Koncepcje unijno-federalistyczne w polskiej myśli politycznej na tle integracyjnych idei europejskich

• Authors: Juchnowski Jerzy , Juchnowski Sebastian

Title variants

EN

Federalist Concepts in Polish Political Thought on the Background of European Integration Ideas

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Idee federacyjno-integracyjne były stałą wartością europejskiej myśli politycznej, szczególnie zaś polskiej. W starożytności pojawiła się ta idea już u Greków i była materializowana w postaci związków państw oraz związków religijnych, zwanych amfiktioniami. Idee te i jej realizacje były kontynuowane w średniowiecznej Europie. Idea uniwersalizmu chrześcijańskiego oraz nadanie jej charakteru i działalności politycznej wzbogaciły zasady integracyjne (w europejskiej myśli politycznej). Już w okresie państwa Franków Karol Wielki próbował odbudować, częściowo w zmienionym kształcie i formie, Imperium Romanum. Następnie te założenia doktrynalne w praktyce realizowało wczesne cesarstwo niemieckie. Polska myśl polityczna znalazła się w zachodnioeuropejskim nurcie integracyjnym. Początki tego zjawiska można już dostrzec w dobie piastowskiej. Jednak rozwinięcie idei i praktyki integracyjnej nastąpiło w dobie Jagiellonów. Polskie zasady integracyjne nawiązywały mocno do rzymskich rozwiązań. Głównie chodziło o zasadę, że zasadniczą wartością integracji jest stanowe społeczeństwo obywatelskie, wspólny katalog aksjologiczny oparty na chrześcijaństwie, wspólny system prawny, przy zachowaniu odrębności krajowych i regionalnych. Te idee i zasady były istotnymi składowymi polskiej myśli politycznej aż do lat nam obecnych. Są one widoczne w założeniach teoretycznych polskich partii politycznych XIX i XX w. oraz wśród części polskich pisarzy politycznych XXI w. Pod wpływem zmian cywilizacyjnych i społecznych w świecie, Europie i Polsce niektóre założenia teoretyczne koncepcji integracyjnych uległy zmianom. Przykładowo, pojęcie społeczeństwa obywatelskiego, treści pojęć: federacji i konfederacja, mocarstwowość, relacje między polityką a ekonomią oraz systemem wartości. Jednak generalne założenia integracyjne w europejskiej, a szczególnie polskiej myśli politycznej zostały zachowane. Można to zaobserwować w obecnej polityce III RP. Inną kwestią jest próba realizacji integracji w Europie Środkowej. Konkretyzacja koncepcji integracji Europy Środkowej i przemyślana intelektualnie jej realizacja są niezbędne.

EN

The ideas of federation and integration were of the highest importance in the European and especially polish political thought. Ancient Greeks initially conceived those ideas in the early classical period. At that time, these ideas were implemented in the form of association of polis (states) and religious associations of states, called “amphictyonies.” Greek ideas were later continuously developed in the Middle Ages. During that period, the idea of Christian universalism became political. It resulted in the enhancement of integration principles of European political thought. Already then, during the Carolinian period, Charles the Great tried to restore the Roman Empire in a partially new and distinct form. His doctrinal assumptions were later realized in practice by the early German Empire. Polish political thought is also to be found in the West European integration currents already since the Piast era. But the idea of integration reached its theoretical and practical maturity during the Jagiellonian period. Polish principles of the political integration referred strongly to the roman solutions. In general, those principles were based on the estate civil society, Christianity as the axiological foundation and common legal system which maintained regional separateness. These ideas and principles were always important components of Polish political thought and still are up to modern times. These principles are visible in the theoretical assumptions of Polish political parties of the 19th and 20th centuries, and among some Polish political writers of the 21st century. Under the influence of civilizational and social changes in the world, Europe and Poland, some theoretical assumptions of integrational concepts have changed, among others: the notion of civil society, as well as the content of concepts like federation, confederation, and superpower. Likewise, the conceptualization of relationships between politics, economy, and the axiological system also evolved. However, core assumptions of the integration have been preserved in European and Polish political thought, which can be seen in the contemporary politics of Poland. Integration of Central Europe is a more complex and specific question. Practical implementation of it begs distinct theoretical considerations.

