Odradzanie się regionalnej tożsamości. Na przykładzie społecznego otoczenia klubu piłkarskiego „Zagłębie” Sosnowiec,

• Authors: Paweł Ćwikła

Title variants

EN

The Revival of Regional Identity: The Example of the Social Environment of the “Zagłębie” Sosnowiec Football Club

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zagłębie Dąbrowskie sąsiaduje terytorialnie z Górnym Śląskiem w ramach jednego województwa. Na tle liczby publikacji naukowych poświęconych tożsamości Górnoślązaków, opracowania na temat „tożsamości zagłębiowskiej” stanowią nieporównywalną mniejszość. Szczególnym wyrazicielem tej tożsamości są kibice klubu sportowego „Zagłębie” Sosnowiec, który jest, nie tylko piłkarską, wizytówką miasta i regionu. Manifestacje poparcia drużyny bazują tu na silnych odwołaniach do tożsamości regionalnej. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na znaczenie sfery symbolicznej związanej z klubem, podkreślającej wymiar społeczny, kulturowy i historyczny dotyczący „małej ojczyzny”, z którą jest związany. Zwracam uwagę, że gdy kibice głoszą: „Zagłębie to my” oznacza to coś więcej, aniżeli metaforyczny wyraz autoidentyfikacji. Mianują się depozytariuszami klubowych symboli i nazwy, co bywało przyczyną różnych konfliktów. Funkcjonowanie klubu osadzone jest w tradycji regionu (jak również relacjach interregionalnych, co dotyczy głównie górnośląskiego sąsiedztwa – tak na niwie sportowej, jak i wielu innych), a odwoływanie się do niej jest jednym z filarów funkcjonowania społeczności najzagorzalszych kibiców. Jej dynamika sprawiała, między innymi, że przeistaczali się ze wspólnoty, którą wcześniej tworzyli, w stowarzyszenie; ze społeczności wspierającej instytucję sami stali się instytucją domagającą się wsparcia. Miało to miejsce, gdy podczas jednego z kryzysów, jakie przechodziło piłkarstwo w mieście, kibice postanowili założyć własny, konkurencyjny klub „Zagłębie 1906 Sosnowiec”.

EN

Zagłębie Dąbrowskie is an area adjacent to Upper Silesia. Many publications have been devoted to Silesian identity, but few works have been dedicated to the identity of the inhabitants of Zagłębie. Special exponents of this identity are the fans of the “Zagłębie” football club, who are in a sort of permanent conflict with the fans of Silesian clubs. The formers’ demonstrations of support for their team are based on strong appeals to regional identity. The aim of this article is to draw attention to the importance of the symbolic sphere associated with the club, and to highlight the social, cultural, and historical dimension of regional identity. When fans proclaim “we are Zagłębie,” they mean much more than a metaphorical expression of self- identification. They consider themselves to be guardians of the club symbols and name, and this is one of the reasons for the numerous internal and external conflicts that occur. The functioning of the club is anchored in regional tradition (as well as in inter-regional relations, particularly in regard to the Upper Silesian vicinity, both at the sports level and in many other spheres), and reference to it is one of the pillars of the communal functioning of its most passionate fans. The dynamic has meant, among other things, that they were transformed from the community they had earlier formed into an association; from a community supporting an institution, they have become an institution requiring support. This happened during one of the local soccer crises when the fans decided to create their own rival club “Zagłębie 1906 Sosnowiec.”

Keywords

PL

tożsamość; regionalizm; „swoi” i „obcy”; wspólnota; piłka nożna; Zagłębie Dąbrowskie; tradycja

EN

identity; regionalism; “us-versus-them” mentality; community; social dimension of football; Zagłębie Dąbrowskie; tradition

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2017
• Issue: 2(225)
• Pages: 109-135

Contributors

author

Paweł Ćwikła

• Uniwersytet Śląski w Katowicach, Instytut Socjologii, ul. Bankowa 11, 40-007 Katowice, Poland

