Ideologia klasy średniej: od modernizacyjnego projektu do niespełnionej obietnicy

• Authors: Lepczyński Krzysztof

Title variants

EN

The Middle Class Ideology: From Modernisation Project to Unfulfilled Promise

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł analizuje, często pomijany, ideologiczny wymiar klasy średniej. Jego celem jest zebranie rozproszonych spostrzeżeń na ten temat i wpisanie ich we współczesną dyskusję o kształcie, kondycji i znaczeniu klasy średniej. Tekst przedstawia obecną w polskiej socjologii w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku i po roku 2000 krytykę dominującego wówczas podejścia do analizy klasowej. Ukazuje klasę średnią jako postulat, typ idealny wzorowany na krajach rozwiniętych i część modernizacyjnego projektu czasów transformacji, a co za tym idzie obietnicę składaną zarówno państwom, jak i jednostkom. Wskazując na aktualność i ponadlokalny zasięg przytaczanej krytyki, autor dowodzi, że klasa średnia to część hegemonicznej, neoliberalnej ideologii. Tym samym definiuje klasę średnią jako przestrzeń intersubiektywności, społeczny konstrukt reprodukujący się w oparciu o własną wizję i centralną kategorię współczesnego systemu społeczno-ekonomicznego.

EN

The article examines the often-overlooked ideological dimension of the middle class. Its purpose is to collect scattered insights on the subject and embed them into a contemporary discussion about the definitions, condition and significance of the middle class. The article presents the criticism of the approach to class analysis present in Polish sociology in the 1990s and early 2000s. It shows the middle class as a demand, an ideal type, and a part of the modernization project of the times of transformation, and thus a promise made to both states and individuals. By pointing to the topicality and supra-local scope of the cited criticism, the author argues that the middle class is a part of the hegemonic, neoliberal ideology. Thus, it defines the middle class as a space of intersubjectivity, a social construct that reproduces itself based on its own vision and the central category of the contemporary socio-economic system.

Keywords

PL

klasy społeczne; klasa średnia; ideologia; neoliberalizm

EN

social classes; middle class; ideology; neoliberalism

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2021
• Issue: 4(234)
• Pages: 5-31

