Powojenna sytuacja Kościoła katolickiego na terenach byłego województwa lwowskiego na przykładzie losów kolegiaty żółkiewskiej

• Authors: Łukasz Joniec

Title variants

EN

Postwar Situation of the Catholic Church in the Area of Former Lvov Province on the Historical Example of Zhovkva Collegiate Church

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Kolegiata żółkiewska podzieliła los setek innych parafii, które po zakończeniu II wojny światowej znalazły się na terytorium państwa sowieckiego. Władze komunistyczne, dążąc do zatarcia wszelkich śladów świadczących o polskości Kresów Wschodnich, nie mogły tolerować swobodnej działalności wspólnot rzymskokatolickich, stanowiących ostoję polskości. Dlatego też w 1946 roku jej działalność została przerwana. Z chwilą przejęcia świątyni pod zarząd państwa rozpoczął się proces jej stopniowej dewastacji. Po odpowiedniej adaptacji budynek kościelny zamieniono na magazyn. W latach 80-tych pojawił się pomysł, aby wewnątrz zniszczonej już świątyni zlokalizować mające powstać w Żółkwi muzeum ateizmu. Jednakże dojście do władzy Gorbaczowa i zapoczątkowane przez niego reformy umożliwiły stopniową odbudowę struktury parafii katolickich w państwie sowieckim. Na fali odroczenia religijnego w 1989 roku polska mniejszość narodowa w Żółkwi zdołała formalnie odzyskać budynek kościelny. Lata następne to czas wytężonej pracy mającej na celu odrestaurowanie doprowadzonego niemal do ruiny zabytku. Na dzień dzisiejszy niemal wszystkie prace zostały ukończone, a kolegiata znów pełni funkcję powierzoną jej przed wiekami przez samego hetmana Żółkiewskiego.

EN

The Collegiate Church in Zhovkva shared the fate of other parishes which, when the Second World War was over, were at the territory of the Soviet state. The communist authorities, aiming at covering up all traces proving Polishness of the Eastern Frontier, could not tolerate free activity of Roman - Catholic communions constituting the anchorage of Polishness. That is why, in 1946, its activity was stopped. When the collegiate church went under the state governance, its gradual devastation process started. After suitable adaptation, the church building was changed into a storage house. In the 80’s there was an idea to locate a museum of atheism - planned in Zhovkva - inside the destroyed church. However, when Gorbatschov rose to power and started his reforms, this made gradual reconstruction of catholic parishes in the Soviet state impossible. In the wake of religious reprieve in 1989 the Polish national minority in Zhovkva formally managed to get the church building back. Consecutive years were a period of hard work meant to restore the almost totally ruined monument. Currently almost all works have been completed and the collegiate church perform its intended function given centuries ago by Zhovkva Great Crown Hetman.

Keywords

PL

Żółkiew; narodowość polska; mniejszość narodowa; represje; Kościół; repatriacja

EN

Zhovkva; Polish nation; national minority; repressions; Church; repatriation

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2014
• Issue: 35
• Pages: 207-224