References

• Antonowicz, Dominik i Łukasz Wrzesiński. 2009. Kibice jako wspólnota niewidzialnej religii. „Studia Socjologiczne” 1: 115–150.
• Antonowicz, Dominik, Radosław Kossakowski i Tomasz Szlendak. 2011. Ostatni bastion antykonsumeryzmu? Kibice industrialni w dobie komercjalizacji sportu. „Studia Socjologiczne” 3: 113–139.
• Antonowicz, Dominik, Radosław Kossakowski i Tomasz Szlendak. 2015a. Aborygeni i konsumenci. O kibicowskiej wspólnocie, komercjalizacji futbolu i stadionowym apartheidzie. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Antonowicz Dominik, Radosław Kossakowski i Tomasz Szlendak. 2015b. Flaming Flares, Football Fanatics and Political Rebellion. Resistant Youth Cultures in Late Capitalism. W: M. Schwartz i H. Winkel (red.). Eastern European Youth Cultures in a Global Context. Palgrave Publishers.
• Armstrong, Gary i Richard Giulianotti (red.). 1999. Football Cultures and Identities. London: Macmillan.
• Balicki, Fabian. 2015. Więcej niż piłka nożna? St. Pauli jest tą możliwością. Wydawnictwo Poligraf.
• Bannon, James. 2014. Ja, Kibic. Tłum. P. Borman. Wydawnictwo Olé.
• Bauman, Zygmunt. 2007. Tożsamość. Rozmowy z Benedetto Vecchim. Tłum. J. Łaszcz. Gdańsk: GWP.
• Bierwiaczonek Krzysztof, Barbara Lewicka i Tomasz Nawrocki. 2012. Rynki malle i cmentarze. Przestrzeń publiczna miast śląskich w ujęciu socjologicznym. Kraków: Nomos.
• Billig, Michael. 2008. Banalny nacjonalizm. Tłum. M. Sekerdej. Kraków: Znak.
• Bokszański, Zbigniew. 1989. Tożsamość – interakcja – grupa. Tożsamość jednostki w perspektywie socjologicznej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Branscombe, Nyla R. i Daniel Wann. 1991. The Positive Social and Self Concept Consequences of Sports Team Identification. „Journal of Sports & Social Issues” 15: 115–127.
• Bridgewater, Sue. 2010. Football Brand. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Brown, Adam, Tim Crabble i Gavin Mellor. 2006. English Professional Football and its Communities. „International Review of Modern Sociology” 2: 159–179.
• Budakowska, Elżbieta (red.). 2005. Tożsamość bez granic. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Caillois, Roger. 1997. Gry i Ludzie. Tłum. A. Tatarkiewicz i M. Żurowska. Warszawa: Volumen.
• Chari, Tendai i Nhamo A. Mhiripiri. 2014. African Football, Identity, Politics and Global Media Narratives. Palgrave, Macmillian.
• Chwedoruk, Rafał. 2015. Piłkarskie derby a podziały socjopolityczne. Przypadki Sofii i Belgradu. W: R. Kossakowski, J. Kurowski i J. Nowakowski (red.). Modern futbol a świat kibiców. Pszczółki: Orbis Exterior.
• Cleland, Jamie A. 2010. From Passive to Active: the Changing Relationship Between Supporters and Football Clubs. „Soccer & Society” 11: 537–552.
• Coser, Lewis A. 1975. Społeczne funkcje konfliktu. Tłum. A. Kamiński. W: W. Derczyński, A. Jasińska-Kania i J. Szacki (red.). Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej. Warszawa: PWN.
• Coser, Lewis A. 2009. Funkcje konfliktu społecznego. Tłum. S. Burdziej. Kraków: Nomos.
• Crolley, Liz i David Hand. 2006. Football and European identity: Historical Narratives through the Press. London, New York: Routledge.
• Dudała, Jerzy. 2004. Fani-chuligani. Rzecz o polskich kibolach. Studium socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
