Średniowieczny Kościół w Polsce wobec problemu krzywoprzysięstwa (wybrane zagadnienia)

• Authors: Zarosa Wojciech

Title variants

EN

The medieval Polish Church and the question of perjury (selected issues)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł podejmuje kwestię stosunku średniowiecznego Kościoła w Polsce wobec problemu krzywoprzysięstwa. Periurium rozumiane jako złamanie przysięgi lub fałszywe oświadczenie złożone pod przysięgą ze względu na swoją naturę stanowiło przedmiot zainteresowania Kościoła. Zwalczaniu krzywoprzysięstwa służyło ustawodawstwo synodalne, które starało się zmieniać zwyczaje prawne i dostosowywać je do zaleceń powszechnego prawa kanonicznego. W celu walki z krzywoprzysięstwem Kościół posługiwał się bogatym instrumentarium kar i pokut stosowanych wobec duchownych i świeckich.

EN

The article discusses the attitude of the medieval Church in Poland towards the problem of perjury. Periurium, understood as a breach of an oath or a false testimony made under oath, was, by its nature, an object of interest to the Church. Synodal legislation contributed to the fight against perjury, which tried to change legal customs and adapt them to the recommendations of canon law. In order to combat perjury, the Church used a variety of instruments of penalties and penances applied to both clergy and laity.

Keywords

PL

krzywoprzysięstwo; przysięga; średniowiecze; kultura prawna; sądownictwo kościelne

EN

perjury; oath; Middle Ages; legal culture; ecclesiastical judiciary

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2024
• Volume: 32
• Issue: 3
• Pages: 18-37