Contributors

author

Łukasz Joniec

• Wydział Socjologiczno-Historyczny Uniwersytet Rzeszowski

References

• Basza, M., Ks. Bazyli Pawełko: Jeżeli chcę być księdzem to nim będę, „Kurier Galicyjski. Niezależne Pismo Polaków na Ukrainie”, 4/80 (2009), 2 -16 marca, s. 18-19.
• Batowski, H., Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 2001.
• Bonusiak, W., Polska podczas II wojny światowej, Rzeszów 2003.Czerniakiewicz, J. – Czerniakiewicz, M., Przesiedlenia ludności w Europie 1915-1959, Warszawa 2005.
• Czerniakiewicz, J., Przemieszczenia ludności polskiej z ZSRR 1944-1959, Warszawa 2004.
• Czwarga, K., Jubileusz w żółkiewskiej kolegiacie, „Kurier Galicyjski. Niezależne Pismo Polaków na Ukrainie”, 21/97 (2009), 17-18 listopada, s. 23.
• Dobrzycki, W., Historia stosunków międzynarodowych 1815-1945, Warszawa 2006.
• Dzwonkowski, R., Leksykon duchowieństwa represjonowanego w ZSRR 1939-1988, Lublin 2003.
• Dzwonkowski, R., Religia i Kościół katolicki w ZSRR oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917-1991: kronika, Lublin 2010.
• Fenby, J., Alianci. Stalin, Roosevelt, Churchill, tajne rozgrywki zwycięzców II wojny światowej, tł. B. Pietrzyk, J. Rumińska, Kraków 2007.
• Kozarski, P. – Swat, T., Żółkiew, Warszawa 1997.Krętosz, J., Katedra obrządku łacińskiego we Lwowie i jej proboszcz o. Rafał Kiernicki OMF CONV w latach 1948-1991, Katowice 2003.
• Osadczy, W., Kościoła katolickiego na Ukrainie dole i niedole. Doświadczenie, dzień dzisiejszy, problemy i perspektywy, w: Kościół katolicki na Wschodzie w warunkach totalitaryzmu i posttotalitaryzmu, red. A. Gil – W. Bobryk, Siedlce-Lublin 2010, s. 87-107.
• Osadczy, W., Wywiad – rzeka z ks. biskupem Marcjanem Trofimiakiem ordynariuszem diecezji łuckiej na Ukrainie, Lublin – Łuck 2009.
• Petrus, J.T., Żółkiew i jej kolegiata, Warszawa 1996.
• Polaczek, J., Żółkiew. Miejsce kultu wodzów i dziejów wojennych Polaków, Przemyśl 2006.
• Siekierka, S. – Komański, H. – Bulzacki, K., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947, Wrocław 2006.
• Smaza, J., Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – ochrona i konserwacja, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 1, red. W. Walczak – K. Łopatecki, Białystok 2010, s. 21-46.
• Smaza, J., Prace konserwatorskie w kolegiacie pw. Św. Wawrzyńca – królewskiej świątyni w Żółkwi, Ukraina, w: Praca zbiorowa Zespołu Think-Tank „Szlaku Jana Sobieskiego”, Rybczewice 2010, s. 59-64 (http://www.szlaksobieskiego.pl/publikacje/2/2.pdf [17.04.2012 r.]).
• Sula, D., Działalność przesiedleńczo-repatriacyjna Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w latach 1944-1951, Lublin 2002.
• Szuba, Z., Katolicy obrządku łacińskiego i Polacy w ZSRR – stan obecny w: Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, red. E. Walewander, Lublin 1991, s. 259-291.
• Szymański, J., Dwadcatki – organy wykonawcze organizacji religijnych w sowieckim systemie represji (Obwód Winnicki na Podolu, 1944-1964), „Roczniki Teologiczne” 1/4 (2003), s.171-195.
• Szymański, J., Kapłan katolicki jako inicjator i koordynator środowisk polskich na Ukrainie, w: Funkcje i zadania elit w środowiskach polonijnych, red. J. Konopka, Toruń 2006, s. 217-233.
• Trofimiak, M., Świadectwo archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego w: Świadectwo Kościoła katolickiego w systemie totalitarnym Europy Środkowo-Wschodniej, księga Kongresu Teologicznego Europy Środkowo-Wschodniej Katolicki Uniwersytet Lubelski 11-15 sierpnia 1991, red. J. Nagórny i in., Lublin 1994, s. 211-213.
• Wilczyński, W., Leksykon kultury ukraińskiej, Kraków 2004.
• Wołczański, J., Między zagładą a przetrwaniem. Wybrane obiekty sakralne archidiecezji lwowskiej i diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego na Ukrainie Zachodniej 1945-1991, Kraków 2005.