• Dunning, Eric, Patrick J. Murphy, John Williams i Joseph Maguire. 1984. Football Hooliganism in Britain before the First World War. „International Review for Sociology of Sport” 19: 215–239.
• Elias, Norbert i Eric Dunning. 1986. Quest for Excitement: Sport and Leisure in the Civilizing Process. Oxford: Basil Blackwell.
• Frąckowiak, Michał. 2016. To my chuligani. Wydawnictwo Niezależne.
• Garland, Jon, Dominic Malcolm i Michael Rowe (red.). 2000. „Soccer & Society” 1: The Future of Football. Chalenges for the Twenty-First Century.
• Giddens, Anthony. 2007. Socjologia. Tłum. A. Szulżycka, Warszawa: WN PWN.
• Giulianotti, Richard. 1999. Football: A Sociology of the Global Game. Polity.
• Giulianotti, Richard. 2005. Sport. A Critical Sociology. Cambridge: Polity Press.
• Giulianotti, Richard, Norman Bonney i Mike Hepworth, 1994. Football, Violence and Social Identity, London, New York: Routledge.
• Hahn, Jan. 2007. Kim jest Ślązak? – kwestia śląskiej tożsamości. „Montes Tarnovicensis” 25. Źródło: www. monets.pl (dostęp: 02.02.2017).
• Harrington, J.A. 1968. Soccer Hooliganism. Bristol: John Wright.
• Harris, John i Andrew Parker (red.). 2009. Sport and Social Identities. Palgrave Macmillan.
• Janeczek, Janusz i Marek S. Szczepański. 2006. Dynamika śląskiej tożsamości. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kaczmarczyk, Michał i Waldemar Wojtasik (red.). 2008. Wokół tożsamości regionalnej. Zagłębie Dąbrowskie i jego sąsiedzi. Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza „Humanitas”.
• Kaczmarczyk, Michał i Waldemar Wojtasik (red.). 2011. Zagłębie Dąbrowskie. Tożsamość – samorządność – polityka. Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza „Humanitas”.
• Kalaga, Wojciech (red.). 2002. Dylematy wielokulturowości. Kraków: Universitas.
• Kapuściński, Ryszard. 1986. Wojna futbolowa. Warszawa: Czytelnik.
• Karaś, Michał. 2013. Od braku regulacji do regulacji totalnej – dokąd zmierzają stadiony piłkarskie. W: R. Kossakowski i inni (red.). Futbol i cała reszta. Sport w perspektywie nauk społecznych. Pszczółki: Orbis Exterior.
• Kosiński, Dariusz. 2012. Wieczór w teatrze marzeń. Uwagi o (nie)teatralności piłki nożnej, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 3–4: 93–100.
• Kossakowski, Radosław. 2013. Proud to Be Tukker. A Football Club and the Building of Local Identity: the Case of FC Twente Enschede. „Przegląd Socjologiczny” 3: 107–127.
• Kossakowski, Radosław. 2014a. Medytacja i futbolowa gorączka. O potencjale, ograniczeniach i domknięciach autoetnografii. „Przegląd Socjologii Jakościowej” 3: 96–123.
• Kossakowski, Radosław. 2014b. Performans na trybunach. O kulturowo-dramaturgicznym aspekcie kibicowania. „Studia Humanistyczne AGH” t. 13/1: 9–27.
• Kossakowski, Radosław i Jakub Kurowski. 2015. O potrzebie studiów futbolowych. W: R. Kossakowski, J. Kurowski i J. Nowakowski (red.). Modern futbol a świat kibiców. Pszczółki: Orbis Exterior.
• Kossakowski, Radosław, Krzysztof Stachura, Anna Strzałkowska i Magdalena Rzadkowska (red.). 2013. Futbol i cała reszta. Sport w perspektywie nauk społecznych. Pszczółki: Orbis Exterior.
• Kossakowski, Radosław, Tomasz Szlendak i Dominik Antonowicz. 2012a. Piłka nożna w uścisku rynku? Społeczne konsekwencje komercjalizacji futbolu w narracjach kibiców Lechii Gdańsk oraz FC Twente. „Kultura i Edukacja” 3: 216–232.