Contributors

author

Lepczyński Krzysztof

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Althusser, Louis. 1976. Ideologie i aparaty ideologiczne państwa. Wskazówki do badań. Przekład Andrzej Staroń. In: L. Althusser. Positions. Paris: Editions Sociales.
• Atkinson, Anthony B., Andrea Brandolini. 2011. On the Identification of the “Middle Class”. Society for the Study of Economic Inequality. Working Paper Series. http://www.ecineq.org/milano/WP/ECINEQ2011-217.pdf. Dostęp 27.10.2020.
• Banerjee, Abhijit V., Esther Duflo. 2008. What Is Middle Class about the Middle Classes around the World? Journal of Economic Perspectives, 22, 2: 3–28. DOI:10.1257/jep.22.2.3.
• Barbehön, Marlon, Michael Haus. 2015. „Middle Class and Welfare State – Discursive Relations”. Critical Policy Studies, 9, 4: 473–84. DOI 10.1080/19460171. 2015.1009840.
• Beck, Ulrich. 2002. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Przekład Stanisław Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Bell, Daniel. 1975. Nadejście społeczeństwa postindustrialnego. Próba prognozowania społecznego. Przekład zbiorowy. Warszawa: Instytut Badania Współczesnych Problemów Kapitalizmu.
• Berger, Peter L., Thomas Luckmann. 1983. Społeczne tworzenie rzeczywistości. Przekład Józef Niżnik. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Block, Fred, Margaret R. Somers. 2020. Karl Polanyi. Krytyka wolnorynkowego fundamentalizmu. Przekład Joanna Bednarek i Agnieszka Kowalczyk. Poznań: Wydawnictwo Ekonomiczne Heterodox.
• Boltanski, Luc, Eve Chiapello. 2005. The New Spirit of Capitalism. Przekład Gregory Elliott. London: Verso.
• Bourdieu, Pierre. 1996. Physical Space, Social Space and Habitus. Vilhelm Aubert Memorial Lecture. Oslo: University of Oslo, the Institute for Social Research.
• Bourdieu, Pierre. 2006. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Przekład Piotr Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Bourdieu, Pierre, Löic J.D. Wacquant. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Przekład Anna Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Burris, Val. 1986. The Discovery of the New Middle Class. Theory and Society, 15, 3: 317–49.
• Cannon, Lynn Weber. 1980. On the absolute or relative basis of perception: The case for middle class identification. Social Indicators Research, 8, 3: 347–63. DOI: 10.1007/BF00292645.
• CBOS. 2020. Klasa niższa, średnia i wyższa. Charakterystyka w oparciu o autoidentyfikacje Polaków. Komunikat z badań 61/2020. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_061_20. PDF. Dostęp 28.07.2021.
• Clarke, John, Tony Jefferson, Brian Roberts. 2003. Subcultures, Cultures and Class: a Theoretical Overview. In: T. Jefferson i S. Hall, eds. Resistance Through Rituals. Youth Subcultures in Post-War Britain. London: Taylor & Francis, 9–74.
• Crăciun, Magdalena, Ștefan Lipan. 2020. Introduction: The Middle Class in Post-socialist Europe: Ethnographies of Its “Good Life”. East European Politics and Societies, 34, 2: 423–40. DOI: 10.1177/0888325420902509.
• De Angelis, Massimo. 2010. The Production of Commons and the “Explosion” of the Middle Class. Antipode, 42, 4: 954–77. DOI: 10.1111/j.1467-8330.2010.00783.x.
• Domański, Henryk. 1994. Społeczeństwa klasy średniej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Domański, Henryk. 2002. Polska klasa średnia. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Domański, Henryk. 2016. Omniworyzm jedzenia i stratyfikacja społeczna. Studia Socjologiczne 2, 221: 123–143.
• Domański, Henryk. 2021. Klasa średnia i problem merytokracji. wszystkoconajwazniejsze.pl, 16 lipca 2021. https://wszystkoconajwazniejsze.pl/henryk-domanski-klasa-srednia-i-problem-merytokracji/. Dostęp 5.08.2021.
• Donner, Henrike. 2017. The Anthropology of the Middle Class Across the Globe. Anthropology of This Century, 18 (1). http://aotcpress.com/articles/anthropology-middle-class-globe/. Dostęp 30.10.2020.
• Drozdowski, Rafał. 1998. Kontrowersje wokół klasy średniej w Polsce lat dziewięćdziesiątych. Kultura i Społeczeństwo, 42, 1: 85–102.
• Dunn, Elizabeth C. 2008. Prywatyzując Polskę. Przekład Przemysław Sadura. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Eagleton, Terry. 1991. Ideology. An Introduction. London, New York: Verso.
• Ehrenreich, Barbara, John Ehrenreich. 1977. The Professional Managerial Class. Radical America, 11, 2: 7–31.
