Odniesienia do Boga w etykiecie językowej bohaterów dramatów Jana Karnowskiego

• Authors: Rogowska-Cybulska Marek Cybulski Uniwersytet Gdański Ewa , Cybulski Marek

Title variants

EN

The references to God in the language etiquette of characters of plays by Jan Karnowski

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Stosowane przez bohaterów dramatów Jana Karnowskiego formuły etykietalne zawierające odniesienia do Boga pełnią w etykiecie językowej wykreowanej przez pisarza ważną rolę. Autentyczne kaszubskie zwroty grzecznościowe, których komponentem jest wyraz (Pón) Bóg, lub inne formuły etykietalne o genezie religijnej (np. niech bãdze pòchwôlony), obsługujące przede wszystkim akty grzecznościowe pożegnania, podziękowania i powitania, służą na kartach dramatów poety z Czarnowa kształtowaniu obrazu kultury kaszubskiej odzwierciedlanej i/lub kreowanej w tych utworach. Zawartość komponentu (Pón) Bóg i/lub ich rozpoznawalna geneza religijna sprawiają, że formuły te odbierane są jako charakterystyczne dla kultury ludowej lub dawnej (w tym wysokiej), są one zatem szczególnie przydatne do kreowania obrazu kultury kaszubskiej poprzez podniesienie kaszubskiej kultury ludowej do rangi kultury etnicznej (w Czôrlińsczim i Kaszëbach pòd Widnã), a także do rekonstrukcji obrazu kultury starokaszubskiej jako kultury wysoko rozwiniętej i dostatecznie zróżnicowanej (w Zôpisu Mscëwòja, Libùszë i Òtrokù Swiãtowida). Dowodem wykorzystania wielorakiej przydatności tych wyrażeń jest ich wysoka frekwencja w dramatach Karnowskiego. Zwroty grzecznościowe utworzone przez Karnowskiego w wyniku wymiany w wybranych zwrotach etykietalnych występujących we współczesnej autorowi etykiecie kaszubskiej komponentu nazywającego Boga chrześcijańskiego na nazwy bogów wyznawanych w innych religiach stają się ważnym znakiem kultur związanych z tymi religiami. W Zôpisu Mscëwòja jest to przedchrześcijańska kultura (staro)kaszubska, w Kaszëbach pòd Widnã – egzotyczna kultura turecka, której elementy Kaszubi – w osobie dzielnego żołnierza wybranieckiego Franka Kulczika – poznali pod Wiedniem, broniąc wraz z innymi Europejczykami chrześcijaństwa.

EN

In the language etiquette of plays by Jan Karnowski (titled Zdpis Mscewója, Libusza, Ótrok Światowida, Kaszebi pod Widna, Wesele kaszubskie, Scvnanie kani and Czórlińsczi.) the references to God are present in two different manners. The references frequently result from the use of expressions which are present in the Kashubian etiquette, contemporary with the author, and whose component is the noun {Pón) Bóg meaning God. This concerns mainly the farewell expressions such as ostań z Boga, badz{ta) z Bógajedz{kój) (le) z Bógajachójta z Boga, as well as the gratitude formulas such as {Pón) Bóg (wóm) zapłać, Boże zapłacę. The greeting expressions Niech badze {mdze) póchwólony and Póchwólony are also of religious nature. The second type of references to God in the language etiquette of characters of plays by Karnowski is related to the fact that in the selected expressions of Kashubian etiquette the terms naming the Christian God are exchanged for names of gods present in other religions, e.g. Niechże Światowid wama i nama bezpiek daje, Niech nóm szczescy Bióli Bóg: Jedz z Allacha.

Keywords

PL

odniesienia do Boga; etykieta językowa; dramaty Jana Karnowskiego; kaszubskie zwroty grzecznościowe; pożegnania, podziękowania i powitania; wysoka frekwencja; geneza religijna; inne religie; kultura ludowa; kultura etniczna

EN

the references to God; the language etiquette; plays by Jan Karnowski; expressions; the Kashubian etiquette; the farewell expressions; the gratitude formulas; the greeting expressions; religious nature; other religions

• Publisher: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Gdańskiego
• Journal: Język - Szkoła - Religia
• Year: 2013
• Volume: 8
• Issue: 1
• Pages: 45-60

Contributors

author

Rogowska-Cybulska Marek Cybulski Uniwersytet Gdański Ewa

author

Cybulski Marek

• Uniwersytet Gdański

References

• Cybulski M., Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Łódź 2003.
• Cybulski M., Rogowska-Cybulska E., Etykieta językowa w dramatach historycznych Jana Karnowskiego i jej rola w kształtowaniu obrazu przeszło¬ści Kaszub, [w:] Nasz język w przeszłości – nasza przeszłość w języku, pod red. I. Kępki, L. Wardy-Radys, Pelplin 2013.
• Cybulski M., Rogowska-Cybulska E., Kaszubskie powitania w dramatach Jana Karnowskiego, [w:] Językowy, literacki oraz kulturowy obraz Pomorza dawniej i dziś, pod red. Z. Licy i M. Klinkosz, Gdańsk 2013.
• Cybulski M., Rola słownictwa w kształtowaniu obrazu przeszłości Kaszub w dramatach historycznych Jana Karnowskiego, [w:] Polszczyzna regionalna Mazowsza, t. VII, red. D. Czyż i H. Sędziak, Ostrołęka 1012.
• Derdowski H.J., Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł, oprac. i przypisy E. Gołąbk, wstęp J. Samp, J. Walkusz, Gdańsk 2007.
• Kalinowski D., Obraz – idea – tożsamość. O dramaturgii Jana Karnowskiego, [w:] J. Karnowski, Dramaty, oprac. i przypisy M. Cybulski, wstęp C. Obracht-Prondzyński, D. Kalinowski, M. Cybulski, Gdańsk 2011.
• Karnowski J., Dramaty, oprac. i przypisy M. Cybulski, wstęp C. Obracht-Prondzyński, D. Kalinowski, M. Cybulski, Gdańsk 2011.
• Marcjanik M., Etykieta grzecznościowa, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
• Marcjanik M., Formy grzeczności językowej w utworach Stefana Żeromskiego. Na materiale powieści Przedwiośnie, [w:] tejże, W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Kielce 2001.
• Marcjanik M., Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre’u, Warszawa 2009.
• Obracht-Prondzyński C., Jan Karnowski – życie i twórczość, [w:] J. Karnowski, Dramaty, oprac. i przypisy M. Cybulski, wstęp C. Obracht-Prondzyński, D. Kalinowski, M. Cybulski, Gdańsk 2011.
• Ostrowski K., Z kaszubskiej gleby. O Janie Karnowskim, Gdańsk 1973.
• Rogowska-Cybulska E., Cybulski M., Nazwy etniczne w dramatach Jana Karnowskiego oraz ich rola w kreowaniu kaszubskiej tradycji i tożsamości, [w:] Język – tradycja – tożsamość, Gdańsk 2013.
• Sychta B., Hanka sã żeni, [w:] Dramaty obyczajowe Bernarda Sychty, oprac. J. Treder, J. Walkusz, wstęp J. Treder, Biblioteka Pisarzy Kaszubskich, t. 3.
• [Treder J.], Karnowski Jan, [w:] Język kaszubski, pod red. J. Tredera, Gdańsk 2003.
• Umińska-Tytoń E., Polszczyzna dziewiętnastowiecznych salonów, Łódź 2011.
• Żebrowska D., Realia obyczajowe i historyczne w dramaturgii kaszubskiej w latach 1920–1939, „Rocznik Gdański, t. XLVI, 1986, z. 2.