Czy Mikołaj Rej jest autorem prozatorskiej parafrazy Psałterza Dawidowego? O dylematach badacza w ustalaniu autorstwa dawnych tekstów

• Authors: Danuta Kowalska

Title variants

EN

Is Mikołaj Rej the author of the prose paraphrase of David’s Psalter? About the dilemma faced by the scholar over how to establish the authorship of old texts

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest poruszenie problemu autorstwa anonimowej prozatorskiej parafrazy Psałterza Dawidowego przypisywanej Mikołajowi Rejowi. Omówiono w nim również trudności, jakie napotykają uczeni podczas ustalania autorstwa dawnych tekstów, co jest wynikiem niewystarczających metod naukowych, opartych na analizie całości tekstu (metoda częstości, test leksykalny). Często zdarza się, że takie trudności pojawiają się w sytuacji, w której tekst jest heterogeniczny, powstały w wyniku współpracy wielu autorów. Analizy pokazują, że najskuteczniejszą metodą naukową dotyczącą anonimowego Psałterza jest użycie stylometrycznej metody Gustava Herdana i kompilacja słowników częstotliwości oddzielnie dla każdego z psalmów. Co więcej, cechy syntaktyczne poszczególnych psalmów można by opracować za pomocą badań statystycznych. Zastosowanie metody stylometrycznej jest uzasadnione, a wręcz niezbędne, by zweryfikować wcześniejsze, czasami sprzeczne rezultaty pracy naukowców, sformułowane na podstawie intuicyjnych obserwacji.

EN

The aim of the article is to address the problem of the authorship of the anonymous prose paraphrase of David’s Psalter, ascribed to Mikołaj Rej. It also deals with scholars’ difficulty of establishing the authorship of old texts, which is the result of insufficient scientific methods, based on the analysis of the whole text (the frequency method, the lexical test). It is often the case that such difficulties arise in a situation in which the text is heterogeneous, created by the cooperation of a number of authors. The analyses show that the most effective scientific method concerning the anonymous Psalter is the use of Gustav Herdan’s stylometrical method and the compilation of frequency dictionaries, separately for each of the psalms. Moreover, the syntactic features of particular psalms could be dealt with by means of a statistic research. It proves justifiable and necessary to use the stylometrical method in order to verify the previous, sometimes contradictory results of scholars, formulated on the basis of intuitive observations.

Keywords

PL

ustalenie autorstwa dawnych tekstów; Mikołaj Rej; Psałterz Dawidowy

EN

establishing the authorship of old texts; Mikołaj Rej; David’s Psalter

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2017
• Volume: 65
• Issue: 6: Językoznawstwo
• Pages: 133-147

Contributors

author

Danuta Kowalska

• Zakład Historii Języka Polskiego w Instytucie Filologii Polskiej i Logopedii Uniwersytetu Łódzkiego

