Średniowieczne krążki ołowiane ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w świetle badań traseologicznych. Możliwości wykorzystania badań mikroskopowych do analiz funkcjonalnych zabytków metalowych

• Authors: Wielgus-Wawrzyniak Barbara

Title variants

EN

Medieval lead discs from the collection of the Museum of the First Piasts at Lednica in the light of traseological studies. The potential of using microscopic studies for functional analysis of metal relics

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

In the course of the Lednica “Together to Save Monuments” Project, which involves surface surveys with metal detectors, many small lead objects, whose function and chronology are difficult to determine, are being discovered. Of these, lead discs with holes stand out, which should be linked to early medieval settlement. So far in the literature, archaeological relics of this type are considered scales’ weights and other weights. New information on the use of lead discs has been provided by traseological studies. This method was established in the middle of the 20th century and developed on the basis of the search for traces of use mainly on fl int and stone tools. In the 21st century, archaeologists began to see the potential of this method for the study of other objects made of bone, clay, and metals, among others. In the present work, macroscopic analyses of 22 objects made of clay and lead were first performed, which included metric characteristics, correlation of hole diameter to object diameter, correlation of height to disc diameter, and weight characteristics. They allowed the preliminary separation of groups of objects with similar parameters and also the determination of potential functions of the studied objects. In the next stage of the work, microscopic analyses were performed, the results of which are presented in the catalogue. As a result of traseological studies, 4 functional groups were distinguished: spinners, weights, beads and others. Each group of discs was distinguished by the presence of different traces in different parts of the objects. In order to determine the material the discs with holes were made of, Dr. Michał Krueger conducted analyses of the chemical composition of the individual items with a handheld XRF spectrometer. As a result, it was indicated that two of them were made of pottery pulp. Thirteen of the discs contain mainly lead, while six were made of a lead-tin alloy. One requires further analysis to determine the metal from which it was made. The present discussion is only an attempt to use traseological studies to identify the function of 22 lead discs. The results obtainedd, however, indicate the great research potential of this type of analysis in determining the function of early medieval monuments.

Keywords

PL

analiza traseologiczna,; krążki ołowiane,; wczesne średniowiecze,; Ostrów Lednicki,; odważniki,; przęśliki,; ciężarki,; paciorki,; oprawki

EN

traseological analysis,; lead discs,; early Middle Ages,; Ostrów Lednicki,; scales weights,; spinners,; weights,; beads,; holders

