Mecenat literacki Anny Wazówny

• Authors: Chemperek Dariusz

Title variants

EN

Anna Vasa’s literary patronage

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The aim of the article is to show the scale of Anna Vasa’s (1568-1625) literary patronage and her role in the literary culture of the Commonwealth at the beginning of the 17th century. The Infanta’s ambitions to become a patron of Protestant culture in the Polish-Lithuanian state succumbing to Catholicism have been fulfilled. The most significant testimonies of this patronage are the works of Evangelicals: the monumental “Postylla” by Samuel Dambrowski, “Florilegium ex Paradiso Psalmorum” by Valerius Herberger or “Heraclitus” by Samuel Bolestraszycki. Anna Vasa’s influence on the literary culture of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the first twenty years of the 17th century is also demonstrated by the group of Catholic writers who offered her their works. They include, among others: Andrzej Zbylitowski, Stanisław Grochowski, Jan Achacy Kmita, Jerzy Cerazyn, Wawrzyniec Chlebowski. An additional value of this patronage is that the dedications and literary works show the deeds and personality of the princess. The abundance of texts related to Infanta makes the literature connected with the remarkable biography of an independent, well-educated woman, protector of natural scientists, as well as evangelical writers and theologians. The analysis of the royal patronage leads to the another conclusion that in the research on the writings of the Polish-Lithuanian Commonwealth, the aspect of at least trilingualism of the contemporary literature, which was written in Polish, Latin and German, should be more widely considered.

Keywords

PL

Anna Waza; mecenat; Waleriusz Herberger; Samuel Dambrowski

EN

Anna Vasa; patronage; Valerius Herberger; Samuel Dambrowski

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura
• Year: 2020
• Volume: 2 (13)
• Pages: 39-55