Contributors

author

Zarosa Wojciech

• Instytut Historii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

References

• Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, t. 2–3, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1902–1908.
• Acta capitulorum Cracoviensis et Plocensis selecta (1438–1523; 1438–1525), wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej”, t. 6, Kraków 1891.
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego Bernardyńskiego we Lwowie, t. 11, wyd. K. Liske, A. Prochazka, Lwów 1886.
• Antiquissime constitutiones synodales provinciae Gneznensis, wyd. R. Hube, Petropoli 1856. Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie, Acta officialia Cracoviensia, sygn. AOff 11.
• Bartłomiej Groicki, Artykuły prawa majdeburskiego, wyd. K. Koranyi, Warszawa 1954.
• Chełmskie [w:] O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 34, cz. 2, Wrocław–Poznań 1964.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, sygn. 1287.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, sygn. 387 III.
• Chronica Poloniae maioris, wyd. B. Kürbis, „Monumenta Poloniae Historica. Series nova”, t. 8, Warszawa 1970.
• Cracovia artificum supplementa. Teksty źródłowe do dziejów kultury i sztuki z najdawniejszychoficjaliów krakowskich lata 1410–1412 oraz 1421–1424, wyd. B. Przybyszewski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1985.
• Decreta s. Stephani regis I [w:] Decreta Regni Mediaevalis Hungariae. The Laws of Medieval Kingdom of Hungary 1000–1301, wyd. J.M. Bak, G. Bónis, J.R. Sweeney, Idyllwild 1999.
• Durandis, Speculum Iudiciale, Frankfurt 1602.
• Galli Anonymi cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, wyd. K. Maleczyński,
• „Monumenta Poloniae Historica. Series nova”, t. 2, Kraków 1952.
• Grimm J., Grimm W., Deutsche Sagen, bd. 1, Berlin 1816.
• Grzegorz z Tours, Historie Franków, tłum. T. Richter, K. Lima, oprac. i kom. D.A. Sikorski, Kraków–Tyniec 2002.
• Helmoldi presbyteri Cronica Slavorum, ed. B. Schmeidler, Hannover 1937.
• Instrukcja wizytacyjna archidiakona warszawskiego Jana z Mrokowa z r. 1509 [w:] Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie Mikołaja Trąby z r. 1420, wyd. J. Fijałek, A. Vetulani, Kraków 1951.
• Iura Masoviae terestria. Pomniki dawnego prawa mazowieckiego ziemskiego, t. 2–3 wyd. J. Sawicki, Warszawa 1973–1974.
• Izydor z Sewilli, Sentencje, tłum. i oprac. T. Krynicka, Kraków 2012.
• Jana Długosza Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 12: 1445–1461, kom. red. K. Baczkowski i in., Warszawa 2009.
• Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877.
• Kosmasa Kronika Czechów, tłum. i oprac. M. Wojciechowska, Warszawa 1968.
• Księga proskrypcji i skarg miasta Krakowa 1360–1422: ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, wyd. B. Wyrozumska, Kraków 2001.
• Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechla i Jana z Brzóstkowa (1449‒1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, wyd. A. Kozak, Poznań 2023.
• Księgi pokutne (tekst łaciński, grecki i polski), oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011.
• Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, cz. 1, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1897.
• Najdawniejsze statuty synodalne archidiecezji gnieźnieńskiej oraz statuty z rękopisu Oss. Nr 1627 z uwzględnieniem materiałów zebranych przez śp. Bolesława Ulanowskiego, wyd. W. Abraham, „Studia i Materiały do Historii Ustawodawstwa Synodalnego w Polsce” Kraków 1920.
• Statutenbuch A [w:] Schlettstadter Stadtrechte, bd. 1, hrsg. J. Gény, „Oberrheinische Stadtrechte”, Heidelberg 1902.
• Najstarsze statuty synodalne krakowskie biskupa Nankera z 2 października 1320 R., wyd. J. Fijałek, Kraków 1915.
• Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. i oprac. J. Matuszewski, J. S. Matuszewski, Łódź 1995.
• Pisma wybrane Pawła Włodkowica, wyd. L. Ehrlich, t. 3, Warszawa 1969.
• Praktyka w sprawach małżeńskich w sądach duchownych w wieku XV, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1888.
• Rocznik kapituły gnieźnieńskiej, wyd. B. Kürbis [w:] Roczniki wielkopolskie, „Monumenta Poloniae Historica. Seria II”, t. 6, Warszawa 1962.
• Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. 1, wyd. A. Z. Helcel, Warszawa 1856.
• Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, ed. Z. Chodyński, Varsaviae 1890.
• Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie Mikołaja Trąby z r. 1420, wyd. J. Fijałek, A. Vetulani, Kraków 1951.
• Synody diecezji poznańskiej i ich statuty, „Concilia Poloniae”, t. 7, wyd. J. Sawicki, Poznań 1952.
• Św. Ottona biskupa bamberskiego żywot z Prüfening, wyd. J. Wikarjak, wstęp K. Liman, MPH s.n., t. 7, cz. 1, Warszawa 1966.
