Charakter polityki agrarnej rządów polskich we wschodnich oraz południowo-wschodnich województwach II Rzeczypospolitej

• Authors: Hud Bohdan , Muravskiy Oleg

Title variants

EN

The nature of Polish agricultural policy in eastern and south-eastern Voivodships during the Second Republic

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorzy formułują i argumentują tezę, że polityka agrarna odrodzonego państwa polskiego na terenach „ukrainnych” (galicyjskich oraz wołyńsko-poleskich) stała się w rzeczywistości elementem jego polityki narodowościowej. Korzenie owej polityki agrarnej sięgały czasów sprzed I wojny światowej. Polscy politycy galicyjscy wprowadzili wówczas regulację stanowiącą, że z parcelacji wielkich majątków ziemskich na terenach mieszanych pod względem narodowościowym powinni korzystać przede wszystkim drobni właściciele polscy, a nie Rusini. Z upływem czasu podejście takie stało się kamieniem węgielnym polityki agrarnej II Rzeczypospolitej. Przyjęte w latach 20. XX w. ustawy wyznaczające zasady reformy rolnej były dyskryminujące dla ukraińskich chłopów mieszkających na kresach południowo-wschodnich II RP. Przede wszystkim ze względu na tzw. rację stanu przewidywały one dalsze istnienie wielkiej własności ziemskiej na tych terenach. Ponadto nawet wyznaczona aktami prawnymi górna granica „normy” – od 300 do 700 ha – niejednokrotnie była znacznie przekraczana. Dyskryminacja miejscowych chłopów w procesie parcelacji dodatkowo była pogłębiana przez państwową politykę osadnictwa wojskowego i kolonizacji cywilnej terenów z przewagą ludności „niepolskiej”. Zakładano, że tylko polski chłop może „uspokoić kresy”. Pojawienie się w zamkniętych społeczeństwach wiejskich stosunkowo dużej liczby „obcychobcych” zaostrzało problem braku ziemi uprawnej, dawało podstawy do pogłębiania się konfliktów społecznych oraz tworzyło korzystne warunki do prowadzenia propagandy zarówno nacjonalistycznej, jak i komunistycznej. Tak więc „narodowy” charakter agrarnej polityki polskich rządów w latach międzywojnia wywarł negatywny wpływ na stosunki polsko-ukraińskie zarówno w tym okresie, jak i w czasie II wojny światowej.

EN

The author formulates and argues the thesis that the agricultural policy of the new Polish State in Ukrainian territories (Galicia, Polissya, and Volhynia) became an essential element of its ethnic policy. The roots of this policy dated back to before World War I. Polish politicians in Galicia introduced a regulation that big estates should be parceled out in ethnically mixed lands in a way that made the Polish small landowners, not the Ruthenians the primary beneficiaries. Over the course of time, it became a cornerstone of the agricultural policy of the Second Polish Republic. The principles of the land reform, dated back to the 1920s, were discriminating against Ukrainian peasants living in the south-eastern part of the II Polish Republic. First of all, because of the so-called raison d’état, which allowed for the further existence of large landed properties Even the legally defined upper limit – from 300 to 700 hectares – was oftentimes significantly exceeded. Discrimination of the local peasantry during the land division period was additionally intensified through the military settlement policy and civilian colonization of lands with the prevailing non-Polish population. It was generally considered that only Polish peasants could improve the situation in the Eastern borderlands. The growing number of settlers in closed rural communities caused a lack of arable land, and in consequence deepening civil conflicts, as well as favourable conditions for both nationalistic and communist propaganda. Thus, the nationalistic character of the Polish agricultural policy during the interwar period had a negative impact on Polish-Ukrainian relations both then and during World War II.

