrębności językowej dwóch podstawowych dialektów białoruskich – Krywiczów i Dregowiczów. Obszar zamieszkiwany przez Krywiczów to tereny obecnego dialektu północno-wschodniego, a przez Dregowiczów obecnego dialektu południowo-zachodniego. Należy jednak pamiętać o tym, że granice etnograficzno-językowe ulegały zmianom pod wpływem procesów asymilacyjnych występujących na terenach zamieszkanych przez następujące plemiona: Dregowiczów, Drewlan, Krywiczów, Poleszuków, Siewierzanów, Wiatyczów. Dane archeologiczne, hydronimiczne, antropologiczne, etnologiczne i inne doprowadziły do powstania teorii substratowego pochodzenia Białorusinów, której sedno tkwi w tym, że na białoruskim terytorium Słowianie stopniowo asymilowali Bałtów, będąc jednocześnie pod wpływem substratu bałtyckiego. Głównym powodem powstania języków wschodniosłowiańskich było przegrupowanie, które odbyło się w dwóch strefach dialektalnych: kijowsko-poleskiej oraz połocko-riazańskiej. W artykule omawiane są cechy, które, z jednej strony przeciwstawiają sobie obecne dwa białoruskie masywy dialektalne: północno-wschodni i południowo- zachodni, a z drugiej wskazują na historyczne związki obu dialektów z wcześniejszymi obszarami dialektalnymi: połocko-riazańskim i kijowsko-poleskim.

EN

The ethnographic-language borders of Belarus result from the settling processes of Eastern-Slavonic tribes and their accumulation on the Baltic substrate. Scholars agree that there are two tribes most important for the origin of the Belarusian language territory determining the language distinction of two basic Belarusian dialects – these are the Krivich and Dregovich tribes. The territory inhabited by the Krivichs is the area of the present north-eastern dialect and the land where the Dregovichs used to live is the area of the present south-western dialect. We need to remember however that the ethnographic-language borders changed depending on assimilation processes present in the area inhabited by the following tribes: Dregovichs, Drevlians, Krivichs, Poleshuks, Severians, Vyatichi. Archaeological, hydronymical, anthropological, ethnological and other data have led to the creation of the theory of the substrate origin of the Belаrusians whose core is the fact that the Slavs gradually assimilated the Balts in the Belarusian area being under the influence of the Baltic substrate at the same time. The main reason for the origin of East Slavonic languages was the regrouping which took place in two dialectal zones: Kiev-Polesian and Polotsk-Ryazan. The article presents the features which on the one hand contrast two Belarusian dialectal masses: the north-east and the south-west and on the other hand – indicate the historical connections of both dialects with earlier dialect areas: Polotsk-Ryazan and Kiev-Polesian.

Keywords

PL

areały dialektalne; plemiona wschodniosłowiańskie; substrat bałtycki; procesy asymilacyjne

EN

dialectal areas; Eastern-Slavonic tribes; Baltic substrate; assimilation processes

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 21-37

Contributors

author

Barszczewska Nina

• Katedra Białorutenistyki, Wydział Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego

