Tycz Bär starosta babimojski 1404-1407(?)

• Authors: Krzysztof Benyskiewicz

Title variants

EN

Tycz Bär –starost of Babimost 1404-1407(?)

Abstracts

PL

Artykuł opowiada historię pierwszego starosty babimojskiego Tycz Bära. Rycerz ten zamieszkiwał w Opalenicy i pochodził z obcego rodu przybyłego do Polski w XIV wieku. Żywiołem Bära była wojna. Przed 1393 rokiem w trakcie jednej z wypraw dostał się do niewoli. By odzyskać wolność musiał zastawić swe opalenickie dobra. W wykupie pomógł mu król Władysław Jagiełło, który wsparł rycerza finansowo. Część otrzymanej od króla kwoty Bär musiał odsłużyć zbrojnie zgodnie z obyczajem Królestwa Polskiego. Tycz walczył min. w wojnie o ziemię wieluńską w 1394 roku oraz prawdopodobnie na pograniczu Polski i Nowej Marchii. Królewskie wsparcie nie uchroniło Tycza od finansowego upadku. W pierwszych latach XIV wieku zadłużony rycerz wyprzedał cały majątek rodowy. Wówczas ponownie pomógł Bärowi monarcha, nadając mu starostwo babimojskie. Tycz zniknął ze źródeł w 1406 roku. Prawdopodobnie zmarł w 1407 lub 1408 roku albo zginął w toku walk polsko-krzyżackich nad Notecią.

EN

The paper tells the story of the first starost of Babimost, Tycz Bär. The knight lived in Opalenica and came from a foreign family who arrived in Poland in the 14th century. At war Bär was in his element. Before 1393, during one of his expeditions, Bär was taken prisoner. In order to regain his freedom, he had to mortgage his estate in Opalenica. King Władysław Jagiełło granted him financial help to retrieve these goods. According to the customs of the Kingdom of Poland, Bär had to repay part of his debt serving in the king’s army. Thus, he fought in the battle of the Land of Wieluń in 1394 and probably in the Poland-Neumark borderland. The king’s support saved Tycz from financial downfall. In the first years of the 14th century, the indebted knight sold his family’s entire estate. Then, the monarch once again helped Bär and appointed him the starost of Babimost. The last mention of Tycz in historical sources comes from 1406. He probably died in 1407 or 1408 or was killed on Polish-Teutonic battles on the Noteć River.

Keywords

PL

Tycz Bär; rycerstwo polskie; rycerstwo obce; lokalne elity rycerskie; genealogia; heraldyka; starostwo babimojskie; wojny polsko-krzyżackie; Władysław Jagiełło

EN

Tycz Bär; Polish knights; knights foreign; local noble elite; genealogy; heraldry; the county of Babimost; Polish-Teutonic War; Wladyslaw Jagiello

• Publisher: Zielona Góra University Press
• Journal: Studia Zachodnie
• Year: 2017
• Volume: 19
• Pages: 27-50
• Physical description: artykuł naukowy