Keywords

PL

konflikt społeczny; II Rzeczpospolita; Galicja Wschodnia; Wołyń Zachodni; polityka agrarna; polityka narodowościowa; osadnictwo wojskowe; kolonizacja; cywilna; UPA

EN

Social conflict; Second Polish Republic; Eastern Galicia; Western Volhynia; agricultural policy; nationality policy; military settlements; civilian colonization; UPA

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2020
• Issue: 2(15)
• Pages: 113-128

Contributors

author

Hud Bohdan

• Instytut Ukrainoznawstwa im. I. Krypiakiewicza Narodowej Akademii Nauk Ukrainy

author

Muravskiy Oleg

• Instytut Ukrainoznawstwa im. I. Krypiakiewicza Narodowej Akademii Nauk Ukrainy

References

• Archiwalia
• Archiwum Akt Nowych (AAN), Akta Kazimierza Sosnkowskiego, sygn. 2.
• Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego Zbiory Specjalne (BUW ZS), sygn. 2131. Materiały BIP KG AK dotyczące okręgu Wołyń.
• Derżawnyj Archiw Iwano-Frankiwśkoji Obłasti (DAIFO), f. 2, Stanisławśke wojewodśke uprawlinnia, 1921–1939 rr.
• Derżawnyj Archiw Lwiwśkoji Obłasti (DALO), f. 1, Lwiwśke wojewodśke uprawlinnia, 1921–1939 rr.
• Dokumenty publikowane
• Litopys UPA. Nowa serija., 1999, t. 2, Wołyń i Polissia: UPA ta zapillia 1943–1944. Dokumenty i materiałty, Kyjiw–Toronto.
• Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rokach u dokumentach OUN ta UPA. U dwoch tomach., 2011, t. 1, Lwiw.
• Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, 1927 Warszawa.
• Stark H., Stein E., 1939, Reforma rolna. Wyjaśnienia. Ustawodawstwo związkowe. Orzecznictwo, Kraków–Warszawa.
• Statystyka rolna, 1924 Warszawa.
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1920 roku o przejęciu na własność Państwa ziemi w niektórych powiatach Rzeczypospolitej Polskiej, DzU 1921, nr 4, poz. 17.
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1920 roku o nadaniu ziemi żołnierzom Wojska Polskiego, DzU 1921, nr 4, poz. 18.
• Ustawa z dnia 28 grudnia 1925 roku o wykonaniu reformy rolnej, http://www. eporady24.pl/dzienniki_ustaw_1926-1-pozycja1-ustawa-z-dnia-28-grudnia-1925-ro-wykonaniu-refo,6382.html (dostęp: 1.04.2012).
• Monografie i artykuły
• Beauvois D., 1987, Polacy na Ukrainie, 1831–1863. Szlachta polska na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie, Paryż.
• Beauvois D., 1996, Walka o ziemię. Szlachta polska na Ukrainie prawobrzeżnej pomiędzy caratem a ludem ukraińskim 1863–1914, Sejny.
• Bujak F., 1908, Galicja, t. I, Lwów–Warszawa.
• Chojnowski A., 1979, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Chrobak T., 1998, Filozoficzne przesłanki agraryzmu. Studium wybranych zagadnień, Rzeszów.
• Grünberg K., Sprengel B., 2005, Trudne sąsiedztwo. Stosunki polsko-ukraińskie w X–XX wieku, Warszawa.
• Hud B., 2018, Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i pierwszej połowie XX wieku., wyd. II poszerzone i uzupełnione, Warszawa.
• Kaczaraba S., 2003, Emihracija z Zachidnoji Ukrajiny (1919–1939), Lwiw.
• Kęsik J., 1997, Województwo Wołyńskie 1921–1939 w świetle liczb i faktów, „Przegląd Wschodni”, t. IV, z. 1(13).
• Kowalewski Z.M., 1993, Kwestia polska w powojennej strategii Ukraińskiej Powstańczej Armii [w:] Ukraińska myśl polityczna w XX wieku. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Jegiellońskiego i Fundację św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie 28–30 maja 1990, red. M. Pułaski, Kraków.
