Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

• Authors: Adamek-Hyska Dorota , Pacud Radosław

Title variants

EN

Accounting and financial reporting of the Social Insurance Institution and the Social Insurance Fund

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cel: Celem głównym artykułu jest rozpoznanie podstaw prawnych rachunkowości oraz zakresu informacyjnego sprawozdań finansowych sporządzanych przez ZUS, w tym w szczególności w zakresie FUS. Celem pomocniczym artykułu jest krytyka przyjętej koncepcji rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w obszarze ubezpieczeń społecznych. Metodyka/podejście badawcze: Obejmuje studia literaturowe pozwalające dokonać wstępnej identyfikacji aktualnego stanu wiedzy w kontekście postawionego celu głównego. Dokonano analizy sfery regulacyjnej dotyczącej rachunkowości i sprawozdań finansowych w obszarze ubezpieczeń społecznych. Przeprowadzono także analizę porównawczo-opisową zebranych materiałów empirycznych (fragmentów dokumentacji polityki rachunkowości oraz sprawozdań finansowych za 2023 r.). Wyniki: Przyjęte prawnie rozwiązania organizacyjno-finansowe w zakresie systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce wymagają dostosowania systemu rachunkowości, w tym sprawozdawczości finansowej, do ustawowego zakresu działalności instytucji ubezpieczeń społecznych zarówno w aspekcie merytorycznym, jak i techniczno-organizacyjnym oraz potrzeb informacyjnych i uprawnień uczestników systemów ubezpieczeń społecznych. Dokonane w 1999 r. przejście z systemu rachunkowości budżetowej ZUS na ogólne zasady rachunkowości wymaga stanowienia szczególnych zasad rachunkowości, dostosowanych do charakterystyki jego działalności oraz odpowiedzialności prawnej za realizację świadczeń w ramach ubezpieczeń społecznych, także w sytuacji braku zrównoważenia FUS środkami budżetu państwa. Ograniczenia/implikacje badawcze: Podstawowym ograniczeniem badawczym jest niewielka liczba dostępnej literatury dotyczącej specyfiki rachunkowości systemu ubezpieczeń społecznych. Praktyczne implikacje: Rekomenduje się doprecyzowanie przepisów o rachunkowości w obszarze ubezpieczeń społecznych. Oryginalność/wartość: Potwierdzono lukę badawczą w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości finansowej w obszarze ubezpieczeń społecznych w Polsce. Artykuł stanowi inspirację do dalszych badań autorów w zakresie uznawania, szacowania i prezentowania rezerw ubezpieczeniowych w rachunkowości ubezpieczeń społecznych oraz raportowania zintegrowanego systemu ubezpieczeń społecznych.

EN

Purpose: The article’s primary objective is to identify the legal basis of accounting and the scope of information in financial statements prepared by the Social Insurance Institution (SII), particularly in the Social Insurance Fund (SIF). The article’s secondary objective is a critical analysis of the accounting and financial reporting concept adopted by social insurance. Methodology/approach: A literature review was conducted to identify the current knowledge regarding the primary objective. This was followed by an analysis of the regulatory sphere concerning accounting and financial statements in social insurance, alongside a comparative and descriptive analysis of the collected empirical materials (sections of accounting policies and financial statements for 2023). Findings: The legally adopted organizational and financial frameworks in the social insurance system require that the accounting system, including financial reporting, align with the statutory activities of social insurance institutions in terms of content, technical, and organizational aspects, as well as the information needs and rights of participants in social insurance systems. The transition from the SII budget accounting system to general accounting principles, which was completed in 1999, necessitated the establishment of specific accounting principles tailored to the unique characteristics of its operations. This adaptation was essential due to the legal responsibility of providing social insurance benefits without relying on state budget allocations to balance the SIF. Research limitations/implications: The main research limitation is the small body of available literature on specific aspects of accounting in Poland’s social insurance system. Practical implications: It is advisable to provide more detailed accounting regulations in the social insurance system. Originality/value: The study confirms the research gap in Poland’s accounting and financial reporting in the social insurance system. The article inspires the authors to conduct further research in recognizing, estimating, and presenting insurance reserves in social insurance accounting and reporting the integrated social insurance system.

Keywords

PL

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych; Zakład Ubezpieczeń Społecznych; sprawozdanie finansowe; zasady rachunkowości; podmiot rachunkowości

EN

Social Insurance Fund (SIF); Social Insurance Institution (SII); financial statement; accounting principles; accounting entity

• Publisher: Stowarzyszenie Księgowych w Polsce
• Journal: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Year: 2025
• Issue: 49(1)
• Pages: 9-27

