Roads, travelling and communication in the Polish – Lithuanian Commonwealth in the 18th century. Russian and West European visitors’ perspective

• Authors: Ciesielski Tomasz

Title variants

PL

Drogi, podróżowanie i funkcjonowanie poczty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w. z perspektywy przybyszy z Rosji i państw Europy Zachodniej

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

EN

The article presents the technical condition of roads, waterways, bridges, levees and other engineering structures in Poland based on accounts of visitors from Russia and other foreign countries. It discusses land and water means of transport were discussed along with the quality of service offered by Polish and Lithuanian inns which were valued very poorly by all foreigners. In the 18 th century, travelling and communication in the Polish-Lithuanian Commonwealth was a truly fascinating issue. Both Russian and West European visitors saw the country as full of paradoxes, andencountered many obstacles during their journeys. The dramatically bad condition of roads, terrible inns, and poverty of the peasants contrasted with the ostentatious lavishness of travelling Polish and Lithuanian aristocrats. However, the roads were surprisingly safe and the postal service was extraordinarily efficient and swift even during wartime, going beyond contemporary standards by means of ensuring confidentiality of sent documents. In the 18 th century, thanks to the expansion of the system of postal station, travelling around Poland and Lithuania became not only more comfortable, but also much faster. It was possible to make 60-100 km per day. However, transport of goods or marching the army was very troublesome, as then the average pace was approx. 10, max. 15 km per day.

PL

W artykule przedstawiony został stan techniczny dróg lądowych i rzecznych, mostów, grobli oraz pozostałej infrastruktury komunikacyjnej w Polsce na podstawie relacji podróżników z zagranicy, w tym Rosjan. Stan oraz jakość lądowych i rzecznych środków transportu był oceniany przez cudzoziemców bardzo nisko, podobnie jak jakość usług oferowanych w przydrożnych karczmach w Polsce i na Litwie. W rezultacie podróżowanie w XVIII w. po Rzeczypospolitej mogło stanowić interesujące doświadczenie. Tak goście z Rosji, jak i z krajów zachodniej Europy natrafiali na wiele przeszkód w trakcie podróży, postrzegając przy tym kraj jako pełen paradoksów. Fatalny stan dróg, przerażające swoim standardem karczmy czy ubóstwo chłopstwa zestawiali z ostentacyjnym przepychem, z jakim podróżowali polscy i litewscy magnaci. Dostrzegali jednak też, że stan bezpieczeństwa na drogach był dobry, a poczta działała sprawnie nawet w okresach działań zbrojnych toczących się w Rzeczypospolitej, zapewniając wysokie standardy, jeżeli chodzi o szybkość dostarczania, jak i zabezpieczanie przesyłek. Na podstawie relacji cudzoziemców można stwierdzić, że dzięki rozwojowi sieci stacji pocztowych podróżowanie po Polsce i Litwie w XVIII w. stawało się stopniowo coraz wygodniejsze i szybsze. Wykorzystując infrastrukturę pocztową można było pokonywać nawet 60-100 km dziennie, ale przewóz towarów czy przemarsz wojsk sprawiał znacznie większe problemy, co powodowało, że dziennie można było pokonać 10, maksimum 15 km.

Keywords

EN

The Eighteenth Century; The Polish-Lithuanian Commonwealth; Roads; Travelling; Communication; Post; Travels; Russian visitors in Poland and Lithuania; visitors from countries of western Europe in Poland and Lithuania

PL

wiek osiemnasty; Rzeczpospolita Obojga Narodów; drogi; podróżowanie; komunikacja; poczta; podróżnicy; Rosjanie w Polsce i na Litwie; przybysze z zachodniej Europy w Polsce i na Litwie

• Publisher: Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Journal: In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką
• Year: 2020
• Volume: 14
• Pages: 119-140