• Agamben G., 2011, The Sacrament of Language. An Archeology of the Oath (HomoSacer II 3), Stanford.
• Andrzejuk A., 2006, Gertruda Mieszkówna i jej modlitewnik, Warszawa.
• Bartoszewicz A., 2017, Mowa, gest, pismo. Relacje między kulturą żywego słowa a kulturą pisma w świetle zapisek z ksiąg sądowych późnośredniowiecznych miast polskich, „Kwartalnik Historyczny”, R. 124, 2.
• Bertolini C., 1967, Il giuramento nel diritto Romano privato, Roma.
• Bieniak J., 1980, Pełka, arcybiskup gnieźnieński [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 25.
• Bieniek S., 1966, Z dziejów pokuty publicznej w Polsce wczesnofeudalnej, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 18, z. 2.
• Bilska-Ciećwierz M., 2007, Powstanie i organizacja kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu, Kraków.
• Biniaś-Szkopek M., 2018, Małżonkowie przed sądem biskupiego oficjała poznańskiego w pierwszej ćwierci XV wieku, Poznań.
• Bougard F., 2008, Prêter serment en justice dans le Royaume d’Italie, VIIIe-Xie siècle [in:] Oralité et lien social au Moyen Âge (Occident, Byzance, Islam). Parole donnée, foijurèe, serment, red. M. F. Auzépy, G. Saint-Guillain, Paris.
• Bracha K., 2016, Dekalog w kaznodziejstwie polskim późnego średniowiecza. Sermo de praeceptis z rękopisu Biblioteki Narodowej w Warszawie z XV wieku [w:] Historia magistra vitae est… Studia z dziejów społeczno-politycznych, gospodarczych i kulturalnych. Księga jubileuszowa dedykowana prof. zw. dr. hab. Wiesławowi Cabanowi z okazji 45-lecia pracy naukowej, red. L. Michalska–Bracha, M. Przeniosło, B. Wojciechowska, Kielce.
• Brückner W., 1981, Eid, Meineid [in:] Enzyklopädie des Märchens, bd. 3, red. K. Ranke, Berlin.
• Bucholzer L., Lachaud F., 2014, Le serment dans les villes du bas Moyen Âge, „Histoire urbaine”, no. 39.
• Bukowski W., 2015, O przysiędze na słońce raz jeszcze. Przysięga w postępowaniu granicznym w księstwie zatorskim w 1529 roku [w:] Memoria viva. Studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej (1967‒2014), red. G. Rutkowska, A. Gąsiorowski, Warszawa‒Poznań.
• Bylina S., 2012, Drogi – granice – most. Studia o przestrzeni publicznej i sakralnej w średniowieczu, Warszawa.
• Cavallar O., Kirschner J., 2020, Jurists and Jurisprudence in Medieval Italy. Texts and Contents, Toronto.
• Coleman R.V., 1974, Reason and Unreason in Early Medieval Law, „Journal of Interdisciplinary History“, vol. 4.
• Colish M.L., 2005, Rethinking Lying in the Twelft Century [w:] Virtue and Ethics in the Twelfth Century, red. I.P. Bejczy, R.G. Newhauser, Leiden‒Boston.
• Czyżak M., 2003, Notariusze kapituły gnieźnieńskiej w I połowie XV wieku, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski”, t. 1.
• Dalewski Z., 2008, Rytuał i polityka. Opowieść Galla Anonima o konflikcie Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem, Warszawa.
• Dola K., 1983, Wrocławska kapituła katedralna w XV wieku. Ustrój – skład osobowy – działalność, Lublin 1983.
• Duda M., Jóźwiak S., 2015, Ze świata średniowiecznej symboliki. Gest i forma przysięgi w chrześcijańskiej Europie (X‒XV w.), Kraków.
• Eid, 1984 [w:] Lexikon des Mittelalters, t. 3, München‒Zürich.
• Fitzgerald J., 2013, Perjury [w:] The Encyclopedia of Ancient History, ed. R.S. Bagnall, K. Brodersen, C.B. Champion, A. Erskine, S.R. Huebner, Blackwell 2013.
• Gaudemet J., 1991, Le serment dans le droit canonique méduéval [w:] Le serment, vol. 2, red. R. Verdier, Paris.
• Gieysztor A., 2006, Mitologia Słowian, Warszawa.
• Góralski W., 1973, Posiedzenia kapituły kolegiackiej w Pułtusku (XV–XX), „Studia Płockie”, z. 1.
• Góralski W., 1984, Statuty synodalne legata Jakuba z Leodium, „Prawo Kanoniczne”, t. 27, nr 3–4.
• Grodecki R., 1921, Przywilej menniczy biskupstwa poznańskiego z r. 1232, Poznań.
• Helmholz R. 1996, The Spirit of Classical Canon Law, Georgia.
• Hinschius P., 1888, System des katholischen Kirchenrechts, cz. 4, Berlin.
• Ho H.L., 2003‒2004, The Legitimacy of Medieval Proof, „Journal of Law and Religion” vol. 19, no. 2.
• Hughes G., 1998, Swearing. A Social History of Foul Language. Oaths and Profanity in English, Blackwell.
• Isenmann E., 2014, Die deutsche Stadt im Mittelalter 1150‒1550, Köln–Weimar–Wien.
• Kolmer L., 1989, Promissorische Eide im Mittelalter, Kallmünz.
• Koranyi K., 1926, Czary w postępowaniu sądowym (Szkic prawno-etnologiczny), „Lud” , ser. 2, t. 5.
• Kostuch L., Wojciechowska B., 2014, The Oath in the Ancient and Medieval Culture. An Outline of the Problem, „Scripta Classica”, v. 11.
• Kürbis B., 1959, Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV wieku, Warszawa.
• Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, 1889‒1894, oprac. S. Adalberg, Warszawa.
