Middle Assyrian Pottery from Polish Excavations on the Site of Tell Rijim (Iraq). Preliminary Study

• Authors: Szeląg Dariusz

Title variants

PL

CERAMIKA Z OKRESU ŚRODKOWOASYRYJSKIEGO Z POLSKICH WYKOPALISK NA STANOWISKU TELL RIJIM (IRAK). OPRACOWANIE WSTĘPNE

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

Prowadzone w latach 1984-1985, pod kierownictwem prof. P. Bielińskiego, polskie wykopaliska na stanowisku Tell Rijim były częścią projektu Eski Mosul Dam Salvage Project, zwanego inaczej Saddam Dam Basin Salvage Project, prowadzonego w latach 80. XX wieku w północnym Iraku, w związku z budową tamy na Tygrysie. Tell Rijim, leżący ok. 25 km na północny zachód od Eski-Mosul, na zachodnim brzegu Tygrysu, stanowił część obszaru nazwanego „mikroregionem Raffan” (Ryc. 1). Stanowisko o powierzchni ok. 2,5 ha znajdowało się na płaskim naturalnym wzgórzu, wyniesionym ok. 28 m ponad poziom rzeki (Ryc. 2). Łączny obszar przebadany w wyniku trzech sezonów badań wykopaliskowych to około 620 m2. Prace były utrudnione z powodu znacznego zniszczenia warstw kulturowych, spowodowanego erozją stanowiska w okresach przerw osadniczych, a także z powodu późniejszych pochówków, wkopanych we wcześniejsze warstwy kulturowe. Spora część znalezisk, w tym ceramika, została znaleziona w warstwach zakłóconych. Przy opracowywaniu publikacji pozostałości zabudowań oraz ceramiki z okresu nowoasyryjskiego okazało się, że na stanowisku można wydzielić czytelne przykłady budowli oraz ceramiki środkowoasyryjskiej. Tym samym potwierdzone zostały formułowane w raportach i wcześniejszych opracowaniach wnioski na temat istnienia osadnictwa na stanowisku Tell Rijim także w tym okresie. zachowane ślady zabudowy z okresu środkowo-asyryjskiego ograniczają się do odsłoniętych w północno-zachodniej części badanego obszaru pozostałości dwóch równoległych względem siebie murów, z których zachowały się prawie wyłącznie kamienne podbudowy i - w jednym przypadku - część ceglanej nadbudowy (Ryc. 3, 4). Prawdopodobnie do okresu środkowoasyryjskiego należy też przypisać jamę odkrytą w jednym z wykopów. Przyporządkowanie fragmentów naczyń z Tell Rijim do okresu środkowoasyryjskiego opierało się tylko w niewielu przypadkach na kontekście znalezienia, najczęściej jednak na dobrze stratyfikowanych analogiach z północnej Mezopotamii. Osobna grupa to przykłady naczyń, których datowanie jest bardziej dyskusyjne a analogie niejednoznaczne. ograniczona rola w przypadku opracowania i datowania zespołu ceramiki z Tell Rijim przypadła takim czynnikom, jak na przykład rodzaj domieszki schudzającej. Z jednej strony powodem są niedoskonałości opisu fragmentów ceramiki sporządzanych na stanowisku i brak możliwości ich weryfikacji. z drugiej strony obecność domieszki roślinnej, uważanej za cechę charakterystyczną dla ceramiki środkowoasyryjskiej, nie może być w pełni wykorzystana w przypadku ceramiki z Tell Rijim, pochodzącej w dużej części z zaburzonych kontekstów. Domieszka roślinna jest bowiem obecna zarówno w części mas ceramicznych stosowanych do wyrobu ceramiki ze środkowego okresu epoki brązu, jak też, mimo wzrastającej roli domieszek mineralnych, w ceramice z okresu nowoasyryjskiego. Ceramika z Tell Rijim wykazuje małą różnorodność form naczyń. Formy otwarte reprezentowane są przede wszystkim przez typowe dla okresu środkowoasyryjskiego karynowane misy (Ryc. 5:1-6, 6:1) i czarki (Ryc. 6:2), spotykane praktycznie na wszystkich