Dates

published

2020

Contributors

author

Ciesielski Tomasz

• Uniwersytet Opolski

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Roskie, Korespondencja, pudło (box) 8, no 55; Zbiór Popielów, ms 299.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, Archiwum Rodziny Bartoszewiczów, ms 509.
• Cudzoziemcy o Polsce. Relacje i opinie, vol. 1: wiek X-XVII, vol. 2: wiek XVIII-XIX, ed. J. Gintel, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1971.
• Kitowicz J., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, Wirtualna Biblioteka Literatury Polskie, Gdańsk 2012.
• Korespondencja i gazetki rękopiśmienne Jędrzeja Kitowicza, eds T. Ciesielski, S. Górzyński, F. Wolański, Wydawnictwo DiG and edition La Rama, Warszawa - Bellerive-sur-Allier 2017.
• „Ordynacya Generalnego Postamptu Koron y W X Lit w Warszawie względem przychodzących y odchodzących Poczt ordynaryjnych”, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, [old] print 36147.
• Oświęcim S., Diariusz (1643-1651), ed. W. Czermak, Akademia Umiejętności, Kraków 1907.
• Pamiętnik Felicyana Junoszy-Piaskowskiego podstolego podlaskiego, majora J.K. Mości, począwszy do roku 1690, ed. M.F. Poremba, Nakładem K. Jabłońskiego, Lwów 1865.
• Pis’ma i bumagi Imperatora Petra Velikogo, vol. 9, vyp. 2; vol. 11, vyp. 2, Izd. Akademii Nauk SSSR, Nauka, Moskva 1952, 1964.
• Pohodnye zhurnaly 1706, 1707, 1708 i 1709 godov, SanktPeterburg’’ 1854.
• Pohodnyi zhurnal 1711 goda, SanktPeterburg’’ 1854.
• Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, vol. 1-2, ed. W. Zawadzki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1963.
• Sächsisches Hauptstaatsarchiv Dresden, 10026 Geheimes Kabinett, loc. 1326/1, loc. 2097/26, loc. 1326/6, loc. 3663/3, loc. 3663/4, loc. 3663/5, loc. 3663/11.
• Voenno-istoricheskii muzei artillerii, inzhenernyh voisk i voisk sviazi, Sankt Petersburg - arhiv, fond 2, op. ShGF (Shtab general-fel’dtseihmeistera), d. 540, no 30.
• Volumina Legum Volumina legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782, wydanego, vol. 5-7, ed. J. Ohryzko, Petersburg 1859-1860.
• Volumina Legum, vol. 9, Akademia Umiejętności, Kraków 1889.
• Zhurnal’’ o voinskih’’ operatsiiah’’ s’’ 1733 g. po 1737 g., [In:] Sbornik’’ Voenno-istoricheskih’’ materialov’’, vyp. III, ed. Dubrovin N.O., Voennaia Tipografiia, S.-Peterburg” 1893, 58-310.
• Zürner A.F., Kurze Anleitung zur gewöhnlichen Reise von Dreßden nach Warschau, Nürnberg 1738.
• Anisimov, M.I. Rossiiskaia diplomatiia v Evrope v seredine XVIII veka (ot Ahenskogo mira do nachala Semiletnei voiny, Tovarishchestvo naychnyh izdanii KMK, Moskva 2012.
• Anusik Z., Karol XII, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 2006.
• Bartkiewicz K., Podróżowanie między Dreznem i Warszawą w czasach saskich, [In:] Polska-Saksonia w czasach Unii (1697-1763). Próba nowego spojrzenia, ed. K. Bartkiewicz, Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra 1998, 73-83.
• Bernatowicz T., Czekając na króla Barokowe rezydencje między Warszawą a Dreznem przy trakcie pocztowym Augusta III z 1750 roku, „Quart”, no 2 (56), 2020, 70-90.
• Beskrovnyi L.G., Russkaia armiia i flot v XVIII veke, Voenizdat, Moskva 1958.
• Brikner A.G., Puteshestviia Petra Velikogo za granitsu v 1711 i v 1717 gg., „Russkii vestnik”, no 151 (Dec. 1880), 619-658.
• Buturlin D.P., Voennaia istoriia pohodov’ Rossiian’ v’’ XVIII stoletii, t. 4, ch. 3: Zakliuchaiushchaia v’’ cebe opisanie Pol’skoї voiny s’’ 1733-go po 1735-i god, Voennaia Tipografiia Glavnago Shtaba, Sankt Peterburg 1823.
• Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIII, PIW, Warszawa 1976.
• Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009.
• Ciesielski T., Działania zbrojne w rejonie Krakowa w trakcie polskiej wojny sukcesyjnej 1733-1735, „Studia Historyczne”, R. 52, z. 3-4 (2009), 203-222.