• Kossakowski, Radosław, Dominik Antonowicz i Tomasz Szlendak. 2012b. Duszący dym odpalonych rac. O wyzwaniach w etnografii subkultury kibiców piłkarskich. „Przegląd Socjologii Jakościowej” 3: 6–29.
• Kozłowski, Maciej. 2015. Naród wybrany – Cracovia pany. Z wielokulturowej historii polskiego sportu. Warszawa-Kraków: Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”.
• Kulesza-Gulczyńska, Barbara. 2013. Mecz piłkarski jako rytuał. W: R. Kossakowski i inni (red.). Futbol i cała reszta. Sport w perspektywie nauk społecznych. Pszczółki: Orbis Exterior.
• Kutz, Kazimierz. 2010. Piąta strona świata. Kraków: Znak.
• Łęcki, Krzysztof. 2001. Gwara jako problem socjologiczny. „Śląsk” 4: 47–50.
• Łęcki, Krzysztof. 2009. Śląski „Ruch” – ponowoczesne meandry regionalnej tożsamości (na przykładzie klubu piłkarskiego i jego społecznego otoczenia). „Studia Socjologiczne” 4: 129–147.
• Łuba, Dagmara. 2012. Kibice jako choreutai. Masowe performance kibiców KKS Lech Poznań. W: J. Ciechowicz i W. Moska (red.). Futbol w świecie sztuki, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Mach, Zdzisław. 2008. Przedmowa. W: T. Paleczny. Socjologia tożsamości. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Oficyna Wydawnicza AFM.
• Mączka, Adrian. 2014. Kibice piłkarscy jako subkultura. Na przykładzie fanów „Zagłębia” Sosnowiec. Niepublikowana praca licencjacka, obroniona w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Śląskiego.
• Mucha, Janusz (red.). 1999a. Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Mucha, Janusz. 1999b. Wielokulturowość etniczna i nieetniczna. „Sprawy Narodowościowe” 14–15: 41–51.
• Nawrocki, Tomasz. 2015. Nowa przestrzeń miejska dla nowych mieszczan. Studium ulicy Mariackiej w Katowicach. „Acta Universitatis Lodziensis – Folia Sociologica” 52: 77–94.
• Nijakowski, Lech M. (red.). 2004. Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Paleczny, Tadeusz. 2008. Socjologia tożsamości. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Oficyna Wydawnicza AFM.
• Parker, Ken, Thrish Stuart. 1997. The West Ham Syndrome. „Journal of the Market Research Society” 3: 509–517.
• Pezdek, Krzysztof i Tomasz Michaluk. 2016. The Functioning of the Polish Football Association from the Perspective of Michel Foucault’s Conception of Exclusion. „Soccer & Society” 17: 450–463.
• Pikora, Marta. 2013. Kibice piłkarscy jako wspólnota ludyczna. Próba socjologicznej analizy. W: R. Kossakowski i inni (red.). Futbol i cała reszta. Sport w perspektywie nauk społecznych. Pszczółki: Orbis Exterior.
• Pilip, Łukasz. 2016. Żadnej piłki dla faszystów. „Gazeta Wyborcza” nr z 16 czerwca.
• Piotrowski, Przemysław. 1998. Zachowania dewiacyjne kibiców sportowych. Propozycja modelu wyjaśniającego. W: B. Urban (red.). Problemy współczesnej patologii społecznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Piotrowski, Przemysław. 2012. Chuligani a kultura futbolu w Polsce. Warszawa: WN PWN.
• Ponczek, Mirosław. 1992. Rozwój kultury fizycznej w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1864–1939. Katowice: Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach.
• Ponczek, Mirosław. 2002. Męska piłka nożna w stuleciu miasta Sosnowca 1902–2002 (Od Klubu Sportowego „Milowice” do Sosnowieckiego Towarzystwa Sportowego „Zagłębie”. Katowice, Sosnowiec: Zakład Historii Kultury Fizycznej Katedry Nauk Humanistycznych AWF Katowice, Urząd Miasta Sosnowiec.