Dates

published

2021-03-30

Contributors

author

Chemperek Dariusz

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Borawski, J. (1613). Słup solny to jest Kazanie na pogrzeb pobożnego i wielkich cnót dzielnościami wziętego męża księdza Andrzeja Glińskiego, konfesyjej auszpurskiej ministra ec. i brata w Krystusie miłego. B.m.d. [Wilno?].
• Cerazyn, J. (1612). Przyczyn kilkadziesiąt, które katolika każdego w powszechnej Kościoła chrześcijańskiego wierze zatrzymać mają, a jeśliby z niej wypadł, zaś przywrócić mają. Kraków: W. Kobyliński.
• Chlebowski, W. (1618). Pamiątka żałosnego z tego świata zeszcia Jaśnie Oświeconej Paniej Anny księżny z Kurlandu Radziwiłłowej. B.m.d. [Kraków?].
• Chlebowski, W. (Ossol. II/17). Żałobna Kamena wiecznej pamięci na zeszcie z tego świata Najaśniejszej Panny, Panny Anny Królewny szwedzkiej. Rkps. Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu. Sygn. Ossol. II/17.
• Dambrowski, S. (1785). Kazania albo Wykłady porządne świętych Ewanielin [sic!] niedzielnych przez cały rok. Brzeg: J. E. Tramp.
• Grochowski, S. (1859). Poezye ks. Stanisława Grochowskiego. Wyd. K.J. Turowski. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej.
• Herberger, V. (1625). Florilegium ex Paradiso Psalmorum. Aus dem Lustgarten der 150 Psalmen Neben den Geheimnissen von Christo Jesu. Vol. 1–4. Leipzig: Z. Schürer, M. Götze, G. Ritzsch.
• Herberger, V. (1611). Horoscopia Passionis. Passionzeiger. Leipzig: in Verlegung Thomae Schürers.
• Jarzębski, A. (1974). Gościniec, abo krótkie opisanie Warszawy. Oprac. W. Tomkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Koczorowski, S.P. (1922). Dziesięć listów Anny Wazówny (1603–1620). Reformacja w Polsce, 2, 296-305.
• Krawczuk, W. (2019). Wierni królowi: Szwedzi i Finowie na uchodźstwie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w pierwszej połowie XVII wieku. Kraków: Historia Jagiellonica.
• Mikołajczyk, I. (2000). Martin Opitz w hołdzie Annie Wazównie. Folia Toruniensia, 1, 69–89.
• Niemojewski, S. (2006). Diariusz drogi spisanej i różnych przypadków pociesznych i żałosnych, prowadząc córkę Jerzego Mniszka, Marynę, Dymitrowi Iwanowiczowi w roku 1606. Wyd.
• R. Krzywy. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Rybiński, J. (1591). Augustae et inclytae heroidi Annae, Johannis III Suecorum regis filiae, Sigismundi III sorori, ad litus Dantiscanum IV. Idus Octobris ex Suecia appellenti carmine applaudit Joannes Rybinius. Gdańsk: J.I. Rhode.
• [Schober, U.] (1587). Oratio ante adventum in urbem Toruniensem [...] Sigismundi III, electi et nominate Poloniae et Sueciae regis inclyti etc. habita in Schola Toruniensi. Torunii Borussorum. Excudebat Andreas Cotenius.
• Syreński (Syreniusz), S. (1613). Zielnik herbarzem z łacińskiego zowią. To jest opisanie… ziół wszelakich…, Kraków: B. Skalski.
• Turnowski, J. (1612). Pogrzebne słowa przy ostatniej posłudze ś pamięci Heinricha Hubera mł z szwabskiej Halle w Toruniu. Toruń: A. Ferber.
• Zbylitowski, A. (2018). Wiersze zebrane. Wyd. A. Kochan. Przeł. E. Żybert-Piotrowska. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
• Barcik, M. (2009). Syreński (Syreniusz) Szymon. W: Polski słownik biograficzny (s. 279–281). T. 46. Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla, Polska Akademia Umiejętności.
• Buchwald-Pelcowa, P. (2005). Historia literatury i historia książki. Kraków: Universitas.
• Bursche, E. (1938). Dambrowski Samuel. W: Polski słownik biograficzny (s. 397–398). T. 4. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Chemperek, D. (1998). „Umysł przecię z swojego toru nie wybiega”. O poezji metafizycznej Daniela Naborowskiego. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Chemperek, D. (2017). Wileńscy luteranie w świetle siedemnastowiecznych satyr jezuickich (1620–1642). Wydarzenia, bohaterowie, autorzy. Terminus, 2 (19), 277–308.
• Chmaj, L. (1927). Samuel Przypkowski na tle prądów religijnych XVII wieku. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Czaplewski, P. (1921). Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich 1454–1772. Toruń: Towarzystwo Naukowe.
• Fijałkowski, P. (1999). Wątki polskie w działalności duszpasterskiej i twórczości literackiej Walerego Herbergera. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 43, 57–72.
• Jarczykowa, M. (2012). Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Juszyński, M.H. (1820). Dykcyjonarz poetów polskich. T. 2. Kraków: drukarnia Józefa Mateckiego.
• Kacprzak, M.M. (2015). Szesnastowieczna pieśń polska ewangelików reformowanych w kręgu wartości życia prywatnego i publicznego. W: D. Chemperek (red.), Ewangelicyzm reformowany w Pierwszej Rzeczypospolitej. Dialog z Europą i wybory aksjologiczne w świetle literatury i piśmiennictwa XVI–XVII wieku (s. 170–215). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kriegseisen, W. (2010). Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo–kościół między reformacją a oświeceniem. Warszawa: Semper.
• Krzywy, R. (2017). Wstęp. W: S. Grochowski, Toruńskie nocy (s. 31–35). Oprac. R. Krzywy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
• Kuchowicz, Z. (1989). Żywoty niepospolitych kobiet polskiego baroku. Łódź: Wydawnictwo Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej.
• Kuran, M. (2014). Prolegomena do twórczości Wawrzyńca Chlebowskiego. Stan badań i kierunki dalszych prac. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 3 (25), 73–98.
• Kurkowska, G. (1995). Anna Wazówna 1568–1625. Polskie losy szwedzkiej królewny. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• Lechicki, C. (2018). Mecenat Zygmunta III i życie naukowe na jego dworze. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V. [Reedycja z 1932 r.].
• Leitsch, W. (2009). Das Leben am Hof König Sigismunds III. von Polen. Band II, Wien–Kraków: Österreichische Akademie der Wissenschaften Wien, Polska Akademia Umiejętności Kraków.
• Lepszy, K. (1935). Anna Wazówna. W: Polski słownik biograficzny (s. 133–134). T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Lindquist, H. (2018). Wazowie. Historia burzliwa i brutalna. Przeł. Emila Fabisiak. Warszawa: Marginesy.
• Lulewicz, H. (1987). Radziwiłłowa Anna. W: Polski słownik biograficzny (77). T. 30. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Maciak, D. (1990). Anna Wazówna. Zarys biografii. Rocznik Teologiczny, 2 (32), 287–306.
• Maciejowski, W.A. (1851–1852). Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830 z rękopisów i druków zebrany, w obrazie literatury polskiej historycznie skreślonym. T. 3. Warszawa: Samuel Orgelbrand.
• Maciuszko, J. (1987). Ewangelicka postyllografia polska XVI–XVIII wieku. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.
• Mincer, F. (1978). Niemojewski Maciej. W: Polski słownik biograficzny (20–21). T. 23. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Ojcewicz, G. (2013). Pamflet na szwedzką królewnę jako źródło wiedzy o „szpetnej czarownicy”, czyli o Annie Wazównie. Acta Neophilologica, 1 (15), 299–322.
• Putkowska, J. (1978). Królewska rezydencja na przedmieściu Warszawy w XVII wieku. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 4 (23), 279–302.
• Saar-Kozłowska, A. (1995). Infantka Szwecji i Polski Anna Wazówna 1568–1625. Legenda i rzeczywistość. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• Saar-Kozłowska, A. (2012). Anna Wazówna i Waleriusz Herberger. Dwie drogi spełniania nakazów wiary. W: P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska (red.), Kościół imienia Żłóbka Chrystusa (Kripplein Christi) we Wschowie na tle procesu konfesjonalizacji w krajach Europy Środkowej (s. 307–343). Wschowa: Czas A.R.T.
• Saar-Kozłowska, A. (2013). Szczęśliwość wieczna królewny Anny Wazówny: w orszaku zbawionych w panegiryku Marcina Opitza oraz w trzecim niebie, o którym pisała do pastora Herbergera. W: P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska (red.), Kultura radości na ziemi wschowskiej. Obraz uroczystości, jubileuszy, wizyt gości, świąt (s. 221–245). Wschowa: Czas A.R.T.
• Salmonowicz, S. (1982). Jan Turnowski Młodszy (ok. 1567–1629) pastor, pisarz i prorektor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. W: M. Biskup (red.), Wybitni ludzie dawnego Torunia (s. 63–73). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Voisé-Maćkiewicz, I. (1964). Materiał graficzny pierwszego wydania postylli Samuela Dambrowskiego z roku 1620. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne, 2 (11), 4–59.
• Wicha, M. (2018). „Pamięć, która jest trwalsza od prochów…” – rzecz o Annie Wazównie i mowie Martina Opitza jej poświęconej. Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura, 2 (5), 19–35.

Identifiers

DOI

10.18318/me.2020.2-03