References

• Adamczyk M.: „Żywot Józefa...” Mikołaja Reja. Studium porównawcze, Wrocław 1971.
• Bełcikowski A.: Mikołaj Rej z Nagłowic, „Pamiętnik Naukowy, Literacki i Artystyczny” 1867, z. 1.
• Bełcikowski A.: Ze studiów nad literaturą polską, Warszawa 1886.
• Brückner A.: Mikołaj Rej. Studium krytyczne, Kraków 1905.
• Brückner A.: Psałterze polskie do połowy XVI wieku, Kraków 1902.
• Cybulski M.: O dwóch XVI-wiecznych polskich przekładach Psałterza. „Psałterz Dawidow” Mikołaja Reja i „Psałterz Dawida” Jakuba Lubelczyka, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 44(1999), s. 13-29.
• Działyński T.A.: Zabytek dawnej mowy polskiej, Poznań 1857.
• Gaertner H.: O językowe sprawdziany autorstwa, „Pamiętnik Literacki” 25(1928), s. 347-380.
• Hanusiewicz M.: Mikołaja Reja lektura Psalmów, w: Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007, s. 85-93.
• Herdan G.: Type-Token-Mathematics, Mouton 1960.
• Jocher A.: Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. II, Wilno 1842.
• Karpluk M.: Stan badań nad językiem Mikołaja Reja – osiągnięcia i postulaty, w: Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 1: Humanizm, reformacja, retoryka i język, red. J. Okoń, Łódź 2005, s. 269-288.
• Karplukówna M.: Autorstwo „Historii w Landzie”, „Pamiętnik Literacki” 60(1969), z. 4, s. 169-182.
• Kossowska M.: Biblia w języku polskim, t. I, Poznań 1968.
• Kowalska D.: Sztuka Słowa Mikołaja Reja. Studium stylistycznojęzykowe „Psałterza Dawidowego”, Łódź 2013.
• Kowalska D.: Funkcjonowanie słowotwórczych rzeczownikowych szeregów synonimicznych w „Psałterzu Dawidowym” Mikołaja Reja, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 55(2010), s. 121-136.
• Kowalska D.: Osobliwości leksykalne w „Psałterzu Dawidowym” Mikołaja Reja, „Roczniki Humanistyczne” 64(2016), z. 6, s. 51-70.
• Kuraszkiewicz W.: Badanie autorstwa tekstów anonimowych metodą statystyki językowej, w: tenże, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa–Poznań 1986, s. 671-678.
• Kuraszkiewicz W.: Rzeczowniki w „Wizerunku” Mikołaja Reja, w: tenże, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa–Poznań 1986, s. 631-658.
• Kuraszkiewicz W.: Statystyczne badania słownictwa polskich tekstów XVI wieku, w: tenże, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa–Poznań 1986, s. 679-693.
• Kuraszkiewicz W.: Szkice o języku Mikołaja Reja, w: Historia języka, cz. 1, red. M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, Warszawa 1960, s. 113-358.
• Kuraszkiewicz W.: Uwagi o języku Mikołaja Reja, w: tenże, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa–Poznań 1986, s. 609-622.
• Lelewel J.: Bibliograficznych ksiąg dwoje, t. I, Wilno 1823.
• Leszczyński R.: Psałterz prozą Mikołaja Reja, „Jednota” 2005, nr 1-2, s. 14-16.
• Lubaś W.: Argumenty językowe w sprawie autorstwa „Proteusa abo Odmieńca”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 37(1961), Prace Językoznawcze, z. 4, s. 109-160.
• Łoś J.: Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543, Kraków 1915.
• Maciejowski W.A.: Piśmiennictwo polskie, t. III, Warszawa 1852.
• Maciuszko J.: Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w., Warszawa 2002.
• Markiewicz H.: Kto jest autorem? …przygody polskich filologów, Kraków 2005.
• Ostrowska E.: Studia and Rejem. 1. Katechizm z r. 1543 dziełem Reja, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1961, Prace Językoznawcze, z. 4, s. 27-107.
• Piekarski K.: Katalog Biblioteki Kórnickiej, Kórnik 1929.
• Płachcińska K.: O autorstwie „Roksolanek” Zimorowica w świetle analiz stylometrycznych, „Pamiętnik Literacki” 61(1980) z. 2, s. 165-187.
• Ptaszycki S.: Wstęp [do:] [M. Rej], Psałterz Dawidów, Petersburg 1901.
• Rewers R.: Hapaks legomena w „Zwierciadle” Mikołaja Reja, Poznań 2002, s. 147-170.
• Rostkowska I.: Bibliografia dzieł Mikołaja Reja. Okres staropolski, Wrocław 1970.
• Sambor J.: Słowa i liczby. Zagadnienia językoznawstwa statystycznego, Wrocław 1972.
• Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa i in., t. I-XXXVI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–2012.
• Witczak T.: Studia nad twórczością Mikołaja Reja, Warszawa–Poznań 1975.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2017.65.6-7