Keywords

PL

europejska myśl polityczna; polska myśl polityczna; ideologia a praktyka polityczna; integracja; federalizm; uniwersalizm; społeczeństwo obywatelskie; idea jagiellońska; Europa Środkowa

EN

European political thought; polish political thought; ideology and political praxis; integration; federalism; universalism; civil society; Jagiellonian Idea; Central Europe

• Publisher: Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie
• Journal: Społeczeństwo i Polityka
• Year: 2019
• Issue: 3(60)
• Pages: 89-114

Contributors

author

Juchnowski Jerzy

• Uniwersytet Wrocławski

author

Juchnowski Sebastian

• Uniwersytet Wrocławski

References

• 700 lat myśli polskiej. Filozofi a i myśl społeczna w latach 1831–1864, wybór, wstęp i przypisy A. Walicki, noty biobibliografi czne A. Sikora, oprac. tekstów J. Garewicz, Warszawa 1977.
• Abraham W., Dante jako polityk i publicysta, Poznań 1922.
• Baszkiewicz J., Anatomia bonapartyzmu, Gdańsk 2003.
• Baszkiewicz J., Historia Francji, Warszawa 1974.
• Baszkiewicz J., Myśl polityczna wieków średnich, Warszawa 1970.
• Baszkiewicz J., Wolność, równość, własność: rewolucje burżuazyjne, Warszawa 1981.
• Bernacki W., Od modernizmu do postmodernizmu. Obraz społeczeństwa modernistycznego w literaturze krytycznej, Kraków 2000.
• Bokajło W., Historyczne tło polskiego federalizmu, w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998.
• Bowle J., Naród europejski, Toruń 1998.
• Bowle J., The Unity of European History, London 1948.
• Chaunu P., Cywilizacja wieku oświecenia, Warszawa 1993.
• Ciesielski S., Juchnowski J., Dylematy i poszukiwania. Studia nad polską myślą socjalistyczną 1939–1948, Wrocław 1991.
• Citkowska-Kimla A., Romantyzm polityczny w Niemczech. Reprezentanci, idee, model, Kraków 2010.
• Coudenhove-Kalergi R., Pan-Europa, Wien 1923.
• Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy w latach 1918–1927, Warszawa 1969.
• Dawson Ch., Formowanie się chrześcijaństwa, Warszawa 1987.
• Davies N., Europa. Rozprawa historyczna z historią, Kraków 1998.
• de Rougemont D., The Idea of Europe, London–New York 1966.
• Doktryny polityczne XIX i XX wieku, red. K. Chojnicka, W. Kozub-Ciembroniewicz, Kraków 2000.
• Ekes J., Trójpodział władzy i zgoda wszystkich. Naczelne zasady „ustroju mieszanego” w staropolskiej refl eksji politycznej, Siedlce 2001.
• Ekes J., Złota demokracja, Warszawa 1987.
• Fiedor K., Niemieckie plany integracji Europy na tle zachodnioeuropejskich doktryn zjednoczeniowych 1918–1945, Wrocław 1991.
• Galos A., Konserwatyści polscy w XIX w. a państwo, w: Państwo w polskiej myśli politycznej, red. W. Wrzesiński, Wrocław 1988.
• Grinberg D., Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870–1914, Warszawa 1994.
• Gross F., Federacje i konfederacje europejskie. Rodowód i wizje, Warszawa 1994.
• Hazard P., Myśl europejska w XVIII wieku. Od Monteskiusza do Lessinga, Warszawa 1972.
• Heater D.B., Political Ideas in the Modern World, New York 1962.
• Heck R., Czeski plan związku władców europejskich z lat 1462–1464, w: Studia z dziejów polskich i czeskich, red. E. i K. Maleczyńscy, Wrocław 1960.
• Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.
• Janion M., Żmigrodzka M., Romantyzm i historia, Gdańsk 2001.
• Jastrzębowski W.B., Traktat o wiecznym przymierzu między narodami ucywilizowanymi. Konstytucja dla Europy, oprac. i zarys dziejów myśli politycznej F. Romantowska, Warszawa–Łódź 1985.
• Juchnowski J., Federalizm i integracja europejska w myśli politycznej socjalistów polskich (1922–1939), w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998.
• Juchnowski J., Federalizm w polskiej myśli politycznej XX wieku, w: Polacy – Polska – Europa. Interpretacje idei politycznych, red. T. Godlewski, W. Jurkiewicz, Bydgoszcz 2002.
• Juchnowski J., Idea jagiellońska w polskiej myśli politycznej I połowy XIX w., w: Studia nad współczesnymi systemami politycznymi, t. I: Podmioty i procesy demokratyczne, red. J. Juchnowski, R. Wiszniowski, Toruń 2014.
• Juchnowski J., Istota państwa w zachodnioeuropejskiej myśli politycznej. Od polis do państwa narodowego, Warszawa 2013.