• Ponczek, Mirosław i Adam Fryc. 2006. Dzieje piłki nożnej mężczyzn w Sosnowcu. Sosnowiec: Progres.
• Pustułka, Agata. 2009. Wojna śląsko-zagłębiowska ciągle trwa. „Dziennik Zachodni” nr z 9 października.
• Rojo-Labaien, Ekain. 2014. Football as a Reflection of Modern Society’s Conflicts and a Way of Creating Societal Ties in Enduring Enmity Context, „International Journal of Science Culture and Sport” nr 2: 77–86.
• Sahaj, Tomasz. 2007. Fani futbolowi. Historyczno-społeczne studium zjawiska kibicowania. Poznań: Wydawnictwo AWF.
• Sahaj, Tomasz. 2011. Melanż piłki nożnej i polityki. Studium przypadków pseudokibicowania. W: Ł. Rogowski i R. Skrobacki (red.). Społeczne zmagania ze sportem. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Sahaj, Tomasz. 2012. Kibice piłkarscy jako aktorzy współczesnych widowisk sportowych (i pozasportowych). W: J. Ciechowicz i W. Moska (red.). Futbol w świecie sztuki. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Simmel, Georg. 1955. Conflict and the Web of Group Affiliations. New York: Free Press.
• Skudrzyk, Aldona. 2009. Mówić po zagłębiowsku – czyli jak? „Nowe Zagłębie” 1: 4–5.
• Słomczyński, Tomasz. 2012. Morda kibola – nie szklanka! Kim są pseudokibice, jak siebie nazywają i po co organizują ustawki? „Dziennik Bałtycki” nr z 12 sierpnia.
• Smolorz, Michał. 2012. Śląsk wymyślony. Katowice: Antena Górnośląska.
• Stańczuk, Krzysztof. 1992. Zachowania patologiczne niektórych widowni sportowych – próba wyjaśnienia zjawiska. „Roczniki Naukowe AWF”, t. XXXIII. Warszawa: PWN.
• Swadźba, Urszula (red.). 2011. 20 lat transformacji w aspekcie regionalnym. Śląsk. Refleksje socjologów. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Szabó, Robert Győri. 2013. Basque Identity and Soccer. „Soccer & Society” 14: 525–547.
• Szczepański, Marek S. i Anna Śliz. 2010. Dylematy regionalnej tożsamości. Przypadek Górnego Śląska, „Nowe Zagłębie” 6: 17–20.
• Szczepański, Marek S. i Anna Śliz. 2011. Między miejscem a przestrzenią – tożsamość regionalna; próba oglądu socjologicznego. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Szczepański, Marek S., Maria Lipok-Bierwiaczonek i Tomasz Nawrocki. 1994. Górny Śląsk jako region pogranicza – atuty i obciążenia. W: M. Szczepański (red.). Górny Śląsk – na moście Europy. Katowice: Towarzystwo Zachęty Kultury.
• Sztompka, Piotr. 2002. Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Znak.
• Szymutko, Stefan. 2001. Nagrobek ciotki Cili. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Śliz, Anna. 2009. Śląsk: wielokulturowość czy kulturowe zróżnicowanie. „Studia Socjologiczne” 4: 149–166.
• Świątkiewicz, Wojciech (red.). 1993. Społeczne problemy Górnego Śląska we współczesnych badaniach socjologicznych. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Taylor, Ian. 1969. Hooligans: Soccer’s Resistance Movement, „New Society” 7: 204–206.
• Tuñón, Jorge i Elisa Brey. 2012. Sports and Politics in Spain – Football and Nationalist. Attitudes within the Basque Country and Catalonia. „European Journal for Sport and Society” 9: 7–32.
• Wann, Daniel i Nyla R. Branscombe. 1990. Die-Hard and Fair-Weather Fans: Effects of Identification on BIRGing and CORFing Tendencies. „Journal of Sport & Social Issues” 14: 103–117.