• Erikson, Robert, John H. Goldthorpe. 1992. The Constant Flux. A Study of Class Mobility in Industrial Societies. Oxford: Clarendon Press.
• Fernandes, Leela. 2006. India’s New Middle Class. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
• Fisher, Mark. 2009. Capitalist Realism: Is There No Alternative? Winchester, UK; Washington, D.C.: Zero Press.
• Gdula, Maciej, Przemysław Sadura, red. 2012a. Style życia i porządek klasowy w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Gdula, Maciej, Przemysław Sadura, red. 2012b. Style życia jako rywalizujące uniwersalności. W: M. Gdula, P. Sadura, red. Style życia i porządek klasowy w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 15–70.
• Giza-Poleszczuk, Anna. 2012. Znaczenie i przyszłość klasy średniej. Res Publica Nowa, 208, 18: 21–22.
• Gouldner, Alvin Ward. 1979. The future of intellectuals and the rise of the new class. New York: Seabury Press.
• Harvey, David. 2008. Neoliberalizm. Historia katastrofy. Przekład Jerzy Paweł Listwan. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Heiman, Rachel, Carla Freeman, Mark Liechty, eds. 2012. The Global Middle Classes: Theorizing through Ethnography. Santa Fe, NM: SAR Press.
• Jacyno, Małgorzata. 1997. Iluzje codzienności. O teorii socjologicznej Pierre’a Bourdieu. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Jacyno, Małgorzata. 2004. Konsument jako romantyczny przedsiębiorca. Etos «nowej klasy średniej» w przekazie reklamowym w polskich mediach. W: H. Domański, A. Ostrowska, A. Rychard, red. Niepokoje polskie. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 347–60.
• Jaeger, Mads Meier, Tally Katz-Gerro. 2008. The Rise of the Cultural Omnivore 1964-2004. The Danish National Center for Social Research. Working Paper. https://pure.vive.dk/ws/files/444063/WP_09_2008.pdf. Dostęp 9.10.2021.
• Jameson, Frederic. 1994. The Seeds of Time. New York, Chichester, West Sussex: Columbia University Press.
• Jameson, Fredric. 1979. Reification and Utopia in Mass Culture. Social Text, 1: 130–48. DOI: 10.2307/466409.
• Kallis, Giorgos, Vasilis Kostakis, Steffen Lange, Barbara Muraca, Susan Paulson, Matthias Schmelzer. 2018. Research On Degrowth. Annual Review of Environment and Resources, 43, 1: 291–316. DOI: 10.1146/annurev-environ-102017-025941.
• Karwacki, Arkadiusz, Tomasz Szlendak. 2020. Fulfilled promise or a tool of political rhetoric? Analysis of the consequences of the Polish “500+ Family” Program. Problemy Polityki Społecznej, 51: 75–98. DOI: 10.31971/pps/131160.
• Kharas, Homi. 2017. The Unprecedented Expansion of the Global Middle Class: an Update. Global Economy and Development Program. Washington, DC: The Brookings Institution. https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2017/02/global_20170228_global-middle-class.pdf. Dostęp 5.08.2021.
• Kocejko, Bartosz. 2021. Nowy ład podatkowy “pogrzebie klasę średnią”? Uspokajamy: za wcześnie na taki nekrolog. Oko Press. 20 maja 2021. https://oko.press/nowy-lad-podatkowy-pogrzebie-klase-srednia-uspokajamy-za-wczesnie-na-takinekrolog/. Dostęp: 5.08.2021.
• Kochhar, Rakesh. 2015. AGlobal Middle Class Is More Promise than Reality. Washington, DC: Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/global/2015/07/08/a-global-middle-class-is-more-promise-than-reality/. Dostęp: 5.08.2021.
• Kukołowicz, Paula. 2019. Klasa średnia w Polsce. Czy istnieje polski self-made man? Warszawa: Polski Instytut Ekonomiczny. https://pie.net.pl/wp-content/uplo-ads/2019/09/PIE-Raport_Klasa_srednia.pdf. Dostęp: 28.07.2021.
• Laclau, Ernesto, Chantal Mouffe. 2007. Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przekład Sławomir Królak. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
• Lamont, Michèle. 1992. Money, Morals, and Manners : The Culture of the French and American Upper-Middle Class. Chicago: University of Chicago Press.
• Liechty, Mark. 2003. Suitably Modern: Making Middle-Class Culture in a New Consumer Society. Princeton, Oxford: Princeton University Press.
• Matthews, Peter, Annette Hastings. 2013. Middle-Class Political Activism and Middle-Class Advantage in Relation to Public Services: A Realist Synthesis of the Evidence Base. Social Policy & Administration, 47, 1: 72–92. DOI: 10.1111/j.1467-9515.2012.00866.x.
• Mokrzycki, Edmund. 1994. Nowa klasa średnia? Studia Socjologiczne, 132, 1: 37–52.