• Liszt F. von, 1876, Meineid unf falsches Zeugniss: Eine Strafrechts-geschichtliche Studie, Wien.
• Maisel W., 1982, Archeologia prawna Polski, Warszawa‒Poznań.
• Melnikas A., 1975, The Corpus of the Miniatures in the Manuscripts of Decretum Gratiani, vol. 2, Rome.
• Moeglin J.-M., 2015, Rex crudelis. Über die Natur und die Formen der Gewalt der Könige vom 11. zum 14. Jahrhundert (Frankreich, Reich, England), „Vorträge und Forschungen”, bd. 80.
• Moniuszko A., 2010, Iuramentum corporale praestitit. Przyczynek do badań nad przysięgą dowodową w koronnym procesie ziemskim u schyłku XVI stulecia, „Соціум. Альманах соціальної історії”, Вип. 9.
• Moniuszko A., 2019, O problematyce przysięgi w dawnym prawie polskim, „Kwartalnik Historyczny”, R. 126, z. 2.
• Mostert M., 1987, The Political Theology of Abbo of Fleury: A Study of the Ideas about Society and Law of the Tenth-century Monastic Reform Movement, Hilversum.
• Pennington K., 2011, Feudal Oath of Fidelity and Homage [in:] Law as Profession and Practice in Medieval Europe in Honor of James A. Brundage, ed. K. Pennington, M.H. Eichbauer, Farnham.
• Rafacz J., 1925, Choroba jako przyczyna odroczenia procesu w dawnej Polsce, „Gazeta Sądowa Warszawska” , nr 38.
• Rogowski P., 2016, Przysięga w średniowiecznym prawie polskim, Lublin.
• Romanchuk A.A., 2018, Proiskhozhdeniye klyatv rusov „oruzh’yem i obruch’yem”. Slavyanskiye, germanskiye i kel’tskiye paralleli, „Revista Arheologică. Serie Nouă”, vol. 14/1.
• Rosik S., 2019, Zaszczepienie chrześcijaństwa w krajach zachodniosłowiańskich w świetle „Kroniki Thietmara” (w zarysie). W kręgu myśli misjologicznej i historiologicznej doby Ludolfingów, „Acta Universitatis Carolniae. Philosophicae et Historica” 1.
• Rossier R., 1995, Les développements médiévaux de la théorie augustinienne du mensonge, „Hermès”, t. 15.
• Roth G., 2006, Meineid in mittelalterlicher deutscher Literatur [w:] Spannungen und Konflikte menschlichen Zusammenlebens in der deutschen Literatur des Mittelalters, red. K. Gärtner, I. Kasten, F. Shaw, Tübingen.
• Roux J.P., 1994, Krew, mity, symbole, rzeczywistość, tłum. M. Perek, Kraków.
• Schwedler G., 2008, Herrschertreffen des Spätmittelalters: Formen, Rituale, Wirkungen, Stuttgart.
• Schwerhoff G., 2004, Gott und die Welt herausfordern. Theologische Konstruktion, rechtliche Bekämpfung und soziale Praxis der Blasphemie vom 13. bis zum Beginn des 17. Jahrhundert, Bielefeld.
• Sella P., 1927, Costituzioni dello stato della Chiesa anteriori alla riforma albornoziana, „Archivo Storico Italiano”, vol. 85, no. 3.
• Starnawska M., 2008, Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa.
• Syryjczyk J., 1991, Krzywoprzysięstwo w systematyce kanonicznego prawa karnego, „Prawo Kanoniczne” 34, z. 1–2.
• Szczur S., 1990, Traktaty międzypaństwowe Polski piastowskiej, Kraków.
• Tazbir J., 1985, Krzywoprzysiężca Władysław w opinii potomnych, „Kwartalnik Historyczny”, R. 92, nr 3.
• Tomaszek M., 2020, Penitencjał biskupa Halitgara i karolińskie „państwo stanu pokutnego”, „Kwartalnik Historyczny”, R. 127, z. 4.
• Tymieniecki K., 1934, Przywilej biskupstwa poznańskiego z roku 1232 na tle rozwoju immunitetu w XIII w., Poznań 1934.
• Uhalde K., 2007, Expectations of Justice in the Age of Augustine, Philadelphia.
• Uruszczak W., 1968, O genezie i dacie statutu krakowskiego Władysława Jagiełły, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 20, z. 2.
• Wiślicz T., 2001, Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVII wieku, Warszawa.
• Wojciechowska B., 2010, Ekskomunika w Polsce średniowiecznej. Normy i funkcjonowanie, Kielce.
• Wojciechowska 2013a; Przysięga na krzyż w średniowiecznym prawie polskim [w:] Rycerze, wędrowcy, kacerze. Studia z historii średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europy Środkowej, red. B. Wojciechowska, W. Kowalski, Kielce.
• Wojciechowska B., 2013b, Przysięga w średniowiecznym prawie kanonicznym. Wybrane aspekty [w:] Fundamenty średniowiecznej Europy, red. Ż. Sztylc, D. Zagórski, A. Radzimiński, R. Biskup, Pelpin.
• Zachorowski S., 1912, Rozwój i ustrój kapituł polskich w wiekach średnich, Kraków.
• Zaremska H., 1999, Iuramentum Iudeorum – żydowska przysięga w średniowiecznej Polsce [w:] E scientia et amicitia. Studia poświęcone profesorowi i Edwardowi Potkowskiemu w sześćdziesięciopięciolecie urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. M. Drzewicki, Warszawa–Pułtusk.
• Zaremska H., 2011, Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina Krakowska, Warszawa.
• Zarosa W., 2018, O średniowiecznej przysiędze w związku z pracą Pawła Rogowskiego „Przysięga w średniowiecznym prawie polskim” (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin 2016, s. 234), „Przegląd Historyczny”, t. 109, z. 3.