Contributors

author

Adamek-Hyska Dorota

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Rachunkowości

author

Pacud Radosław

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Prawa Gospodarczego

References

• Adamek-Hyska D. (2013), Założenia koncepcyjne sprawozdań budżetowych, [w:] Luty Z., Łakomiak A., Mazur A (red.), Przyszłość rachunkowości i sprawozdawczości – założenia, zasady, definicje, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, s. 9–24.
• Adamek-Hyska D., Strojek-Filus M., Tkocz-Wolny K., Wszelaki A. (2019), Zmiany zakresu informacyjnego raportów finansowych i niefinansowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
• Bielawska K., Rejmer A. (2018), Zakres wykorzystania bazy ekonomicznej ubezpieczenia społecznego określany przez przepływy środków pieniężnych, [w:] Pacud R. (red.), Baza ekonomiczna ubezpieczenia społecznego, Difin, Warszawa.
• Biot-Paquerot G., Hasnaoui A. (2009), Stakeholders perspective and ethics in financial information systems, “Journal of Electronic Commerce in Organizations”, 7 (1), s. 59–71; https://doi.org/10.4018/jeco.2009010105.
• Błażyńska J. (2014), Użyteczność informacji finansowych sprawozdań finansowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.
• Bober T. (1986), Sytuacja finansowa ubezpieczeń społecznych w okresie okupacji. Studia i materiały z historii ubezpieczeń społecznych w Polsce, Warszawa 1986.
• Cohen S., Karatzimas S. (2017), Accounting information quality and decision-usefulness of governmental financial reporting: Moving from cash to modified cash, „Meditari Accountancy Research”, 25 (1), s. 96–113; https://doi.org/10.1108/MEDAR-10-2015-0070.
• Eivani F., Nazari K., Emami M. (2012), Public accountability and government financial reporting, „African Journal of Business Management”, 6 (29), s. 8475–8482.
• Fedak Z., Rybicki P. (2023), Roczne sprawozdanie finansowe z sprawozdanie z działalności, [w:] Zamknięcie roku 2023, Wydanie Specjalne, Rachunkowość, sp. z o.o., Warszawa, s. 11–30.
• Gajewski S. (2024), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. K. Antonów, Wolters Kluwer, Warszawa.
• Gontarczyk-Skowrońksa M. (2016), Rachunkowość jednostek sektora finansów publicznych jako instrument realizacji zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych, [w:] Adamek-Hyska D., Maćkowiak E., Szewieczek A. (red.), Standardy rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice, s. 41–50.
• Haller A., Keppler J. (2002), Financial accounting development in the European Union: past events and future prospects, „The European Accounting Review”, 11 (1), s. 153–190; https://doi.org/10.1080/09638180220124770.
• Hellich E. (2011), Podstawowe problemy rachunkowości sektora finansów publicznych, Wydawnictwo SGH, Warszawa.
• Hellich E. (2016), Teoria rachunkowości w kształtowaniu struktury podmiotowej administracji publicznej, [w:] Adamek-Hyska D., Maćkowiak E., Szewieczek A. (red.), Standardy rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice, s. 51–60.
• Hendriksen E.A, van Breda M.F. (2002), Teoria rachunkowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Husband G.R. (1954), The Entity Concept in Accounting, „The Accounting Review”, 29 (4), s. 552–563; http://www.jstor.org/stable/241783.
• Jończyk J. (1999), Nowe prawo emerytalne, „Państwo i Prawo”, nr 7, s. 34–43.
• Kucia-Guściora B. (2004), Status prawny funduszy celowych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, LXVI (4), s. 5–25.
• Lament M., Piątek J. (2023), Rachunkowość zakładów ubezpieczeń i reasekuracji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Makarzec P. (2017), Kształtowanie się Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako podmiotu ubezpieczeń społecznych w Polsce, „Rocznik Ekonomii i Zarządzania”, nr 2, s. 7–27; https://doi.org/10.18290/reiz.2017.9.2-1
• Nowak W.A. (2010), Teoria sprawozdawczości finansowej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
• Pacud R. (2020), Stosunki prawne ubezpieczenia społecznego, [w:] Wypych-Żywicka A. (red.), System prawa ubezpieczeń społecznych. Część ogólna, t. I, Wolters Kluwer, Warszawa, s. 262–357.
• Pacud R. (2024a), Koncepcja ustawy o kształtowaniu ustroju finansowego systemu ubezpieczeń społecznych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”, LXV (9), s. 3–12; https://doi.org/10.33226/ 0032-6186.2024.9.2.
• Pacud R. (2024b), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. K. Antonów, Wolters Kluwer, Warszawa, s. 1050–1051.
• Poljašević J., Vašiček V. and Kostić M.D. (2021), Public managers’ perception of the usefulness of accounting information in decision-making processes, „Public Money & Management”, 41 (6), s. 456–465; https://doi.org/10.1080/09540962.2021.1906534.
• Skórzewski A. (2023), Rachunek przepływów pieniężnych, [w:] Zamknięcie roku 2023, Wydanie Specjalne, Rachunkowość, sp. z o.o., Warszawa, s. 363–376.
• Supernat J. (2007), Pojęcie administracji publicznej, „Przegląd Prawa Publicznego”, 12, s. 12–13.
• Szewieczek A., Maruszewska E.W., Strojek-Filus M., Adamek-Hyska D. (2024), How do public sector accounting practitioners perceive faithful representation of financial statements? Evidence from Poland, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, 48 (1), s. 137–154; https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.4089.
• Turyna J. (2003), Modelowa analiza założeń współczesnej rachunkowości, Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Wrona B., Rechul H., Szulc M. (2018), Zawartość informacyjna sprawozdań finansowych jednostek sektora finansów publicznych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie”, 2 (974), s. 61–80; https://doi.org/10.15678/ZNUEK.20180974.0204.
• Vidal-Meliá C., Ventura-Marco M., Pérez-Salamero González J. M. (2018), Social Insurance Accounting for a Notional Defined Contribution Scheme Combining Retirement and Long-Term Care Benefits, „Sustainability”, 10 (8), 2832. https://doi.org/10.3390/su10082832.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997, Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483.
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. 2023 poz. 1270 ze zm.
• Ustawa o z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. 2023 poz. 2805 ze zm.
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 2023 poz. 120 ze zm.
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. 2024
• poz. 497.
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 2020 poz. 342.
• Rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych w zakresie operacji finansowych, Dz.U. 2023 poz. 652.
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 stycznia 2022 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej, Dz.U. 2024 poz. 454 ze zm.
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 kwietnia 2016 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, Dz.U. 2024 poz. 454 ze zm.
• NSA z 17.12.2020, I GSK 1382/20, LEX 31218558 (dostęp 25.09.2024).
• Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii gospodarczej i walutowej (2012), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A42012A0302%2801%29.