Meat Eaten by Roman Soldiers at the Sentry Post on Kazackaya Hill near Inkerman (Sevastopol, Ukraine)

• Authors: Wróbel Magdalena , Piątkowska-Małecka Joanna , Karasiewicz-Szczypiorski Radosław

Title variants

RU

Мясной РАЦИОН ПИТАНИА РИМСКИХ СОЛДАТ С ПОСТА НА ВЫСОТЕ КАЗАЦКАЯ ОКОЛО ИНКEPМАНА (СEВАСТОПОЛЬ, УКPАИНА)

PL

Pożywienie mięsne żołnierzy rzymskich z posterunku Na Wzgórzu Kazackaja, koło Inkermanu (sewastopol, ukraina)

• Languages of publication: EN RU PL

Abstracts

RU

Римский военный пост на высоте Казацкая (Fig. 1) открыт случайно в 1991 году. В 2000-2002 гг. были начаты его систематические исследования совместной экспедицией Национального заповедника «Херсонес Таврический» (Севастополь) и Института Ар¬хеологии Варшавского университета (Варшава). Результаты исследования показали, что пост существовал во 2-ой половине II - 1-ой половине III вв. н.э. К сожалению, отсутствует материал, позволяющий датировать памятник археологии более точно. В некоторых помещениях (A1, Б, C1, D), а также в башне и во дворе удалось выделить два периода существования постройки. Археологический материал, обнаруженный на указанных участках, в том числе и костные остатки жи¬вотных были последовательно отобраны. Первоначальный период существования на первом этаже башни прослеживается как тонкий слой утоптанного пепла, в котором находились единичные фрагменты черепицы (Fig. 3). На полу данного периода, вдоль западной стены помещения позднее был уложен ряд крупных камней, которые, скорее всего, служили лавкой. В помещении A1 замечено, что основание за¬падной стены находится выше фундаментов соседних стен (Fig. 2). Под фундаментом указанной стены имеется слой стерильной глины, и только под ним - дневная поверхность первого периода жизнедеятельности строения. Как и в башне, эта поверхность прослеживается благодаря утоптанному пеплу. Лишенный находок слой глины, скорее всего, образовался в результате разрушения первоначальных стен помещений. На та¬кую возможность указывают контуры отдельных блоков (кирпичей?) из сырой глины, что было замечено во время исследования глинистых отложений в помещении В. Если наше наблюдение является верным, в таком случае уложенные из камня нижние участки стен в помещениях, окружающих двор, выполняли бы функцию фундаментов. По-видимому, выше стены были соору¬жены из глины. Объясняло бы это как происхождение слоя чистой глины, так и факт отсутствия завалов камней разрушенных стен. Сооруженные выше более поздние стены помещений возведены на слое снивели-рованной глины из уничтоженных стен первоначальной застройки. Под слоем нивеляции находился глинобитный пол. На посту Казацкая найдено 1715 фрагментов костей, из которых идентифицировано, с точки зрения видового и анатомического состава - 1144 (66.7 %; Table 1). Преобладают кости млекопитающих (89.5 %), меньше костей птиц (1.7 %) и рыб (0.2 %). Остатки молюсков составляют 8.6 % (Table 2). Млекопитающие были представлены главным образом домашними животными (99.0 %), дикие животные - немногочисленны, среди них можно выделить кости серны, кабана, зайца, газели и оленя. Среди домашних млекопитаю¬щих больше половины составляют кости овцы и козы (59.1 %), на втором месте - свиньи (21.2 %), а затем - крупнорогатого скота (14.0 %), коня (4.5 %) и собаки (0.9 %). Таким образом, основой мясной диеты обитателей поста были домашние животные, однако, не известно разводили их на месте или откуда-нибудь доставляли. Преобладание мелких жвачных животных и свиньи объясняется тем, что эти породы были легки в содержании. Млекопитающие, на которых охотились, и безпозвоночные в виде моллюсков и устриц, а также улитки являлись только дополнением в рационе питания, в то же время мясо птиц, среди которых выделены кости домашних кур, не играло почти никакой роли. С другой стороны, отсутствие значительного количества костей птиц можно объяснить их плохой сохранностью. Незначительное присутствие остатков рыб также, по-видимому, не соответствует фактической роли в диете пребывавших в Крыму римских солдат. Археологические свидетельства из Херсонеса, в том числе более ста цистерн, предназначенных для переработки рыбы, позволяют предположить, что поставки на высоту Казацкая рыбной продукции осуществлялись в форме лишенных костей продуктов переработки. В пределах поста количество костей отдельных видов было различным (Table 3). Также отличаются и каждый из двух периодов существования поста (Table4,5). Со временем возрастает удел мелких жвачных животных и уменьшается доля костей свиней и крупного рогатого скота. Анатомический анализ крупного рогатого скота показывает, что отсутствуют фрагменты выростка лобной кости, на которой крепятся рога, а также фалангов пальцев. Это означает, что убой этих животных, если их разводили на месте, осуществлялся вне пределов поста. Если же мясо животных поступало извне, то, без сомнения, была произведена предварительная селекция, основанная на выборе наиболее ценных в кулинарном смысле частей. в то же время представлены все элементы скелетов овцы, козы и свиньи, что свидетельствует об осуществлении убоя животных на месте, по крайней мере, спорадически (Table 6). среди костей крупного рогатого скота 2.2 % от-носится к молодым особям, среди костей овец и коз - 10.1 %, а среди свиней - 17.1 %. Приведенные выше наблюдения свидетельствуют, что свиней разводили с целью получения не только мяса, но также и сала, в то время мелких жвачных животных, главным образом, из-за мяса, а крупный рогатый скот использовали как тягловую силу и источник молока. Крупный рогатый скот формой был близок туру, встречаются низкорослые типа Bos taurus brachyceros, присутствуют также вы¬сокие особи типа Bos primigenius (Table 7). Не найдено форм промежуточных, свидетельствующих о скрещивании обоих типов. Овцы представлены мелкой формой близкой муфлону, высотой в холке 59 см. Лошади отличаются значительным ростом - около 150 см и мощ¬ным сложением корпуса. при сравнении остатков домашних животных с поста на высоте Казацкая и другими пунктами, где пребывали римские солдаты, то есть в Балаклаве и в Нове, следует, что видовой состав был достаточно различ¬ным (Table 8). Причиной, правдоподобно, могли служить многие факторы, и прежде всего, климатическогеографический. Большое значение имел и характер поселения. То есть диета солдат была приспособлена к локальным возможностям в месте их проживания.

