Koza i kozioł w polskich przysłowiach oraz wyrażeniach przysłowiowych. Jeden czy dwa językowo-kulturowe obrazy zwierząt?

• Authors: Kielak Olga

Title variants

EN

Goat and ram in Polish proverbs and proverbial expressions. One cultural-linguistic image of animals, or two?

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The paper discusses proverbs and proverbial expressions relating to goats and rams. An analysis of the collected material has allowed the author to establish a series of common characteristics that are ascribed to animals of both sexes (to goats and rams), and of features that are only ascribed to one of them. The cultural-linguistic images of goats and rams, reconstructed based on proverbs and proverbial expressions, are not identical. The image of the ram is much more modest than that of the goat, a consequence of the quantitative disproportion between the data referring to the two animals. Apart from proverbs and proverbial expressions, ethnographic materials were used in the analysis, making it possible to explain the origin of the analysed proverbs.

Keywords

EN

proverb; proverbial expression; cultural-linguistic image of the world; ethnolinguistics; goat; ram

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Year: 2014
• Issue: 18
• Pages: 235-247

Contributors

author

Kielak Olga

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

References

• BiegKoleb: H. Biegeleisen, U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów 1929.
• BiegLecz: H. Biegeleisen, Lecznictwo ludu polskiego, Kraków 1929.
• K 15 Poz: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 15: W. Ks. Poznańskie, cz. 7, Wrocław 1962, [wyd. fotoofset. z: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Przedstawił… Serya XV…, 1882].
• K 17 Lub: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 17: Lubelskie, cz. 2, Wrocław 1962, [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XVII…, 1884].
• K 40 MazP: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 40: Mazury Pruskie, z rękopisów oprac. W. Ogrodziński, D. Pawlak, red. D. Pawlak, Wrocław 1966.
• LL 1994/2/43–62: J. Bohdanowicz, Demonologia ludowa. Relikty wierzeń w strzygonie i zmory, „Literatura Ludowa” t. 38.
• Lud 1986/125–139: J. Setkowicz, Koza w gospodarce i magii pasterskiej Beskidów, „Lud. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego” t. 70.
• NKPP: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło S. Adalberga opracował Zespół Redakcyjny pod kierunkiem J. Krzyżanowskiego, t. I (1969), t. II (1970), t. III (1972), t. IV (1978), Warszawa.
• PełDem: L. Pełka, Polska demonologia ludowa, Warszawa 1987.
• TomDrz: J. Tomicka, R. Tomicki, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975.
• Wisła 1893/97–155: K. Mátyás, Nasze sioło. Studjum etnograficzne, „Wisła. Miesięcznik geograficzno– etnograficzny” t. 7.
• Wisła 1893/385: S. Udziela, Pojęcie ludu o przyrodzie, „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny” t. 7.
• Wisła 1902/329–333: M. Maciąg, Podania i legendy, „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny” t. 16.
• ZowBib: M. Zowczak, Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, Wrocław 2000.
• ZWAK 1881/102–186: B. Gustawicz, Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Część pierwsza, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem
• Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności” t. 5.
• ZWAK 1883/106–119: W. Siarkowski, Podania i legendy o zwierzętach, drzewach i roślinach, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności” t. 7.
• Anusiewicz J., 1990, Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie, „Etnolingwistyka” t. 3, s. 95–141.
• Anusiewicz J., 1992, Koń – jaki jest – w języku polskim?, „Prace Filologiczne” XXXVII, s. 201–212.
• Bartmiński J., 2009, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki, [w:] Ibid., Językowe podstawy obrazu świata, Lublin, s. 151–166 [przedr. z:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), 1998, „Język a kultura”, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław, s. 63–83.
• Bartmiński J., 2011, Chodzenie ze zwierzętami, [w:] L. Bielawski (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: J. Bartmiński (red.), Lubelskie, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne, Lublin, s. 293.
