Ku Polsce, czyli obrazy powstań śląskich i plebiscytu w polskim filmie

• Authors: Gwóźdź Andrzej

Title variants

EN

Towards Poland, or Images of the Silesian Uprisings and the Plebiscite in Polish Films

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor śledzi wędrówki motywów powstańczo-plebiscytowych w powojennym kinie polskim i proponuje przegląd przedwojennych przejawów ich ekranowego życia. Oprócz Rodziny Milcarków Józefa Wyszomirskiego (1962) i Soli ziemi czarnej Kazimierza Kutza (1969), jedynie kilka odcinków serialu Blisko, coraz bliżej Zbigniewa Chmielewskiego (1982) zostało poświęconych tej tematyce. Swoje fabularne życie powstania zyskują też w innych filmach w formie retrospekcji czy aluzji. Ów skromny korpus dopełnia fabuła Bracia (2006) Józefa Kłyka. Powstania stanowią też temat dokumentów – instrumentalizujących je w duchu wykładni PRL, edukacyjnych bądź tematyzujących kino jako maszynerię pamięci. Ciągle jednak repertuar „krajobrazów pamięci” powstań i plebiscytu pozostaje do wypełnienia.

EN

The author follows the traces of the Silesian uprisings and the plebiscite in post-war Polish cinema. The main thread of the article is preceded by an exploration of the pre-war manifestations of the screen life of these motifs. Apart from the two films from the 1960s: Rodzina Milcarków (The Milcarek Family, 1962) by Józef Wyszomirski and the myth-making folk-ballad Sól ziemi czarnej (Salt of the Black Earth, 1969) by Kazimierz Kutz, only a few episodes of Zbigniew Chmielewski’s television series Blisko, coraz bliżej (Close, Getting Closer, 1982; broadcast on television in 1983-1986) were devoted to this topic. This modest corpus is complemented by Bracia (Brothers, 2006) by Józef Kłyk, an amateur filmmaker. The uprisings were often represented on screen in documentaries, instrumentalized in the ideological spirit of the People’s Republic of Poland, shown in educational contexts or those presenting cinema as a machinery of memory. However, the repertoire of “landscapes of memory” about the uprisings and the plebiscite from a hundred years ago is yet to be completed.

Keywords

PL

powstania śląskie; plebiscyt na Górnym Śląsku; Zbigniew Chmielewski; Kazimierz Kutz; film amatorski; kino polskie

EN

Silesian Uprisings; Upper Silesia plebiscite; Zbigniew Chmielewski; Kazimierz Kutz; amateur film; Polish cinema

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2020
• Issue: 112 Polski dokument, polska animacja
• Pages: 195-215

Contributors

author

Gwóźdź Andrzej

• Uniwersytet Śląski

References

• Biel, U. (2018). Górny Śląsk: „Land im Not” czy „Źrenica Polski”? Filmowy wizerunek regionu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. W: A. Gwóźdź (red.), Filmowe przestrzenie Górnego Śląska. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku (ss. 51-70). Katowice: Regionalny Instytut Kultury.
• Braun, B. (2008). Filmy propagandowe przeciwko postanowieniom Traktatu Wersalskiego w kinach Wrocławia. Próba spojrzenia na okres plebiscytu na Górnym Śląsku (20 marca 1921 r.) (tłum. T. Gabiś). W: A. Dębski, M. Zybura (red.), Wrocław będzie miastem filmowym... Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska (ss. 65-76). Wrocław: Wydawnictwo Gajt.
• Copik, I. (2017). Topografie i krajobrazy. Filmowy Śląsk. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Copik, I. (2020). Między historią a mitem – powstania śląskie według Kazimierza Kutza (wokół filmu „Sól ziemi czarnej”). W: M. Fic, M. Węcki (red.), Powstania śląskie i plebiscyt górnośląski w przestrzeni publicznej. Kinematografia – muzyka – literatura – publicystyka (ss. 10-25). Katowice – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
• Czaja, J. (2018). Ekranowe życie mitu. Powstanie warszawskie w polskim filmie fabularnym. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Gierszewska, B. (1995). Czasopiśmiennictwo filmowe w Polsce do 1939 roku. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
• Grzechowiak, J. (2020). „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” i „Blisko, coraz bliżej”. Idea, realizacja, recepcja. W: M. Guzek, P. Zwierzchowski (red.), 1918 – kino polskie wobec odzyskania niepodległości (ss. 149-168). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Gwóźdź, A. (red.) (2000). Kutzowisko. O twórczości filmowej, teatralnej i telewizyjnej Kazimierza Kutza. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”.
• Hendrykowska, M. (2015). Historia polskiego filmu dokumentalnego (1896-1944). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Janicki, S. (1990). Polskie filmy fabularne 1902-1988. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
• Jewsiewicki, W. (1952). Materiały do dziejów filmu w Polsce. Łódź: [b. w.].
• Klich, A. (2019). Cały ten Kutz. Biografia niepokorna. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Kornatowska, M. (1962). Polski optymizm, czyli „Rodzina Milcarków”. Odgłosy, (47), s. 3.
• Kutz, K. (1995). Scenariusze śląskie. Katowice: Videograf.
• Lewandowski, J. F. (1998). Kino na pograniczu. Wędrówki po dziejach filmu na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Lewandowski, J. F. (2004). Historia Śląska według Kutza. Katowice – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Lewandowski, J. F. (2011). Powstania na taśmie filmowej. Śląsk, (8), ss. 48-51.
• Lewandowski, J. F. (2012). Kino śląskie. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Łużyńska-Doroba, J. (1988). Niepełny obraz Powstania Styczniowego. Kino, (6), ss. 21-25.
• Maśnicki, J. (2005). Płonący kraj. Górny Śląsk w niemieckim kinie niemym. W: A. Gwóźdź (red.), Historie celuloidem podszyte. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (ss. 97-117). Kraków: Wydawnictwo Rabid.
• Maśnicki, J. (2006). Niemy kraj. Polskie motywy w europejskim kinie niemym (1896-1930). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Szpulak, A. (2004). Kino wśród mitów. O filmach śląskich Kazimierza Kutza. Gniezno: Wydawnictwo Fundacji Collegium Europaeum Gnesnense.
• Zdanowicz, J. (1962). Trzy „pierony” to jeszcze nie Śląsk. Ekran, (48), s. 7.