PL

Rzymski posterunek wojskowy na Wzgórzu Kazackaja (Fig. 1) został odkryty przypadkowo w 1991 r. W latach 2000-2002 systematyczne badania na tym stanowisku prowadziła wspólna ekspedycja Muzeum Narodowego „Chersonez Taurydzki” w Sewastopolu i Instytutu Archeologii UW. Wyniki badań pozwalają datować posterunek na 2. połowę II w. i 1. połowę III w. n.e. Niestety podczas wykopalisk nie ujawniono materiału, który umożliwiłby precyzyjniejsze datowanie. W niektórych pomieszczeniach (A1, B, C1, D), a także we wnętrzu wieży i na dziedzińcu, udało się wyróżnić dwie fazy budowlane. Znaleziska ruchome, w tym kości zwierzęce, były na tych odcinkach przyporządkowywane do jednej z faz. Pierwotny poziom użytkowy w zachowanej części wieży rysuje się jako cienka warstwa rozdeptanego popiołu (Fig. 3). W jej stropie znajdowały się pojedyncze fragmenty dachówek. Dopiero później (powyżej) wzdłuż zachodniej ściany wieży ułożono kamienie, które przypuszczalnie tworzyły ławę. W pomieszczeniu A1 ściana zachodnia została wzniesiona z wyższego poziomu niż południowa (starsza?) ściana tego pomieszczenia (Fig. 2). Poniżej stopy fundamentu ściany zachodniej znajduje się warstwa sterylnej gliny, a dopiero pod nią pierwotny poziom użytkowy. Tak jak w wieży, jest on czytelny dzięki popiołowi rozdeptanemu na klepisku. Pozbawiona znalezisk warstwa czystej gliny, zalegająca powyżej, powstała najprawdopodobniej w wyniku zawalenia się ścian pomieszczeń z pierwszej fazy. Na taką możliwość wskazują czytelne w warstwie gliny kontury oddzielnych bloków (cegieł ?) z surowej gliny, które zaobserwowano podczas eksploracji w pomieszczeniu B. Można przypuszczać, iż zachowane pozostałości kamiennych ścian to faktycznie fundamenty, na których wznoszono właściwe, gliniane ściany, a całość pokryto dachem z materiałów organicznych. Wyjaśniałoby to pochodzenie warstwy czystej gliny, a także brak zasypiska, które powinno pozostać po budowlach wzniesionych z kamienia. Późniejsze ściany pomieszczeń powstawały na warstwie gliny pochodzącej ze zniszczonych, wcześniejszych zabudowań. Podczas badań wydobyto łącznie 1715 fragmentów kostnych, z czego pod względem gatunkowym i anatomicznym zidentyfikowano 1144 sztuki, co stanowi 66.7 %. Wśród zidentyfikowanych pozostałości kostnych dominowały szczątki ssaków (89.5 %), a zdecydowanie mniej liczne były szczątki zwierząt należących do innych gromad: ptaków (1.7 %), ryb (0.2 %) i mięczaków (8.6 %) (Table 2). Ssaki reprezentowane były głównie przez zwierzęta udomowione (99.0%), do dzikich należał tylko 1.0% szczątków. Udało się zidentyfikować m.in. kości dzika, zająca, gazeli i jelenia. Wśród gatunków domowych ponad połowę stanowiły kości owcy i kozy (59.1 %), na drugim miejscu byłaświnia (21.2%), dalej bydło (14.0%). Nakolejnych miejscach występowały szczątki konia (4.5 %) i psa (0.9 %). W diecie mieszkańców posterunku dominowało mięso zwierząt domowych, nie można jednak stwierdzić