• Nissanov, Zoya. 2017. What Does the Middle Class Refer To? W: Z. Nissanov, Economic Growth and the Middle Class in an Economy in Transition. The Case of Russia. New York: Springer International Publishing.
• Nunn, Alex, Daniela Tepe-Belfrage. 2017. Disciplinary Social Policy and the Failing Promise of the New Middle Classes: The Troubled Families Programme. Social Policy and Society, 16, 1: 119–29. DOI: 10.1017/S1474746416000452.
• OECD. 2019. Under Pressure: The Squeezed Middle Class. Paris: OECD Publishing. DOI: 10.1787/689afed1-en.
• Ost, David. 2010. Obrachunek z kategorią «klasy» w dyskursie politycznym postkomunistycznej polski. W: M. Czyżewski, S. Kowalski, T. Tobako, red. Retoryka i polityka. Dwudziestolecie polskiej transformacji. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 249–72.
• Ost, David.. 2015. Stuck in the Past and the Future: Class Analysis in Postcommunist Poland. East European Politics and Societies, 29, 3: 610–24. DOI: 10.1177/0888325415602058.
• Pakulski, Jan, Malcolm Waters. 1996. The Death of Class. London, Thousand Oaks, CA: SAGE.
• Piwowarski, Radosław. 2017. Czy polski system podatkowy jest progresywny? Analiza rozkładu obciążeń w zależności od formy zatrudnienia. Gospodarka w Praktyce i Teorii, 42, 1: 33–50. DOI: 10.18778/1429-3730.42.03.
• Pluciński, Przemysław. 2010. Dyskurs klasowy polskiej socjologii potransformacyjnej: niedyskretny urok klasy średniej. W: P. Żuk, red. Podziały klasowe i nierówności społeczne. Refleksje socjologiczne po dwóch dekadach realnego kapitalizmu w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa, 101–16.
• Pressman, Steven. 2015. Defining and Measuring the Middle Class. Working Paper. Great Barrington, MA: American Institute for Economic Research. https://www.aier.org/wp-content/uploads/2016/10/WP007-Middle-Class.pdf. Dostęp 27.10.2020.
• Sawulski, Jakub. 2019. Kogo obciążają podatki w Polsce? IBS Policy Paper 1/2019. Warszawa: Instytut Badań Strukturalnych. https://ibs.org.pl/app/uploads/2019/03/ IBS_Policy_Paper_01_2019.pdf. Dostęp 5.08.2021.
• Sosnowska, Anna. 1997. Tu, tam – pomieszanie. Studia Socjologiczne, 147, 4: 61–85.
• Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
• Staniszkis, Jadwiga. 2001. Postkomunizm. Próba opisu. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Suh, Doowon. 2002. Middle-Class Formation and Class Alliance. Social Science History, 26, 1: 105–37. DOI: 10.1017/S014555320001230X.
• Szcześniak, Magda. 2016. Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, Instytut Kultury Polskiej UW.
• Świrek, Krzysztof. 2018. Teorie ideologii na przecięciu marksizmu i psychoanalizy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Tittenbrun, Jacek. 2016. Klasa średnia: mit czy byt? Studia Krytyczne/Critical Studies, 2: 62–85.
• Vaughan-Whitehead, Daniel, Rosalia Vazquez-Alvarez, Nicolas Maître. 2016. Is the World of Work behind Middle-Class Erosion? In: D. Vaughan-Whitehead, ed. Europe’s Disappearing Middle Class? Cheltenham, UK, Northampton, MA, Geneva, Switzerland: Edward Elgar Publishing, International Labour Office, 1–61. https://ideas.repec.org/h/elg/eechap/17301_1.html. Dostęp 29.10.2020.
• Wacquant, Loïc J.D. 2009. Punishing the Poor. Durham, NC: Duke University Press. DOI: 10.2307/j.ctv11smrv3.
• Wacquant, Löic J.D. 1992. Making Class: The Middle Class(es) in Social Theory and Social Structure. In: S. McNall, R. Levine, R. Fantasia, eds. Bringing Class Back In. Boulder: Westview Press, 39–64.
• Wiedmann, Thomas, Manfred Lenzen, Lorenz T. Keyßer, Julia K. Steinberger. 2020. Scientists’ warning on affluence. Nature Communications, 11, 1: 3–107. DOI: 10.1038/s41467-020-16941-y.
• Wright, Erik Olin. 1996. The Continuing Relevance of Class Analysis — Comments. Theory and Society, 25, 5: 693–716. DOI: 10.1007/BF00188102.
• Wright, Erik Olin. 2015. Understanding Class. London: Verso.
• Wróblewski, Michał. 2016. Hegemonia i władza. Filozofia polityczna Antonia Gramsciego i jej współczesne kontynuacje. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Zagórski, Zdzisław. 2002. Klasa średnia transformacji postkomunistycznej. Wybrane problemy. W: Z. Zagórski, red. Socjologiczne portrety grup społecznych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 61–88.
• Zalewski, Dariusz. 2011. Klasa średnia a ukryte państwo opiekuńcze. Polityka Społeczna, 444, 3: 1–9.
• Zhang, Li. 2010. In Search of Paradise. Ithaca, NY: Cornell University Press.

Identifiers

DOI

10.24425/sts.2021.139720