• Ciesielski T., Funkcjonowanie poczty wojskowej w czasach Augusta III, eds K. Stępniak, M. Rajewski Komunikacja i komunikowanie w dawnej Polsce, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, 321-332.
• Ciesielski T., „Gorący” koniec lata i początek jesieni 1733 roku. Początki rosyjskiej interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej, [In:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI-XVIII wieku, eds M. Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016. 465-489.
• Ciesielski T., Irlandczyk na służbie carskiej. Piotr Lacy - feldmarszałek i generał-gubernator Inflant, [In:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem Dawnej Rzeczypospolitej, eds W. Walczak, K. Łopatecki, vol. 3: Inflanty Polskie, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2012, 227-265.
• Ciesielski T., Od Batohu do Żwańca, Wojna na Ukrainie, Podolu i o Mołdawię 1652-1653, Inforteditions, Zabrze 2007.
• Ciesielski T. Ostatnie tryumfy bitewne oręża Wielkiego Księstwa Litewskiego – bitwy pod Lachowcami i Nakwaszą, [In:] Vaennyâ tryymfy epohi Vâlikaga Knâstva Litoŭskaga. Zbornik naukovyh artykulaŭ, ed. M.N. Gal’pârovič, Muzej „Zamkavy kompleks „Mir”, Mir 2018, 249-270.
• Ciesielski T., Pogranicze polsko-pruskie w dobie wojny siedmioletniej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, no 1 (259), 2008, 3-17.
• Ciesielski T., Pol’sko-litovskie niti voennoi kar’ery fel’dmarshala Petra Lassi (Pitera Latsy), [In:] Voina i oruzhe. Novye issledovaniia i materialy. Trudy Sed’moi Mezhdunarodnoi nauchno-prakticheskoj konferentsii 18-20 maia 2016 goda, ed. S.V. Efimov, VIMAIViVS, Sankt-Peterburg 2016, ch. V, 260-279.
• Ciesielski T., Poslednie boevye triumfy Velikogo Kniazhestva Litovskogo – bitvy pod Liahovtsami i Nakvashei, [In:] Voina i oruzhe. Novye issledovaniia i materialy. Trudy Vos’moi Mezhdunarodnoi nauchno-prakticheskoj konferentsii 17-19 maia 2017 goda, ed. S.V. Efimov, VIMAIViVS, Sankt-Peterburg 2017, ch. IV, 439-456.
• Istoriia russkoi armii i flota, vol. 1, Tip. Russkago Obshchestva, Moskva 1911.
• Ciesielski T., Prusy Wschodnie w trakcie polskiej wojny sukcesyjnej i wojny siedmioletniej, [In:] Wielkie wojny w Prusach. Działania militarne między Wisłą a Niemnem na przestrzeni wieków, eds W. Gieszczyński, N. Kasparek, Oficyna Retman, Dąbrówno 2010, 97-168.
• Dąbrowska M., Podróże Rosja po Europie Zachodniej w ostatnich latach XVII wieku (cele i przebieg w świetle wybranych relacji, [In:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, eds M. Saczyńska, E. Wółkiewicz, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 2012, 309-322.
• Dziubiński A., Na szlakach Orientu. Handel między Polską a Imperium Osmańskim w XVI-XVIII wieku, Wydawnictwo Leopoldinum, Wrocław 1997.
• Keep J., Feeding the Troops: Russian Army Supply Policies during the Seven War, “Canadian Slavonic Papers”, Vol. XXIX, No 1 (March 1987), 26-44.
• Kersnovskii A.A., Istoriia russkoi armii: 1700-1881, Rusich, Smolensk 2004
• Kołodziej M., Podróż stolnika Piotra Tołstoja przez Polskę i Austrię do Włoch 1697-1699, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991.
• Konopczyński W. , Konfederacja barska, vol. 1-2, Volumen, Warszawa 1991.
• Kowecka E., Dwór „Najrządniejszego w Polszcze magnata”, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 1993.
• Köster M., Russische Trupen für Prinz Eugen, Österreichischer Bundesverlag, Wien 1986.
• Krokosz P., Rosyjskie siły zbrojne za panowania Piotra I, Arcana, Kraków 2010.
• Kruk A., Historia Pałacu Saskiego, http://palacsaski.kutno.pl/ [access 10.08.2017].
• Krysztopa-Czupryńska B., Rzeczpospolita w oczach dyplomatów brytyjskich w pierwszej połowie XVIII wieku, Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Olsztynie, Olsztyn 2013.