jednoznacznie, jak wiele zwierząt mogło być hodowanych na miejscu, a ile mięsa przywożono. Dominacja szczątków drobnych przeżuwaczy i świni jest zrozumiała, są to gatunki łatwiejsze w utrzymaniu. Ssaki dzikie oraz bezkręgowce stanowiły tylko uzupełnienie diety, a mięso ptactwa, w tym kury domowej, nie odgrywało niemal żadnej roli. Niedobór szczątków drobiu, a także ryb, można jednak tłumaczyć ich mniejszą trwałością. Nieliczne występowanie właśnie tych szczątków prawdopodobnie nie odpowiada faktycznej roli w diecie żołnierzy rzymskich stacjonujących na Krymie. Wyniki wykopalisk w Chersonezie, w tym przede wszystkim ponad stu znanych zbiorników służących do przetwarzania ryb, mogą wskazywać, że te ostatnie najprawdopodobniej trafiały na wzgórze Kazackaja w formie pozbawionych ości przetworów. Skład szczątków kostnych pochodzących z wieży, pomieszczeń gospodarczych i dziedzińca pod wieloma względami różnił się (Table 3). Porównanie składu gatunkowego zbiorów kości z dwóch wyróżnionych faz chronologicznych także wykazało zróżnicowanie (Table 4 i 5). W fazie drugiej wzrasta udział małych przeżuwaczy, a maleje odsetek szczątków świni i bydła. z analizy rozkładu anatomicznego szczątków bydła wynika, że brakowało fragmentów możdżeni i członów palcowych. Oznacza to, że ubój tych zwierząt (przy założeniu, że były one hodowane na miejscu), odbywał się poza terenem posterunku. Jeśli natomiast mięso specjalnie sprowadzano, to niewątpliwie dostarczano wyselekcjonowane, bardziej wartościowe części tuszy. Tymczasem szczątki kostne owcy, kozy i świni reprezentują wszystkie części szkieletu, co wskazuje, że uboju osobników należących do tych gatunków, przynajmniej czasami, dokonywano na miejscu (Table 6). Wśród kości bydła 2,2 % należało do zwierząt młodych, wśród kości owiec i kóz ten odsetek wynosił 10.1 %, a w przypadku szczątków świń - 17.1 %. Powyższe obserwacje wskazują, że świnie hodowano nie tylko dla mięsa, ale także w celu uzyskania słoniny, drobne przeżuwacze -głównie dla mięsa, a bydło - jako zwierzęta pociągowe oraz dla mleka. Bydło było budową zbliżone do tura. Występują zarówno osobniki niskorosłe typu Bos taurus brachyceros, jak i wysokie Bos primigenius (Table 7). Nie stwierdzono form pośrednich, świadczących o krzyżowaniu się obu typów. Owce należały do formy drobnej, zbliżonej do muflona, osiągały do 59 cm w kłębie. Konie charakteryzowały się znaczną wysokością - około 150 cm - i silną budową ciała. Porównanie wyników analizy archeozoologicznej materiałów ze wzgórza Kazackaja oraz z innych miejsc stacjonowania wojsk rzymskich (Bałakława, Novae) pozwala stwierdzić, że dieta mięsna na wymienionych stanowiskach znacznie się różniła (Table 8). Przyczyny takiego stanu rzeczy mogły być różne. Wydaje się, że przede wszystkim dieta była dostosowana do możliwości zaopatrzenia w danym miejscu.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom VII (XLVIII), fasc. A
• Pages: 101-115