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2023
• Pages: 97-190

Dates

published

2023

Contributors

author

Wielgus-Wawrzyniak Barbara

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000-0002-4254-1679

References

• Balbuza K. 2020. Katalog nowych znalezisk monet rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków” (2018-2022), „Studia Lednickie”, t. 19, s. 261-273.
• Bąbel B., Budziszewski J. 1978. Noże wielofunkcyjne!, „Z Otchłani Wieków”, R. 44, z. 2, s. 139-145.
• Bodnar R., Rozmus D., Szmoniewski B. 2007. Wczesnośredniowieczne odważniki i ciężarki ołowiane z Dąbrowy Górniczej-Łośna, „Zeszyty Łosieńskie”, t. 2, Dąbrowa Górnicza-Kraków.
• Chmielewski T.J. 2009. Po nitce do kłębka… O przędzalnictwie i tkactwie młodszej epoki kamienia w Europie Środkowej, Warszawa.
• Cofta-Broniewska A. 1962. Z zagadnień obróbki metali nieżelaznych, „Slavia Antiqua”, t. 9, s. 273-299.
• Dudzik P., Rams A. 2016. Wstęp, [w:] Z notatnika Agricoli, czyli u źródeł górnictwa kruszcowego na złożach śląsko-krakowskich, red. A. Rams, Jaworzno, s. 1-2.
• Ginter B., Kozłowski J.K. 1975. Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu i mezolitu, Warszawa.
• Hensel W., Niesiołowska A., Żak J. 1959. Badania na placu Katedralnym w 1938 r., [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, red. W. Hensel, t. 1. Warszawa–Wrocław, s. 13-57.
• Hołubowicz W. 1956. Opole w wiekach X-XIII, Katowice.
• Jankuhn H. 1943. Die Ausgrabungen in Haithabu (1937-1939), Berlin.
• Kasprowicz M. 2022. Use-wear analysis of copper-alloy artifacts. A window of opportunity or a dead end?, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 27, s. 73-85. https://doi.org/10.14746/fpp.2022.27.04
• Kaźmierczyk J. 1966. Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, cz. 1. Wrocław.
• Keeley I. H. 1980. Experimental Determination of Stone Tool Uses. A Microwear Analysis, Praehistoric Archeology and Ecology Series, red. K.W. Butzer, L.G. Freeman, Chicago.
• Korobkova F.G. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną, Toruń.
• Kostrzewski B. 1939. Przedmioty brązowe, ołowiane, srebrne i złote z Gniezna, [w:] Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk, red. J. Kostrzewski, Poznań, s. 57-65.
• Kostyrko M., Kowalczyk A., Żuk L. 2019. Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków”. Sprawozdanie za rok 2018, „Studia Lednickie”, t. 18, s. 323-333.
• Krueger M. 2022. Wstępne wyniki analizy chemicznej ręcznym spektometrem XRF artefaktów z badań powierzchniowych w okolicach miejscowości Dziekanowice, Poznań, maszynopis w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
• Krzysztofowicz A. 1969. Znaleziska odważników wczesnośredniowiecznych na terenie Krakowa, „Materiały Archeologiczne”, t. 10, s. 195-214.
• Kufel-Diakowska B. 2015. Aktywność łowców i zbieraczy. Przykład obozowisk kultury haburskiej i kultury Federmesser, Wrocław.
• Lisowski M., Pyżewicz K., Frankiewicz M. 2015. Analiza funkcjonalno-technologiczna artefaktów wykonanych z kości, poroża i zębów, [w:] Kopydłowo, stanowisko 6. Osady neolityczne z pogranicza Kujaw i Wielkopolski, red. A. Marciniak, I. Sobkowiak-Tabaka, M. Bartkowiak, M. Lisowski, Poznań-Pękowice, s. 245-264.
• Lisowski M., Pyżewicz K., Frankiewicz M. 2017. Multi-Aspect Analysis of Neolitihic Bone Tools from Kopydłowo, Site 6, Poland, „Cuadernos de Prehistoria y Arqueologia de la Universidad De Granada”, t. 27, s. 245-267.
• Łaszczewska T. 1962. Wyniki badań nad wczesnośredniowiecznymi konstrukcjami obronnymi podgrodzia, [w:] Sieradz w średniowieczu, red. J. Kamińska, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnografi cznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, t. 7, s. 151-182.
• Małecka-Kukawka J. 2017. Traseologia w studiach nad pradziejowym krzemieniarstwem. Przykłady z osad i kopalń krzemienia w dorzeczach Wisły i Odry (neolit-epoka brązu-wczesna epoka żelaza), Toruń.
• Marreios J.M., Gibaja Bao J.F., Bicho N.F. (ed.). 2014. Use-Wear and Residue Analysis in Archaeology, New York.
• Niebylski J., Rozmus D. 2022. Ślady wczesnośredniowiecznego górnictwa oraz hutnictwa rud srebra i ołowiu w Krzykawce, pow. olkuski, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia”, t. 23, s. 161-181.
• Osipowicz G. 2017. Społeczności mezolityczne Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego. Próba modelowej analizy wieloaspektowej funkcji i organizacji przestrzennej wybranych obozowisk, Toruń.
• Popek M., Mosakowski Sz., Baranowski K., Ostrowski M., Lewek K. 2022. Wczesnośredniowieczne rybołówstwo mieszkańców Ostrowa Lednickiego na podstawie materiałów z badań podwodnych, „Studia Lednickie”, t. XXI, s. 31-56.
• Pyżewicz K. 2013. Inwentarze krzemienne społeczności mezolitycznych w zachodniej części Niżu Polskiego. Analiza funkcjonalna, Zielona Góra.
• Pyżewicz K. 2021. Traseologia, [w:] Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii, red. A. Kurzawska i I. Sobkowiak-Tabaka, Poznań, s. 333-352.
• Rozmus D. 2016. Nowe znaleziska wczesnośredniowiecznych ciężarków ołowianych, „Materiały Archeologiczne”, t. 41, s. 263-272.
• Schild R. Marczak M., Królik H. 1975. Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
• Semenov S. A. 1957. Pervobytnaja technika: opytizucenijadrevnejsichorudij i izdelij po sledamraboty, Materiały i issledovanija po archeologii SSSR, t. 54, Moskva-Leningrad.
• Stelmasiak M. 2017. Weryfi kacja śladów użytkowania kościanych szydeł i stilusów – studium eksperymentalne, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 22, s. 287-303. https://doi.org/10.14746/fpp.2017.22.13
• Szelągowicz Z. 2018. Badania technologiczne i traseologiczne neolitycznych narzędzi kościanych ze stanowiska Złota „Nad Wawrem” (obiekt 401), Poznań, maszynopis pracy dyplomowej w zbiorach Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Tabaka A. 2005. Domniemane miejsce targowe na Ostrowie Lednickim, „Studia Lednickie”, t. 8, s. 131-144.
• Wachowski K. 1974. Wagi i odważniki na Śląsku wczesnośredniowiecznym na tle porównawczym, „Przegląd Archeologiczny”, t. 22, s. 173-207.
• Wawrzyniak M. 2021. Zbiór fibul z okresu wpływów rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Przyczynek do pełniejszego rozpoznania przemian kulturowych w pierwszych wiekach naszej ery w rejonie jeziora Lednica, „Studia Lednickie”, t. 20, s. 9-32.
• Wielgus-Wawrzyniak B. 2023. Rewolucja w wytwórczości tekstylnej w życiu codziennym społeczności rolniczych na Niżu Polskim w dobie neolitu (poł. VI–poł. III tys. BC), Poznań, maszynopis pracy doktorskiej w przygotowaniu.
• Wrzesińska A., Wrzesiński J. 2006. Odważniki z wczesnośredniowiecznego stanowiska w Dziekanowicach, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski, Szczecin-Wrocław, s. 341-358.
• Żurek J. 1939. Najdawniejsze monety, wagi i odważniki z Gniezna, [w:] Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk, red. J. Kostrzewski, Poznań, s. 166-187.