• Kucharski A., Żegluga przybrzeżna i śródlądowa jako sposób komunikacji staropolskich podróżników w XVII wieku, [In:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, eds M. Saczyńska, E. Wółkiewicz, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 2012, 403-424.
• Łojek J., Misja Debolego w Petersburg w latach 1787-1792. Z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w czasach Sejmu Czteroletniego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 1962.
• Maslovskii D.F., Zapiski po istorii voennogo iskusstva v Rosii, vyp. 1, Tip. V. Bezobrazov i Komp., Moskva 1894.
• Maslovskii D.F., Russkaia armii v’’ semiletniuiu voinu, vyp. 1-3, Tip. Shtaba voisk’’ Moskovskago voennago okruga, Moskva 1888.
• Mądzik M., Polskie inicjatywy handlowe w rosyjskich portach czarnomorskich na przełomie XVIII i XIX wieku, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1984.
• Nelipovich S.G., Soiuz dvuglavyh orlov: russko-avstriiskii voennyi al’ians vtoroj chetverti XVIII v., Kvadriga - Ob’edinennaia redaktsiia MVD Rossii, Moskva 2010.
• Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, ed. A. Chwalba, PWN, Warszawa 2004.
• Sajkowski A., Diariusz podroży Jana Kazimierza do Gdańska w roku 1651, “Rocznik Gdański”, 1956/1957, no 15/16, 446-460.
• Sawicka Z., Koń w życiu szlachty polskiej w XVI-XVIII w., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004.
• Serczyk W.A., Piotr I Wielki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 1990.
• Shchepkin E.N., Russko-avstrickii soiuz vo vremia Semiletnei voiny, 1746-1758, Tipografiia V.S. Valashev i Ko, Sankt Peterburg 1902.
• Sielicki F., Podróż bojarzyna Borysa Szeremietiewa przez Polskę i Austrię do Rzymu oraz na Maltę 1607-1698. Z dziejów kontaktów kulturalnych Rusi Moskiewskiej z Polską i Zachodem, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 1975.
• Sierakowski A., Pobyt Jana III w Prusiech Krolewskich w latach 1677 i 1678, “Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1912, no 19, 209-249
• Słownik Geograficzny Krolestwa Polskiego i innych ziem słowiańskich, eds B. Chlebowski, W. Walewski, F. Sulimierski, vol. 5, 7, Druk „Wieku”, Warszawa 1885-1886.
• Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, PAX, Warszawa 1970
• Venevitinov M.A., Russkie v’’ Gollandii. Velikoe posols’tvo 1697-1698 gg., Tip. i Slovolitnia O.O. Gerbeka, Moskva 1897.
• Wendland E., Kawa, herbata i czekolada. Nowe napoje w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej - ich wpływ na życie codzienne, Dom Wydawniczy DUET, Toruń 2008.
• White A., Przybysze z Wysp Brytyjskich w podróży przez Rzeczypospolitą doby baroku, [In:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, eds M. Saczyńska, E. Wółkiewicz, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 2012, 437-448.
• Wilder J.A., “Polski projekt budowy Kanału Bydgoskiego”, Przegląd Bydgoski. Czasopismo regionalne naukowo-literackie, no 4, z. 1-2 (1936), 3-20.
• Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., vol. 2, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań 1924.
• Zawadzki H.S., Konecka fabrykacja powozów w XVIII i XIX wieku, ART GRAF, Końskie 1994.
• Zgorzelski R., Między Dreznem a Warszawą; rola Augusta II w rozwoju poczty, http://www.wilanow-palac.art.pl/miedzy_dreznem_a_warszawa_rola_augusta_ii_w_rozwoju_poczty.html [access 10.08.2017].
• Zgorzelski R., Polska Poczta w dobie saskiej – panowanie Augusta III Wettina, http://www.pocztowokurierski.pl/uslugi-pocztowe/szkice-z-historii-poczty/art,14,polska-poczta-w-dobie-saskiej-panowanie-augusta-iii-wettina.html [access 10.08.2017].
• Zimowski L., Geneza i rozwój komunikacji pocztowej na ziemiach polskich, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 1972.
• Żurawska T., Polskie Powozy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 1982.