Contributors

author

Wróbel Magdalena

author

Piątkowska-Małecka Joanna

author

Karasiewicz-Szczypiorski Radosław

References

• BEECH, M., 1997 The economy environment ofa Roman, Late-Roman and Early Byzantine town in North-Central Bulgaria: the mammalian fauna from Nicopolis-ad-Istrum [in:] Proceedings of 7th Icaz Conference, M. Kokabi, J. Wahl eds., Anthropozoologica 25-26, p. 619-630.
• BENECKE, N., 1994, Eine kleine Aufsammlung Tierknochen aus einer alamanischen Siedlung bei Reichelsheim-Beinhaim (Wetteraukreis) [in:] Beitrage zur Archaozoologie und Prahistorischen Antropologie, Forschungen und Berichte zur vor-und Fruhgeschichte in Baden-Wurttenberg 53, M. Kokabi, J. Wahl eds, Stuttgart, p. 377-382.
• BOESSNECK, J., 1958 Zur Entwicklung vor- undfruhgeschichtlicher Haus- und Wildtiere Bayerns im Rahmen dergleichzietigen Tierwelt Mitteleuropas, Studien an vor- und fruhgeschichtlchen Tierresten Bayerns II, Munchen.
• DAVIS, R. W., 1971 The Roman Military Diet, Britannia, p. 122-142.
• DRIESCH, VON DEN A., 1976 A guide to the measurement ofanimal bones from archeological sites, Harvard.
• DRIESCH, VON DEN A., BOESSNECK, J., 1974 Kritische Anmerkungen zur Wiederristhohenberechnung aus Langenmasen vor und fruhgeschichtlicher Tier¬knochen, Saugetierkundliche Mitteilungen 22, Munchen.
• EBERSBACH, R., SCHRODER, S., 1997 Roman occupation and its economic consequences in the notrhern part of Switzerland [in:] M. Kokabi, J. Wahleds, Anthropozoologica 25-26, Proceedings of 7th Icaz Conference, p. 441-456.
• ERVYNCK, A., VANDERHOEVEN, A., 1997, Tongeren (Belgium): changing patterns of meat consumption In a Roman civitas capital, [in:] M. Kokabi, J. Wahl eds, Anthropozoologica 25-26, Proceedings of 7th Icaz Conference, p. 457-464.
• GRĘZAK, A., LASOTA-MOSKALEWSKA, A., 1997, Szczqtki zwierzgce zprincipia w Novae zIw. n.e., Novensia 11, p. 203-209.
• GRĘZAK, A., PIĄTKOWSKA-MAŁECKA, J., 2000, Tierknochen [in:] Balaklava. Romische Militarstation und Heiligtum des Iupiter Dolichenus, T. Sarnowski, O. Ja. Saveljaeds, Warszawa, p. 109-111.
• GRĘZAK, A., PIĄTKOWSKA-MAŁECKA, J., 2000a Szczqtki zwierzgce zprincipia w Novae z IV w., Novensia 12, p. 99-107.
• KARASIEWICZ-SZCZYPIORSKI, R., 2000, Cytadela Chersonezu Taurydzkiego w okresie rzymskim. Proba rozwarstwienia chronologicznego i rekonstrukcji planu zabudowy wewngtrznej, Swiatowit 3 (49), fasc. A, p. 59-75.
• KARASIEWICZ-SZCZYPIORSKI, R., 2003, Chersones Taurydzki ijego terytorium wiejskie w okresie rzymskim. Topografia, architektura, osadnictwo, maszynopis pracy doktorskiej w bibliotece IA UW, Warszawa.