• Wasik, Andrzej. 2009. Kibice – klątwa czy zbawienie?. „Nowe Zagłębie” 2: 60–61.
• Woźniczka, Zygmunt. 2010. Etos niepodległości. Z Zygmuntem Woźniczką rozmawia Piotr Celej, „Regionalne Studia Polityczne Humanitas” 1: 69–78.
• Wódz, Jacek. 2013. Nie mylmy Śląska z Zagłębiem. Tożsamość zagłębiowską należy traktować serio. Teresa Semik rozmawia z Jackiem Wodzem. „Dziennik Zachodni” nr z 21 marca.
• Wódz, Jacek (red.). 1990. Jak Górny Śląsk widzą Górnoślązacy? Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Wódz, Jacek i Kazimiera Wódz. 1999. Czy Ślązacy są mniejszością kulturową? W: J. Mucha (red.). Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Wódz, Jacek i Kazimiera Wódz. 2009. Jaka tożsamość? Jaki region? „Nowe Zagłębie” 1: 8–9.
• Wódz, Jacek, Kazimiera Wódz i Krzysztof Łęcki. 1997. Śląskie doświadczenie wielokulturowości. W: M. Kempny, A. Kapciak i S. Łodziński (red.). U progu wielokulturowości: nowe oblicze społeczeństwa polskiego. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Wódz, Kazimiera (red.). 1993. „Swoi” i „obcy” na Górnym Śląsku. Z problematyki stosunków etnicznych. Katowice: Śląsk.
• Wódz, Kazimiera (red.). 1994. Transformation of Old Industrial Regions as a Sociological Problem. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wódz, Kazimiera (red.). 1995. Wokół śląskiej tożsamości. Katowice: Towarzystwo Zachęty Kultury Katowice.
• Wódz, Kazimiera (red.). 2013. Zapomniane miejsca, zapomniani ludzie. Restrukturyzacja ekonomiczna a zmiana kulturowa. Katowice: Śląsk.
• Zieliński, Roman. 1997. Liga chuliganów. Wrocław: Croma.
• Ziółkowski, Marek. 1999. Cztery funkcje przywracanej pamięci. „Studia Socjologiczne” 4: 55–76.
• 100% Zagłębie Sosnowiec – nieoficjalny serwis informacyjny. Źródło: zaglebie.sosnowiec.pl (dostęp: 01.06.2016).
• Football Club Liverpool – oficjalna strona klubu. Źródło: liverpoolfc.com (dostęp: 01.07.2016).
• Football Club United of Manchester – oficjalna strona klubu. Źródło: fc-utd.co.uk (dostęp: 02.08.2015).
• Górnik Zabrze – oficjalna strona klubu. Źródło: gornikzabrze.pl (dostęp: 02.08.2016).
• Jones, Ian. 1998. Football Fandom: Football Fan Identity and Identification at Luton Town Football Club. Źródło: University of Bedfordhire Repository, uobrep.openrepository.com (dostęp: 02.01.2017).
• Kaczmarczyk, Michał. 2007. Cyt. za: (b. a.) Tożsamość zagłębiowska a GZM. Źródło: portal: Śląskie. Więcej, niż jeden region; wojewodztwoslaskie.celniej.pl (dostęp: 15. 07. 2016).
• Krawczyk, Piotr. 2007. Tożsamość nie jest wtórna. Z Piotrem Krawczykiem, prezesem sosnowieckiego Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego, redaktorem naczelnym serwisu zaglebie.info rozmawia Przemysław Ruta. Źródło: portal: Śląskie. Więcej, niż jeden region; wojewodztwoslaskie.celniej.pl (dostęp: 11. 06. 2016).
• Piłkarze Zagłębia będą uczyć, że Sosnowiec nie leży na Śląsku, b.a. Portal: dziennikzachodni.pl (dostęp: 29.07.2016).
• Stadiony.net. Portal: O stadionach wszystko. Źródło: stadiony.net.pl. (dostęp: 01.08.2016)
• Śląsk.Sport.pl. Pakt dla Zagłębia szansą na utrzymanie w drugiej lidze. Źródło: slask.sport.pl (dostęp: 31.07.2016).
• Twoje Zagłębie – tygodnik regionalny. 2015. Zabrakło dopingu i flag. Prezes Zagłębia Sosnowiec przeprasza i chce rozmawiać z kibicami. Źródło: twojezaglebie.pl (dostęp: 30.07.2016).