stanowiskach z tego czasu. Wśród nich wyróżnia się kategoria mis z podcięciem poniżej wylewu oraz bezpośrednio powyżej karynacji i o prostym przebiegu ścianek pomiędzy podcięciami (Ryc. 6:3,4). Kolejne dwa przykłady mis (Ryc. 6:5,6) mogą być prawdopodobnie datowane na okres środkowoasyryjski w oparciu o analogie z innych stanowisk oraz kontekst znalezienia (misa Ri 7267/373, Ryc. 6:5). Pucharek Ri 7263 (Ryc. 7:1), mimo że uszkodzony (nie zachował się wylew), przypomina naczynia środkowo- i nowoasyryjskie. zabytek ten pochodzi z tego samego kontekstu co misa Ri 7267, co sprawia, że bardziej prawdopodobne jest datowanie go na okres środkowoasyryjski. Tej pewności brak w przypadku kolejnego pucharka (Ryc. 7:2), dla którego analogie znaleźć można wśród naczyń datowanych zarówno na okres środkowo-, jak i nowoasyryjski. Bardzo typową formą dla okresu środkowoasyryjskiego, poza misami karynowanymi, są pozbawione szyjek flasze z pogrubionymi wylewami. Wśród naczyń pochodzących z Tell Rijim znajduje się kilka przykładów tej formy (Ryc. 7:3-5). Datowanie dwóch kolejnych dzbanów jest bardziej dyskusyjne. Analogie dla wylewu dzbana Ri 497/54 (Ryc. 7:7) można znaleźć zarówno wśród naczyń z okresu środkowo-, jak i nowoasyryjskiego. Dzban Ri 3135/140 (Ryc. 7:6) został ujęty w opracowaniu ceramiki z Tell Rijim ze środkowego okresu epoki brązu. Jednak na podstawie analogii można go datować na okres środkowoasyryjski. Trudności w jednoznacznym przypisaniu fragmentów naczyń, zwłaszcza z niepewnych kontekstów, do okresu środkowoasyryjskiego objawiają się w pełni w przypadku denek (Ryc. 8-10). Nawet przy opracowywaniu bardzo charakterystycznych form, tzw. denek guzkowych/guzikowych, nie zawsze możliwe jest przypisanie konkretnego fragmentu do okresu środkowoasyryjskiego, ponieważ występują one także w okresie nowoasyryjskim. Stopki naczyń (Ryc. 10:8-10), na podstawie analogii ze stanowisk z północnej Mezopotamii, można prawdopodobnie datować na okres środkowoasyryjski. Dotyczy to także tych przykładów (Ryc. 10:7), które we wcześniejszej publikacji wyników badań na stanowisku zaliczono do ceramiki ze środkowego okresu epoki brązu. Bardziej precyzyjne określenie chronologii ceramiki z Tell Rijim jest trudne, choć większość form znajduje odpowiedniki na innych stanowiskach, datowane na XII w. p.n.e. Może to sugerować konieczność zmiany proponowanego dotąd datowania (XIII w. p.n.e.) osadnictwa asyryjskiego w Tell Rijim. Ograniczony obszar, na jakim odsłonięto pozostałości z tego okresu, i niewielka liczba pewnie datowanych fragmentów naczyń nakazują jednak daleko posuniętą ostrożność w formułowaniu takich wniosków. Dość szczupły ilościowo zespół ceramiki środko-woasyryjskiej potwierdza przede wszystkim istnienie osadnictwa z tego czasu w Tell Rijim. Jest to także jedno z niewielu stanowisk w rejonie Eski-Mosul, z których ta kategoria zabytków została opracowana. Publikowane studium, choć wstępne, poszerza tym samym naszą wiedzę o ciągle niezbyt dobrze udokumentowanej ceramice środkowoasy-ryjskiej z terenu rdzennej Asyrii. Przykłady naczyń o dyskusyjnym, trudnym do ustalenia datowaniu, ilustrują z kolei problemy z chronologicznym przyporządkowaniem znalezisk pochodzących z niepewnych kontekstów, zwłaszcza na stanowiskach o długiej historii zasiedlenia, jak w przypadku Tell Rijim.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom IX (L), fasc. A
• Pages: 99-116

Contributors

author

Szeląg Dariusz