• Biełowa O.V., 1999, [= О.В. Белова], Коза, [w:] СД II, s. 522–524.
• Bystroń J.S., 1933, Przysłowia polskie, Kraków.
• Dąbrowska A. (red.), 2003, Język a kultura, t. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze, Wrocław.
• Gura A.W., 1977, [= А.В. Гура], Символика животных в славянской народной традиции, Москва.
• Kempf Z., 1985, Wyrazy „gorsze” dotyczące zwierząt, „Język Polski” LXV, s. 125–144.
• Kolczyński J., 1996, Trójnożna koza. Uwagi o symbolice trójnożności, „Etnografia Polska” XL, z. 1–2, s. 81–107.
• Kowalski P., 1998, Kozioł, [w:] P. Kowalski (red.), Leksykon − znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa–Wrocław, s. 249–251.
• Krasnowolski A., 1905, Przenośnie mowy potocznej, cz. I, Warszawa.
• Krawczyk A., 1984, Z frazeologii europejskiej, ins Bockshorn jagen i coгнymь b бapaнuй рог, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXII, s. 111–119.
• Krawczyk-Tyrpa A., 2001, Tabu w dialektach polskich, Bydgoszcz.
• Krzyżanowski J., 1980, Szkice folklorystyczne, t. 3: Wokół legendy i zagadki. Z zagadnień przysłowioznawstwa, Kraków.
• Lewicki A. M., Pajdzińska A., 1993, Frazeologia, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2: Współczesny język polski, Wrocław, s. 307–326.
• Majewski E., Stołyhwo K., 1905, Koza w mowie, pojęciach i praktykach ludu polskiego, „Wisła. Miesięcznik geograficzno–etnograficzny” t. 19, s. 44–66.
• Mosiołek K., 1992, Stereotypy psa zawarte w języku polskim, „Poradnik Językowy” nr 4, s.. 301–304.
• Mosiołek K., 1993, Obraz kota w języku polskim (w zestawieniu z francuskim), [w:] R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Studia semantyczne, Warszawa, s. 47–70.
• Mosiołek-Kłosińska K., 1995, Motywacja związków frazeologicznych zawierających wyrazy „pies” i „kot”, „Etnolingwistyka” t. 7, s. 21–31.
• Mosiołek-Kłosińska K., 1997, Antropocentryzm leksyki „zwierzęcej”, [w:] R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, Warszawa, s. 71–77.
• Mosiołek-Kłosińska K., 1998, Stereotypy konia przekazywane przez język polski i francuski, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Język a kultura, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław, s. 266–271.
• Mukařovský J., 1973, Przysłowie jako część kontekstu, „Literatura Ludowa” nr 4–5, s. 54–82.
• Peisert M., 2003, Sus domesticus – zwierzę, którego nazwy używać nie wypada, [w:] A. Dąbrowska (red.), Język a kultura, t. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze, Wrocław, s. 149–155.
• Rak M., 2006, Antropocentryzm gwarowej frazeologii zwierzęcej z Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, „Język Polski” LXXXVI, s. 367–375.
• Rak M., 2007, Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, Kraków.
• СД: Н.И. Толстой (red.), Славянские древности. Етнолингвистический словарь, t. I (А–Г) 1995, t. II (Д–К) 1999, t. III (К–П) 2004, t. IV (П–С) 2009, t. V (С–Я) 2012, Москва.
• SF: S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1967–1968.
• SJPD: W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa 1958–1969.
• SKarł.: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, Kraków 1900–1911.
• SLSJ: J. Bartmiński (red.), Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław 1980.
• SSiSL: J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych, Lublin, t. I, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie – 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie – 1999; cz. 3: Meteorologia – 2012; cz. 4: Świat, światło, metale – 2012.
• SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa 1900–1927.
• Tomicki R., 1976, Słowiański mit kosmogoniczny, „Etnografia Polska” t. XX, z. 1, s. 47–97.
• Tomicki R., 1979, Ludowa kosmogonia dualistyczna Słowian w świetle samojedzkich mitów stworzenia, „Etnografia Polska” t. XXIII, z. 2, s. 169–184.
• Treder J., 2005, Nazwy ptaków we frazeologii i inne studia z frazeologii i paremiologii polskiej, Gdańsk.
• Wężowicz-Ziółkowska D., 1991, Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku, Wrocław.
• Wężowicz-Ziółkowska D., 1998, Biesiada wilka, czyli consummatum est, [w:] P. Kowalski (red.), Oczywisty urok biesiadowania, Wrocław, s. 85–88.

Identifiers

DOI

10.12797/LV.09.2014.18.15