• KOBRYN, H., 1989 Zastosowanie metody punktowej w badaniach wykopaliskowych szczqtkow kostnych konia (Equus Przewalski f. Caballus), Archeologia Polski 34,1, p. 7-11.
• KOLDA,J., 1936 Srovnavaci anatomie zvirat domacich se zretelem k anatomii cloveka, Brno.
• LASOTA-MOSKALEWSKA, A., 1984 The skeleton of a prehistoric cow. Characteristics of both primigenious and brachycerous cattle, Ossa 9-11, p. 53-72.
• LASOTA-MOSKALEWSKA, A., 1997, Podstawy archeozoologii. Szczqtki ssakow, Warszawa.
• LASOTA-MOSKALEWSKA, A., KOBRYN, H., SNIEZYNSKI, K., 1998, The size of domestic sheep (Ovis aries L.) in Europe and Asia from the neolithic to the middle ages, Swiatowit 41, p. 323-348.
• LASOTA-MOSKALEWSKA, A., SULGOSTOWSKA, Z., 1976/1977 The application of contingency tablefor comparison ofarchaeozoological material, Ossa 3-4, p. 153-168.
• LUTNICKI, W., 1972, Uzgbienie zwierzqt domowych, Warszawa.
• MAKOWIECKI, D., SCHRAMM, Z., 1994, Preliminary results of studies on archaeozoological material from excavations in Novae (season 1992) [in:] Novae. Studies and materials 1, A.B. Biernacki ed., Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Archeologiczna 43, Poznan, p. 71-81.
• MULLER, E., 1972, Das Tierknochenmaterial aus den fruhgeschichtlichen Siedlungen von Tarnov, Kr. Calau [in:] Die germa- nischen und slavischen Siedlungen und das mittelalterliche Dorf von Tarnov, Kr. Calau, J. Hermann ed., Schriften zur Ur- und Frugeschichte 26, Berlin, p. 267-310.
• SARNOWSKI, T., 2005 Romische Militarziegel von der sudwestlichen Krim. Probleme der Produktionstatigekait und Produktionsorte, Archeologia Warsz 56 (2006), p. 91-101.
• SARNOWSKI, T., SAVELJA, O. Ja., KARASIEWICZ-SZCZYPIORSKI, R., 2000, Extra fines Imperii. Rzymski posterunek wojskowy w okolicach Sewastopola na Krymie, Swiatowit 4 (45), p. 167-172.
• SARNOWSKI, T., SAVELJA, O. Ja., KARASIEWICZ-SZCZYPIORSKI, R., 2007 Roman Military Sentry Posts in the Border Zone of Crimean Chersonesos, Archeologia Warsz 58 (2009), p. 57-67.
• SAVELJA, O. Ja., 1997 Nekotorye rezul’taty rabot Sevastopol’skoj archeologiceskoj ekspedicii v okruge Chersonesa v 1990-1995 gg., Chersonesskij Sbornik 8, 1997, p. 88-95.
• SAUER-NEUBERT, A., 1968 Tierknochenfunde aus der romischen Zivilsiedlung in Hufingen, II. Wild und Haustierknochen mit Ausnahme der Rinder, Institut fur Palaeoanatomie, Domestikationsforschung und Geschichte der Tiermedizin der Uni- versitat Munchen, Diss., Munchen.
• SWEGAT, W., 1976 Die Knochenfunde aus dem romischen Kastell Kunzing Quintana, Institut fur Palaeoanatomie, Domestikationsforschung und Geschichte der Tiermedizin der Universitat Munchen, Diss., Munchen.
• TOYNBEE, J. M. C., 1973 Animals in Roman Life and Art, London.