Ekspansja habsburska w XVI wieku w świetle dzieł wybranych polskich autorów z pierwszej połowy XVII wieku

• Authors: Wajs Dariusz

Title variants

EN

Habsburgian expansion in 16th century in the view of works of chosen Polish authors from the first half of the 17th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Habsburgowie dzięki korzystnej polityce dynastycznej w ciągu XVI wieku wkroczyli do grona najpotężniejszych rodów panujących Europy. O ile ekspansja w Europie Zachodniej (Bur-gundia, Niderlandy, Hiszpania i jej posiadłości: Neapol, Sycylia, Sardynia, kolonie w Nowym Świecie, północna Italia, Portugalia) udała się Habsburgom praktycznie bezproblemowo, to nie można tego powiedzieć o ekspansji w kierunku Europy Środkowej (Czechy, Węgry, Korona i Litwa). Habsburskie zdobycze w Europie Zachodniej miały władzę dziedziczną, natomiast w Europie Środkowej wspomniane państwa były monarchiami elekcyjnymi. Tą zależność po-między sposobem ekspansji a ustrojem danego państwa zauważyli także polscy autorzy z I połowy XVII wieku: Jakub Sobieski (1591-1646), Albrycht Stanisław Radziwiłł (1593-1656) oraz Stanisław Kobierzycki (ok. 1600-1665). Wszyscy trzej w swoich dziełach z perspektywy stulecia odnosili się do ekspansji habsburskiej w XVI wieku i jej głównych kierunków. O ile Radziwiłł i Sobieski piszą z pozycji kronikarza i głównie przedstawiają faktografię dotyczącą etapów ekspansji Habsburgów w poprzednim stuleciu, to Stanisław Kobierzycki stworzył bardzo cie-kawą własną konstrukcję historiograficzną, którą przedstawił w swoim dziele. Perspektywa czasowa pozwoliła autorom na przedstawienie pełnego obrazu ekspansji w omawianym przez autora okresie, wskazanie jej kierunków i przedstawienie subiektywnych ocen działań habs-burskich w poszczególnych krajach, szczególnie z naciskiem na Węgry, Czechy, Koronę i Litwę.

EN

Due to the favourable dynastic policy in 16th century, the Habsburgs became one of the most potentruling families of Europe. Even though their expansion on Western Europe (Burgundy, Netherlands, Spain and its properties: Naples, Sicily, Sardinia, New World colonies, northern Italy, Portugal) was all most seamless, it was not this smooth when it comes to expansion on Central Europe (Czechia, Hungary, the Crown and Lithuania). The ruleship in Habsburgs’ trophies of Western Europe was heritable and the mentioned countries of Central Europe were elective monarchies. This relation between a way of expansion and a political system in a certain country was also noticed by Polish authors from the first half of the 17th century: Jakub Sobieski (1591-1646), Albrycht Stanisław Radziwiłł (1593-1656) and Stanisław Kobierzycki (ok. 1600-1665). All three of them were referring to the Habsburgian expansion in the XVI century and its main directions. Radziwiłł and Sobieski were writing from the perspective of a chroni-cler, mostly depicting factual evidence concerning stages of the Habsburg’s expansion in the previous century, Stanisław Kobierzycki created in his work his own, new, interesting histori-ographic construction. The time perspective let the authors show a complete vision of expan-sion, indicate its directions and present a subjective opinions on the Habsburgs’ activities in certain countries, especially in Hungary, Czechia, the Crown and Lithuania.

Keywords

PL

Habsburgowie; ekspansja habsburska; XVI wiek; Jakub Sobieski; Albrycht Stanisław Radziwiłł; Stanisław Kobierzycki; XVII wiek; piśmiennictwo staropolskie

EN

The Habsburgs; Habsburgian expansion; 16th century; Jakub Sobieski; Albrycht Stanisław Radziwiłł; Stanisław Kobierzycki; 17th century; Old Polish literature

