Gwara w kontakcie – gwara w konflikcie

• Authors: Pelcowa Halina

Title variants

EN

Dialect in contact – dialect in conflict

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest zwrócenie uwagi na funkcję komunikacyjną gwary dawniej i obecnie w zmienionej cywilizacyjnie, społecznie i kulturowo rzeczywistości wiejskiej. Szczególny nacisk został położony na wartościowanie gwary, jej funkcjonowanie w świadomości użytkowników i innych mieszkańców regionu oraz w budowaniu więzi społecznych o charakterze integrującym i dezintegrującym. Wskazując na status gwary we współczesnej rzeczywistości wiejskiej, zauważamy jej wyraźną ambiwalentność – od całkowitej negacji i łączenia wyłącznie z przeszłością po pełną akceptację. Gwara może być niepotrzebnym balastem obciążającym, ale też elementem dziedzictwa, tożsamości oraz nośnikiem pamięci społecznej i kulturowej.

EN

The article is concerned with the communicative function of a local dialect in the past and at present, i.e. in the rural reality after civilizational, social and cultural changes. The special emphasis is laid on the dialect assessment and how it functions in the awareness of its users and other inhabitants of the region as well as on creating social bonds of both integrative and disintegrative nature. When identifying the status of a local dialect in the modern rural reality we notice its clear ambivalence – from complete negation and associating it exclusively with the past to full acceptance. A local dialect can be an unnecessary burden but also an element of legacy, identity and a means of social and cultural remembrance.

Keywords

PL

gwara; kontakt; konflikt; wartościowanie; świadomość językowa; integracja; dezintegracja

EN

dialect; contact; conflict; linguistic awareness; integration; disintegration; assessment

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2017
• Volume: LXIV
• Pages: 233-245

Dates

published

2017

Contributors

author

Pelcowa Halina

• Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.
• Dejna Karol, 1998, Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego, w: Sławomir Gala, red., Teoretyczne, dydaktyczne i badawcze założenia dialektologii, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 13–22.
• Dunaj Bogusław, 1985, Sytuacja komunikacyjna a zróżnicowanie polszczyzny mówionej, „Język Polski”, 65, s. 88–98.
• Karaś Halina, 2013, Dialektologia a ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w: Jan Adamowski, Katarzyna Smyk, red., Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin–Warszawa, s. 207–218.
• Karaś Halina, 2015, Zadania dialektologii w zakresie ochrony ginących gwar, „Gwary dziś”, 7, s. 83–95.
• Kąś Józef, 1994, Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Kucała Marian, 1960, O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 19, s. 141–156.
• Kucała Marian, 1996, Terytorialne zróżnicowanie polszczyzny, w: Jan Miodek, red., O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 163–169.
• Kucharzyk Renata, 2001, Gwara w ocenie jej użytkowników, „Język Polski”, 81, s. 98–103.
• Kucharzyk Renata, 2002, Język wsi z perspektywy autochtonów, w: Sławomir Gala, red., Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 277–286.
• Kurek Halina, 1995, Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne, Universitas, Kraków.
• Kurek Halina, 2010, Przemiany kulturowo-językowego wizerunku polskiej wsi w ostatnim półwieczu (na przykładzie gwar małopolskich), w: Halina Kurek, Anna Tyrpa, Jadwiga Wronicz, red., Studia Dialektologiczne IV, Prace Instytutu Języka Polskiego 134, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków, s. 71–79.
• Ożóg Kazimierz, 2001, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo „Otwarty rozdział”, Rzeszów.
• Pelcowa Halina, 2000, Kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna mieszkańców wsi regionu lubelskiego, w: Władysława Książek-Bryłowa, Henryk Duda, red., Język Polski. Współczesność – Historia, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 91–104.
• Pelcowa Halina, 2004a, Gwara – drugi język mieszkańców wsi czy „gorsza” odmiana języka ogólnopolskiego, w: Maria Wojtak, Małgorzata Rzeszutko. red., W kręgu wiernej mowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 163–177.
• Pelcowa Halina, 2004b, Wartościowanie gwary w wypowiedziach mieszkańców wsi, w: Zdzisława Krążyńska, Zygmunt Zagórski, red., Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. XIII, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 125–137.
• Pelcowa Halina, 2007, Przeszłość jako wartość (na przykładzie wypowiedzi gwarowych), w: Jan Mazur, Agata Małyska, Katarzyna Sobstyl, red., Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość?, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 116–127.
• Pelcowa Halina, 2013, Gwara jako nośnik lokalnego i regionalnego dziedzictwa kulturowego, w: Jan Adamowski, Katarzyna Smyk, red., Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin–Warszawa, s. 219–229.
• Sikora Kazimierz, 2010, Grzeczność językowa wsi. Część I. System adresatywny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Skudrzykowa Aldona, Tambor Jolanta, Urban Krystyna, Wolińska Olga, 2001, Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice.
• Tambor Jolanta, 2008, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Identifiers

ISSN

0076-0390