Contributors

author

Krzysztof Benyskiewicz

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Źródła archiwalne i drukowane: Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Dokument Tycza Bära z Opalenicy z 1393 roku, sygn. Dypl. Gn. 246. Die ältesten groβpolnischen Grodbücher, Bd. 1-2, ed. J. Lekszycki, Leipzig 1887-1889 Die Urkunden zur Geschichte der Neumark Und des Landes Sternberg, ed. K. Kletke, [w:] Regesta Historiae Neumarchicae, Bd. 2, Berlin 1868. Geschichte des Geschlechts von der Osten. Urkunndenbuch, Bd 2, ed. O. Grotefend , Stettin 1923. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki. Księga dziesiąta, księga jedenasta, przekł. J. Mrukówna, Warszawa 2009. Johann’s von Posilge, Officials von Pomesanien, Chronik de Landes Preussens (von 1360 an fortgesetzt bis 1419), ed. E. Strehlke, [w:] Scriptores rerum Prussicarum, Bd. 2, Leipzig 1866 Johan von Posilge, Chronik des Landes Preussen, [w:] Scriptores rerum Prussicarum, hrsg. T. Hirsch, E. Strehlke, Bd. 3, Leipzig, 1866. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. 2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. 5, wyd. F. Piekosiński, Poznań 1908. Kronika Jana z Czarnkowa, przekł. i wyd. J. Żerbiłło, Warszawa 1905. Kronika Wiganda z Marburga rycerza i brata zakonu niemieckiego, przekł. E. Raczyński, wyd. J. Voigt, E. Raczyński, Poznań 1842. Księga ziemska kaliska, wyd. T. Jurek, Poznań 1991. Księga ziemska poznańska 1400-1407, wyd. K. Kaczmarczyk, K. Rzyski, Poznań 1960. Lites ac Res gestae Inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. 2, Posnaniae 1855. Meklenburchische Urkundenbuch, ed. G. C. F. Lisch, F. Wigger, Bd. 4, Schwerin 1867. Najstarsze księgi rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, wyd. F. Piekosiński, J. Szujski, Kraków 1878. Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388-1420, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1896. Roty kościańskie, [w:] Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, t. 3, wyd. H. Kowalewicz, W. Kuraszkiewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967. Urkunden um Forschungen zur Geschichte des Geschlechts Behr , ed. F. Lisch, Bd. 1, 3, Schwerin 1861, 1864. Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku, t. 1, z. 1, wyd. F. Piekosiński [w:] Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historyi polskiej i prawa polskiego, t. VI, z. 1, Kraków 1902. Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 6, wyd. S. Kuraś, L. Sułkowska-Kuraś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1974. Zwód zupełny Statutów Kazimierza Wielkiego, [w:] Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. 1, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1856. Literatura: Benyskiewicz K., Ród Jeleni-Niałków z Kębłowa i jego rola w procesie jednoczenia państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku, Poznań-Wrocław 2002. Benyskiewicz J., Kuc M., Dzieje Babimostu, Babimost 1997. Bieniak J., Kształtowanie się terytorium ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, „Zapiski Historyczne” 1986, t. 51, z. 3, s. 9-18. Boras Z., Walczak R., Wędzki A., Historia powiatu wałeckiego w zarysie, Poznań 1961. Chłopocka H, Czarnkowski Mikołaj h. Nałęcz, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, s. 127-128. Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929. Crull F., Die Wappen der bis 130 in den heutigen Grenzen Meklenburgs vorkommenden Geschlechter der Mannschaft, „Jahrbücher des Vereins für Mecklenburgische Geschichte und Alterstumkunde” 1887, t. 52, s. 34-182. Czacharowski A., Osten von der Ulryk II, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław 1979, s. 463-464. Czacharowski A., Polsko-krzyżacki spór o Drezdenko i Santok na początku XV wieku, „Zapiski Historyczne” 1985, t. 50, z. 3, s. 191-208. Czacharowski A., Rola króla Władysława Jagiełły w pertraktacjach polsko-krzyżackich przed Wielką Wojną, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 24, „Nauki Humanistyczno-Społeczne”, 1990, z. 204, s. 51-71. Dąbrowski J., Dzieje polityczne Śląska w latach 1290-1402, [w:] Historja Śląska od najdawniejszych czasów do 1400 roku, t. 1, red. S. Kutrzeba, Kraków 1933 Dembiński P., Santok, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 2, oprac. P. Dembiński, K. Górska-Gołaska, T. Jurek, G. Rutkowska, I. Skierska, Poznań 2003, 286-299. Fenrych W., Rycerstwo i miasta Nowej Marchii wobec rządów krzyżackich w latach 1402-1411, „Szczecin” 1958, r. 2, s. 51-66; Fenrych W., Zabiegi Polski o nabycie Nowej Marchii w latach 