• Juchnowski J., Koncepcje polityki międzynarodowej polskiego ruchu socjalistycznego 1939–1945, Wrocław 1987.
• Juchnowski J., O niektórych założeniach myśli politycznej głównych nurtów Wielkiej Emigracji, w: Studia historyczne i politologiczne, red. R. Gelles, M.S. Wolański, Wrocław 1997.
• Juchnowski J., Pokój i bezpieczeństwo Europy i Polski w koncepcji integracyjnej Stanisława Leszczyńskiego, w: Europa, idee, koncepcje, rzeczywistość, red. J. Juchnowski, P. Turczyński, R. Wiszniowski, Kraków 2016.
• Juchnowski J., Polski ruch socjalistyczny wobec Niemiec okresu Republiki Weimarskiej 1919–1932, Wrocław 1997.
• Juchnowski J., Sielezin J.R., Ancient and Medieval Nation State: Political and Historical Deliberations, w: Challenges to Representative Democracy: a European Perspective, red. R. Wiszniowski, Frankfurt am Main–New York–Oxford 2015.
• Juchnowski R., Miejsce geopolityki w polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, Toruń 2018.
• Juzwenko A., Polska a „biała” Rosja (od listopada 1918 do kwietnia 1920 r.), Wrocław 1973.
• Kalembka S., Problemy państwa w polskiej myśli politycznej okresu międzywojennego, w: Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. VII: Państwo w polskiej myśli politycznej, red. W. Wrzesiński, Wrocław 1988.
• Kaute W., Konserwatyzm wobec przeszłości i przyszłości Polski, casus Michała Bobrzyńskiego, w: Konserwatyzm. Historia i współczesność, red. S. Stępień, Lublin 2003.
• King P., Federalism and Federation, London 1982.
• Kisielewski T., Federacja Środkowo-Europejska. Pertraktacje polsko-czechosłowackie 1939–1943, Warszawa 1991.
• Kłoczowski J., Europa. Chrześcijańskie korzenie, Warszawa 2004.
• Kołakowski A., Spengler, Warszawa 1981.
• Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, t. I–III, Warszawa 2009.
• Korpanty J., Myśl polityczna republiki rzymskiej, Wrocław 1977.
• Kowalczyk S., Idea sprawiedliwości społecznej a myśl chrześcijańska, Lublin 1998.
• Król M., Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX w., Kraków 1985.
• Król M., Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne, Gdańsk 1998.
• Kundera E., Doktryna „socjalistów z katedry” (1872–1918), Wrocław 1996.
• Kwilecki A., Idea zjednoczenia Europy, Poznań 1969.
• Le Goff J., Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1994.
• Lelewel J., Dzieła, t. VIII, Warszawa 1961.
• Lenin W.I., O haśle Stanów Zjednoczonych Europy, w: Dzieła, t. 21, Warszawa 1951.
• Ludwikowski R.R., Główne nurty polskiej myśli politycznej 1815–1890, Warszawa 1982.
• Łagowski B., Filozofi a polityczna Maurycego Mochnackiego, Kraków 1981.
• Łastawski K., Od idei do integracji europejskiej, Warszawa 2003.
• Maciejewski M., Powszechna historia gospodarcza czasów nowożytnych, Wrocław 1996.
• Malec J., Szkice z dziejów federalizmu i myśli federalistycznej w czasach nowożytnych, Kraków 1999.
• Manifesty romantyczne 1790–1830. Anglia. Niemcy. Francja, wybór tekstów i oprac. A. Kowalczyk, Warszawa 1975.
• Marszałek A., Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej, Łódź 1996.
• Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Warszawa 2004.
• Morgan R., West European Politics since 1945. The Shaping of the European Community, London 1972.
• Moss W., History of Russia, Vol. 1: To 1917, London 2003.
• Nozick R., Anarchia, państwo, utopia, Warszawa 1999.
• Ogonowski Z., Filozofi a polityczna w Polsce w XVII wieku i tradycja demokracji europejskiej, Warszawa 1999.
• Olszewski H., Sejm dawnej Rzeczypospolitej. Ustrój i idee, Poznań 2002.
• Ortega y Gasset J., Bunt mas, Warszawa 1996.
• Pipes R., Rosja bolszewików, Warszawa 2005.
• Polska i Międzymorze. Wokół dróg działania programu przyszłości, Wrocław 1986.
• Pomian K., Europa i jej narody, Warszawa 1992.
• Program społeczny i polityczny Gromady Rewolucyjnej Londyn, w: Polska myśl polityczna XIX w., wybór tekstów źródłowych z komentarzem, oprac. J. Juchnowski, W. Kalicki, J. Tomaszewski, Wrocław 1999.
• Prokopczuk P.P., Historia powszechna 1871–1939, Warszawa 1973.