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: 17
• Pages: 9-26

Dates

published

2019-09-25

Contributors

author

Wajs Dariusz

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Andics H., Kobiety Habsburgów, tłum., wstęp i kom. J. Serczyk, Wrocław 1991.
• Baczkowski K., Kongres wiedeński 1515 roku, Oświęcim 2015.
• Bogucka M., Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Kraków 2009.
• Byliński J., Kaczorowski W., Posłowie, [w:] Kobierzycki S., Historia Władysława królewicza pol-skiego i szwedzkiego, oprac. J. Byliński, W. Kaczorowski, tłum. M. Krajewski, Wrocław 2005, s. 421-438.
• Byliński J., Kaczorowski W., Wstęp, [w:] Radziwiłł A. S., Rys panowania Zygmunta III, oprac. J. Byliński, W. Kaczorowski, tłum. E. Kotłubaj, Opole 2011, s. 7-21.
• Dauxois J., Cesarz alchemików. Rudolf II Habsburg, tłum. R. Niziołek, Kraków 1997.
• Długosz J., Jakub Sobieski 1590-1646. Parlamentarzysta, polityk, podróżnik i pamiętnikarz, Wro-cław 1989.
• Długosz J, Sobieski Jakub h. Janina (1590-1646), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t.39, red. H. Markiewicz, Kraków 2000, s. 483-490.
• Długosz J., Wstęp, [w:] Sobieski J., Peregrynacja po Europie 1607-1613. Droga do Baden 1638, oprac. J. Długosz, Wrocław 1991, s. 5-40.
• Felczak W., Historia Węgier, Wrocław 1983.
• Fernandez Alvarez M., Cesarz Karol V, tłum. J. Antkowiak, Warszawa 2003.
• Fiedor K., Austria. Zarys dziejów politycznych, Łódź 1996.
• Kaczorowski W., Bitwa pod Byczyną, Opole 1988.
• Kamen H., Imperium Hiszpańskie. Dzieje rozkwitu i upadku, tłum. T. Prochenka, Warszawa 2008.
• Kersten A., Kobierzycki Stanisław h. Pomian (ok. 1600-1665), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 13, red. E.
• Rostworowski, Kraków 1967-68, s. 151-152.
• Kobierzycki S., Historia Władysława królewicza polskiego i szwedzkiego, oprac. J. Byliński, W. Kaczorowski, tłum. M. Krajewski, Wrocław 2005.
• Krasuski J., Historia Niemiec, wyd. 3 popr. i uzup., Wrocław 2008.
• Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589-1592), Oświęcim 2015 (reprint wydania z 1939 roku).
• Lindquist H., Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, tłum. E. Fabisiak, Warszawa 2018
• Machcewicz P., Miłkowski T., Historia Hiszpanii, wyd. 3 popr. i uzup., Wrocław 2009.
• Przyboś A., Radziwiłł Albrycht Stanisław h. Trąby (1593-1656), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 30, red. E. Rostworowski, Kraków 1987, s. 143-148.
• Przyboś A., Żelewski R., Wstęp, [w:] Radziwiłł A. S., Pamiętnik o dziejach w Polsce 1632-1655, t.1, tłum. i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980, s. 5-85.
• Radziwiłł A. S., Pamiętnik o dziejach w Polsce 1632-1655, t.1-3, tłum. i oprac. A. Przyboś, R. Że-lewski, Warszawa 1980.
• Radziwiłł A. S., Rys panowania Zygmunta III, oprac. J. Byliński, W. Kaczorowski, tłum. E. Kotłu-baj, Opole 2011.
• Sobieski J., Peregrynacja po Europie 1607-1613. Droga do Baden 1638, oprac. J. Długosz, Wro-cław 1991.
• Rutkowski H., Wolna elekcja – zasady i praktyka wybierania królów polskich, [w:] Elekcje królów Polski w Warszawie na Woli 1575-1764. Upamiętnienie pola elekcyjnego w 400-lecie stołeczności Warszawy, red. M. Tarczyński, Warszawa 1997, s. 39-56.
• Tazbir J., Geneza i skutki wolnych elekcji, [w:] Elekcje królów Polski w Warszawie na Woli 1575-1764. Upamiętnienie pola elekcyjnego w 400-lecie stołeczności Warszawy, red. M. Tarczyński, Warszawa 1997, s. 11-26.
• Trawicka Z., Jakub Sobieski 1591-1646. Studium z dziejów warstwy magnackiej w Polsce doby Wazów, Kraków 2007.
• Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław 1972.
• Wheatcroft A., Habsburgowie, tłum. B. Sławomirska, Kraków 2000.
• Wijaczka J., Albrecht von Brandenburg-Ansbach (1490-1568). Ostatni Mistrz Zakonu Krzyżackiego i pierwszy książę w „Prusiech”, Olsztyn 2010.
• Wijaczka J., Stosunki dyplomatyczne Polski z Rzesza Niemiecką (1519-1556), Kielce 1998.
• Wilson P. H., Wojna Trzydziestoletnia 1618-1648. Tragedia Europy, tłum. M. Kopalczyński, Oświęcim 2017
• Wisner H., Zygmunt III Waza, wyd. 2 i uzup., Wrocław 2006.