1402-1411, [w:] Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Poznań 1959, s. 37-58; Fenrych W., Związki Pomorza Zachodniego z Polską w latach 1370-1412, “Biblioteka Słupska” 1963, t. 10, s. 77-82. Gąsiorowski A., „Districtus” w Wielkopolsce początków XIV wieku, „Roczniki Historyczne” 1966, t. 32, s. 173-193. Gąsiorowski A., Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386-1434, Warszawa 1972. Gąsiorowski A., Mościc ze Stęszewa, h. Łodzia, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 12/1, z. 92, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1997, s. 136. Gąsiorowski A., Sędziwoj z Szubina h. Pałuka [w:] Polski słownik biograficzny, t. 36, Warszawa-Kraków 1995, s. 410-411. Gąsiorowski A., Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, Poznań 1970. Goyski M., Sprawa zastawu ziemi dobrzyńskiej przez Władysława Opolczyka i pierwsze lata sporu 1391-1399, „Przegląd Historyczny” 1906, t. 3, nr 2, s. 177-198. Góralski Z., Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983. Górska-Gołaska K., Babimost, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1, oprac. S. Chmielewski, K. Górska-Gołaska, J. Luciński, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982, s. 6-9. Gunter K., Udział szlachty polskiej w pospolitym ruszeniu w XIV-XV wieku. Aspekty prawne i stan faktyczny, Kraków 2008. Guzikowski K., Obce rycerstwo na Pomorzu Zachodnim do początku XIV wieku, Szczecin 2015. Halecki O., Mościc ze Stęszewa kasztelan poznański i jego ród, „Miesięcznik Heraldyczny” 1911, t. 4, s. 15-21. Heidenreich K., Der Deutsche Orden in der Neumark (1402-1456), Berlin 1932 Jurek T., Kuślin, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 2, z. 4, oprac. S. Chmielewski, K. Górska-Gołaska, T. Jurek, J. Luciński, G. Rutkowska, Poznań 1992, s. 562-563; Jurek T., Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV w., Poznań 1998. Jurek T., Obce rycerstwo w średniowiecznej Wielkopolsce, [w:] Wielkopolska-Polska-Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji Karłowskiej-Kamzowej, red. J. Wiesiołowski, J. Kowalski, Poznań 2006, s. 45-56. Jurek T., Początki Sierakowa, "Sierakowskie Zeszyty Historyczne" 2008, 1, s. 11-47. Jurek T., Opalenica, [w:] Słownik historyczno geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 2, oprac. K. Górska-Gołaska, T. Jurek, J. Luciński, G. Rutkowska, I. Skierska, Poznań 1995, s. 424-427; Jurek T., Opalenica-dobra, Słownik historyczno geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 2, oprac. K. Górska-Gołaska, T. Jurek, J. Luciński, G. Rutkowska, I. Skierska, Poznań 1995, s. 427-439. Jurek T., Porażyn, [w:], Słownik historyczno geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 4, oprac. P. Dembiński, K. Górska-Gołaska, T. Jurek, G. Rutkowska, I. Skierska, Poznań 1999, s. 785-786. Jurek T., Starostwo wschowskie w latach 1343-1422,[w:] Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. T. Jasiński, T. Jurek, J. M. Piskorski, Poznań 1997, s. 241-253. Kaczmarczyk Z., Weyman S., Reformy wojskowe i organizacja siły zbrojnej Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1958. Kozierowski S., Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XIII-XVI w., Poznań1929. Krzyżaniakowa J., Ochmański E., Władysław II Jagiełło, Wrocław 2006. Kutrzeba S., Materyały do dziejów pospolitego ruszenia z lat 1497 i 1509, zebrane w części przez ś.p. A. Pawińskiego, red. Kutrzeba, „Archiwum Komisji Historycznej”, t. 9, Kraków 1902. Kutrzeba S., Starostowie ich początki i rozwój do końca XIV w., „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1903, t. 45, s. 281-348, Laberschek J., Wyprawa Władysława Jagiełły przeciwko Władysławowi Opolczykowi w 1391 r.,[w:] Społeczeństwo polski średniowiecznej, t. 6, red. S. K. Kuczyński, Warszawa 1994, s. 149-160. Laberschek J., Bielowie herbu Ostoja i ich zamek w Błesznie na tle polityki obronnej panujących w drugiej połowie XIV wieku, „Zeszyty Historyczne. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie” 1993, t. 1, s. 291-306. Luciński J., Dokowo Mokre, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, oprac. S. Chmielewski, K. Górska-Gołaska, J. Luciński, cz. 1, z. 3, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 370-373. Luciński J., Rozwój królewszczyzn w Koronie od schyłku XIV wieku do XVII wieku, „Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Historii i Nauk Społecznych. Prace Komisji Historycznej” t. 19, 1970, z. 3. Luciński J., Komorowo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, oprac. S. Chmielewski, K. Górska-Gołaska, T. Jurek, J. Luciński, cz. 2, z. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 276. Macyra H., Dzieje Opalenicy do końca XV wieku, [w:] Dzieje Opalenicy, red. Cz. Łuczak, Poznań 1993, s. 7-32. Maleczyńska E., Społeczeństwo polskie pierwszej połowy XV wieku wobec zagadnień zachodnich. Studia nad dynastyczną polityką Jagiellonów, „Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria A” 1947, nr 5. Matuszewski J. S., Obowiązek służby wojskowej zastawników królewszczyzn w piętnastowiecznej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1982, t. 34, z. 1, s. 101-113. Matuszewski J., Sprzedawalność urzędów w Polsce, [w:] idem, Pisma wybrane, t. 2, Łódź 2000, s. 211-213 Niessen P. van, Die Burg Zantoch und ihre Geschichte. Ein Beitrag zur Grenzgeschichte der Neumark, „Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark” 1894, Bd.2 , s. 13-61. Nowak Z., Polityka północna Zygmunta Luksemburskiego do roku 1411, Toruń 1964 Nowakowski A., Przyłączenie Wielunia i ziemi wieluńskiej do Polski na przełomie XIV-XV w., „Zeszyty Naukowe Filii UW w Białymstoku. Dział H - Prace Historyczne” 1990, z.71, , s. 3-23. Olejnik K., Obrona polskiej granicy zachodniej od końca XIV do schyłku XVIII wieku, Poznań 1985. Pawiński A., Skarbowość w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego, [w:] Źródła dziejowe, t. 8, Warszawa 1881. Piotrowicz K., Czarnkowski Mikołaj, Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 218-219; Polaczkówna H., Ród Wezenborgów w Polsce i jego pierwotne gniazdo, Kraków 1925 (odbitka z „Rocznika Herladycznego” t.VII). Piekosiński F., Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899. Prochaska A., Ścibor ze Ściborzyc, Toruń 1912. Radoch M., Walki Zakonu Krzyżackiego o Żmudź od połowy XIII wieku do 1411 roku, Olsztyn 2011. Reckling A., Geschichte der stadt Driesen, „Archiv der "Brandenburgia“ Gesellschaft für Heimatkunde der Provinz Brandenburg zu Berlin" 1898, Bd. 4 [w:] http://www.vogel-soya.de/Driesen_Gesch_1.html (data dostępu: 20.06.2014) Rutkowska G., Ptaszkowo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 4, oprac. P. Dembiński, K. Górska-Gołaska, T. Jurek, G. Rutkowska, I. Skierska, Poznań 1999, s. 908-913. Rymar E. Panowie von der Osten (Drzeńscy). Część 3 i 4, "Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny" 1999, nr 6, t. 2, s. 39-66. (s. 53-63 to w tekście do przyp. 103. Sajkowska I., Babimost, [w:] Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą, t. 1, red. Z. Kaczmarczyk, A. Wędzki, Zielona Góra 1967, s. 127-134. Starnawska M., Mnisi – rycerze – szlachta. Templariusze i joannici na pograniczu wielkopolsko-brandenbursko-pomorskim, „Kwartalnik Historyczny” 1992, t. 99, z. 1., s. 3-31. Sperka J., Urzędnicy Władysława Opolczyka w księstwie wieluńskim 1370-1391. Spisy, [w:] Średniowiecze polskie i powszechne, t. 3, red. I. Panic, J. Sperka, Katowice 2004, s. 110-121. idem, Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370-1401, Katowice 2006. Sperka J., Władysław Jagiełło i Jadwiga oraz ich zaplecze polityczne wobec Władysława Opolczyka i jego zwolenników, [w:] Książę Władysław Opolczyk. Fundator klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, red. M. Antoniewicz, J. Zbudniewek, Warszawa 2007, s. 325-369. Sperka J., Andrzej Schony z Bobolic i Jan Schoff z Toplina. Z dziejów kariery i awansu rycerzy obcych w Polsce późnośredniowiecznej, [w:] Średniowiecz polskie i powszechne, t. 4, red. I. Panic, J. Sperka, Katowice 2007, s. 188-202; Sperka J., Z dziejów wojen Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem. Działania wojenne w latach 1393-1394, [w:] Cracovia-Polonia-Europa. Studia dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecia pracy naukowej, Kraków 1995, s. 307-321. Sperka J., Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Katowice 2001. Stolarczyk T., Szlachta wieluńska od XIV do połowy XVI wieku, Wieluń 2005. Śliwiński B., O niektórych aspektach wykupu z niewoli jeńców-rycerzy w Polsce dzielnicowej i zjednoczonej, [w:] Ojczyzna dalsza i bliższa. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chorbaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków 1993, s. 311-321. Voit J., Geschichte Preussens von den ältesten Zeiten bis zum Untergenger der Herrschaft des Deutschen Ordens, Bd. 6, Königsberg 1834. Voit J., Die Erwerbung der Neumark. Ziel und Erfolg der brandenburgischen Politik unter den Kurfürsten Friedrich I. und Friedrich II. 1402-1457, Berlin 1863. Wojciechowski L., Ród Wieruszów do pocz. XV w., [w:] Ludzie i herby w dawnej Polsce, red. P. Dymmel, Lublin 1995, s. 35-54.

Notes

PL

brak

Identifiers

ISSN

1428-0663