• Rau Z., Liberalizm. Zarys myśli politycznej w XIX i XX wieku, Warszawa 2000.
• Rogaczewska K., Federalizm europejski w koncepcjach polskiej opozycji politycznej 1976–1989, w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998.
• Roszkowski W., Najnowsza historia Polski 1918–1980, Londyn 1989.
• Schaff A., Wstęp do teorii marksizmu. Zarys materializmu dialektycznego i historycznego, Warszawa 1947.
• Schlesinger A., Federalism in Central and Eastern Europe, New York 1949.
• Schmitt C., Polityczny romantyzm, w: Rewolucja konserwatywna w Niemczech 1918–1933, red. U. Kunicki, Poznań 1999.
• Seidler G.L., Przedmarksistowska myśl polityczna, Kraków 1985.
• Serczyk W., Iwan IV Groźny, Wrocław 2004.
• Sielezin J.R., W kręgu myśli politycznej polskiego ruchu ludowego. Artykuły i szkice, Warszawa 2017.
• Skodlarski J., Epilog układu Sikorski–Benesz. Z dziejów polsko-czechosłowackich w latach 1939–1949, Łódź 1998.
• Skowronek J., Antynapoleońskie koncepcje Czartoryskiego, Warszawa 1969.
• Skrzypek A., Związek Bałtycki, Warszawa 1972.
• Smogorzewski K., Myśli o integracji Europy Środkowo-Wschodniej 1939–1944, Warszawa 2001.
• Solovev S.M., From Clan to Crown. History of Russia from Earliest Time, Gulf Breeze 1976.
• Staszic S., Pisma fi lozofi czne i społeczne, t. 2, Warszawa 1954.
• Strauss L., Prawo natury w świetle historii, Warszawa 1969.
• Studia z dziejów polskiej myśli politycznej, t. 1: Ideologowie epoki romantyzmu wobec współczesnych problemów Polski i Europy, red. S. Kalembka, Toruń 1989.
• Swieżawski S., Św. Tomasz na nowo odczytany, Poznań 2002.
• Szczech T., Państwo i prawo w doktrynie św. Augustyna, M. Lutra i Jana Kalwina, Łódź 2006.
• Szeląg Z., Romantyzm i polityka, Grójec 1996.
• Śladkowski W., Emigracja polska we Francji 1871–1918, Lublin 1980.
• Śliwa M., Polska myśl polityczna w I połowie XX wieku, Wrocław 1993.
• Toynbee A.J., Studium historii, Warszawa 2000.
• Turczyński P., Integracja i dezintegracja w Europie, w: Procesy integracyjne i dezintegracyjne w Europie, red. A. Pacześniak, M. Klimowicz, Wrocław 2014.
• Ullmann W., Średniowieczne korzenie renesansowego humanizmu, Łódź 1985.
• Waldenberg M., Z myśli społeczno-politycznej Edwarda Bernsteina, w: Z dziejów myśli politycznej w Niemczech, red. H. Olszewski, Poznań 1982.
• Wehlberg W., Ideen und Projekte betragen die Vereinigten Staaten von Europa In ten letzten 1000 Jahren, Bremen 1984.
• Wiaderny-Bidzińska K., Polityczna integracja Europy Zachodniej, Toruń 1999.
• Wolański M.S., Europa Środkowo-Wschodnia w myśli emigracji polskiej 1945 –1975, Wrocław 1996.
• Wolff-Powęska A., Doktryna geopolityki w Niemczech, Poznań 1979.
• Wolski J., Historia powszechna starożytności, Warszawa 1996.
• Wójcik Z., Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 1995.
• Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 1982.
• Voise W., Początki nowożytnych nauk społecznych. Epoka renesansu, jej narodziny i schyłek, Warszawa 1962.
• Zientara B., Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1968.
• Zurcher A.J., The Struggle to Unite Europe 1940–1958, New York 1958.
• Adamus J., Ideologia feudalna w Polsce X–XII w., „Studia Wczesnośredniowieczne” 1958, nr 1.
• Duchhardt H., Początki idei Europy, „Przegląd Zachodni” 1996, nr 2.
• Juchnowski J., Federalizm w myśli politycznej PPS a sprawa niepodległości Polski (1893–1918), „Acta Universitatis Wratislaviensis” Nauki Polityczne 1983, z. XVIII.
• Juchnowski J., Pieróg A., Idee demokratyczno-mocarstwowe w polskiej myśli politycznej. Utopia czy realizm?, „Wrocławskie Studia Politologiczne” 2019 (w druku).
• Juchnowski S., Krytyka konwencjonalizmu w myśli Leszka Kołakowskiego w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, Wrocławskie Studia Politologiczne” 2019 (w druku).
• Radzikowski P., Wizje Europy w okresie II wojny światowej, „Zeszyty Naukowe UJ”. Prace Historyczne 1988, z. 87.
• Rosen-Zawadzki K., Próby skonfederowania Środkowo-Wschodniej Europy (1939–1943), „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1965, t. 1.
• Wistrich E., Droga Europy do zjednoczenia, „Sprawy Międzynarodowe” 1990, nr 10.