References

• Bednarczuk Leszek, 1973, Zagadnienie przedsłowiańskiej hydronimii Karpat, „Prace Językoznawcze Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie”, t. II, s. 19–30.
• Bednarczuk Leszek, 2010, Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego, Lexis, Kraków.
• Būga Kazimieras, 1925, Die litauisch-weißrussischen Beziehungen und ihr Alter, „Zeitschrift für slavische Philologie”, № 1, Leipzig–Heidelberg, s. 26–57.
• Falk Knut-Olof, 1981, Uwagi o jaćwieskim substracie hydronimicznym na Suwalszczyźnie, „Rocznik Białostocki”, t. XIV, s. 29–48.
• Kuraszkiewicz Władysław, 1963, Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Kurzowa Zofia, 1993, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków.
• Otrębski Jan, 1958, Gramatyka języka litewskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. Popowska-Taborska Hanna, 1993, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
• Safarewicz Jan, 1967, Litewskie nazwy miejscowe na -iszki, „Onomastica”, R. XII, s. 15–63. Sławski F., 1988, Języki słowiańskie, w: L. Bednarczuk, red., Języki indoeuropejskie, t. II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 907–1004.
• Váňa Zdeněk, 1985, Świat dawnych Słowian, tłum. E. i J. Kaźmierczakowie, Artia Interpress, Praga.
• Zielińska Anna, 2008, Zmiana, zachowanie i utrata języka w rodzinach na pograniczu słowiańsko-bałtyckim, w: A. Engeling, E. Golachowska, A. Z ielińska, red., Tożsamość – Język – Rodzina. Z badań na pograniczu słowiańsko- -bałtyckim, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 165–176.
• Zinkevičius Zigmas, 1998, The history of the Lithuanian language, Mokslo ir enciklopedijų leidykla, Vilnius.
• Баршчэўская Н., 2004, Беларуская эміграцыя – абаронца роднае мовы, Katedra Filologii Białoruskiej UW, Warszawa. Баршчэўская Н., 2007, Беларускія плямёны (іх мова і тэрыторыя) у асвя- тленні Яна Станкевіча, в: В.Р. Гаўрыленка, рэд., Мова – літаратура – культура, Права і эканоміка, Мінск, с. 91–98.
• Блінава Эвеліна, Мяцельская Еўдакія, 1980, Беларуская дыялекталогія, Вышэйшая школа, Мінск.
• Булыка Аляксандр, 1970, Развіццё арфаграфічнай сістэмы старабеларускай мовы, Навука i тэхнiка, Мінск.
• Вэкслер Пол, 2004, Гістарычная фаналогія беларускае мовы, Выд. І.П. Логвінаў, Мінск.
• Даніловіч Мікалай, 2008, Лінгвістычнае краязнаўства Гродзеншчыны, ГрДУ, Гродна.
• Ермаловіч Мікола, 1990, Старажытная Беларусь, Мастацкая літаратура, Мінск.
• Карский Евфимий, 2006, Белорусы, т. 1: Введение в изучение языка и на- родной словесности, Беларуская Энцыклапедыя, Минск.
• Крам ко Іван, 2003, Адзіная старажытнарускасць. Ці была яна?, „Наша Cлова”, № 33(620), с. 2.
• Красней Віктар, Шакун Леў, 1978, Практыкум па гісторыі беларускай літаратурнай мовы, Выдавецтва БДУ, Мінск.
• Півторак Григорій, 1993, Українці: звідки ми і наша мова, Наукова думка, Київ.
• Руделев Владимир, 1963, К фонологической интерпретации русского аканья, „Вопросы Языкознания”, № 2, с. 30–38.
• Станкевіч Ян, 1930, Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзьніку, „Родная Мова”, № 5, Вільня, c. 83–95.
• Станкевіч Ян, 1939, Мова крывіцкага (беларускага рукапісу XVI стаг. „Аль Кітаб”), „Калосьсе”, № 1, Вільня, с. 38–46.
• Станкевіч Ян, 2002, Збор твораў у двух тамах, т. 1, Энцыклапедыкс, Менск. Сцяцко Павел, 1970, Народная лексіка, Навука і тэхніка, Мінск.
• Сцяцко Павел, 1970, Народная лексіка, Навука і тэхніка, Мінск.
• Тамб овцев Юрий, 2011, Фоно-типологические расстояния между балтий- скими и славянскими языками, „Acta Baltico-Slavica”, t. 35, Warszawa, s. 143–157.
• Шахма тов Алексей, 1902, Русское и словенское аканье, „Русский филоло- гический вестник”, № 48, Warszawa.
• Шахма тов Алексей, 1916, Введение в курс истории русского языка, ч. 1: Исторический процесс образования русских племен и наречий, Изд. Студенческого издательского комитета при Историко-филологическом факультете Петроградского университета, Петроград.
• Штыхаў Георгій і др., 2000, Усходнеславянскія саюзы плямён, в: M. Чарняўскі, Г. Штыхаў, рэд., Гісторыя Беларусі. Старажытная Беларусь, т. 1, Эка- перспектыва, Мінск, c. 139–143.
• Чарнякевіч Юрый, 2009, Атлас гаворак паўночна-ўсходняй Брэстчыны, Тэхналогія, Мінск.
• Чэкма н В., 1970, Гісторыя проціпастаўленняў па цвёрдасці – мяккасці ў беларускай мове, Навука і тэхніка, Мінск.
• Янкоўскі Фёдар, 1974, Гістарычная граматыка беларускай мовы, ч. 1, Вы- шэйшая школа, Мінск.