• Krasiwski O., 2010, Stosunki ukraińsko-polskie w latach 1917–1923, Poznań–Gniezno.
• Makarczuk S., 1983, Etnosocyalnoje razwitije i nacyonalnyje otnoszenija na zapadnoukrainskich ziemlach w pieriod impierializma, Lwow.
• Makarczuk S., 1998, Ukrajinśko-polśki entopolityczni wzajemyny na zachidnoukrajinśkych zemlach w perszij tretyni XX st. [w:] Zbirnyk prać i materialiw na poszanu Łarysy Kruszelnyćkoji, red. M.M. Romaniuk, Lwiw.
• Mędrzecki W., 1988, Województwo wołyńskie. 1921–1939. Elementy przemian cywilizacyjnych, społecznych i politycznych, Wrocław.
• Mędrzecki W., 2018, Kresowy kalejdoskop. Wędrówki przez Ziemie Wschodnie Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Kraków.
• Monołatij I., 2010, Razom, ale majże okremo. Wzajemodija etnopolitycznych aktoriw na zachidnoukrajinśkych zemlach u 1867–1914 rr., Iwano-Frankiwśk.
• Papierzyńska-Turek M., 1979, Sprawa ukraińska w Drugiej Rzeczypospolitej. 1922– 1926, Kraków.
• Pisuliński J., 2004, Nie tylko Petlura. Kwestia ukraińska w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918–1923, Wrocław.
• Razyhrayev O., 2010, Policja Państwowa wobec ruchu antypaństwowego i dywersyjnego na terenie województwa wołyńskiego w latach 1921–1926, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia”, t. 65, z. 1.
• Snyder T., 2012, Peretworennia nacij. Polszcza, Ukrajina, Łytwa, Biłoruś 1569–1999, Kyjiw.
• Sowa A.L., 1998, Stosunki polsko-ukraińskie. 1939–1947. Zarys problematyki, Kraków.
• Stawecki P., 1969, Następcy Komendanta. Wojsko a polityka wewnętrzna Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1935–1939, Warszawa.
• Stobniak-Smogorzewska J., 2003, Kresowe osadnictwo wojskowe. 1920–1945, Warszawa.
• Szwahulak M., 1999, Wijśkowi płany „zmicnennia polśkoho charakteru” wschidnych wojewodstw derżawy (Berezeń 1938 roku), „Zapysky Naukowoho Towarystwa imeni Szewczenka”, t. XXXVIII, Lwiw.
• Tomaszewski J., 1963, Z dziejów Polesia 1921–1939. Zarys stosunków społeczno-ekonomicznych, Warszawa.
• Tomaszewski J., 1985, Ojczyzna nie tylko Polaków. Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa.
• Wasiuta I., 1978, Socialno-ekonomiczni widnosyny na seli Zachidnoji Ukrajiny do wozzjednannia. 1918–1939, Lwiw.
• Prace o charakterze ogólnym
• Landau Z., Tomaszewski J., 1999, Zarys historii gospodarczej Polski 1918–1939, Warszawa.
• Olszański T.A., 1994, Historia Ukrainy XX w., Warszawa.
• Wspomnienia, epistolografia
• Bereżanśka zemla. Istoryczno-memuarnyj zbirnyk, 1970, New York – Paris – Sidney – Toronto.
• Czajkowśkyj A., 2002, Spohady. Łysty. Doslidżennia, t. 1, Lwiw.
• Gaulle Charles de, 1980, Lettres, notes et carnets, 1919–Juin 1940, Paris.
• Romanowski W., 1990, Kainowe dni, Warszawa.
• Roth J., 2018, Listy z Polski, przekł. M. Łukasiewicz, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy.
• Publicystyka polityczna
• Kubów W., 1994, Polacy i Ukraińcy w Berezowicy Małej koło Zbaraża, Warszawa.
• Konieczny Z., 2000, Był taki czas. U źródeł akcji odwetowej w Pawłokomie, Przemyśl.
• Panczenko P., 1989, Prahnennia narodni, „Silśki obriji”.
• Semeniuk A., 1996, Na temu ukrajinśko-polśkych widnosyn. Krytyczni zauważennia, Minneapolis.
• Srokowski K., 1924, Sprawa narodowościowa na kresach wschodnich, Kraków.
• Grabski S., 1939, Ziemia Czerwińska odwieczna nierozerwalna część Polski, Lwów.
• Rozmowy i wywiady
• Korzenie tragedii. Z prof. Ryszardem Torzeckim rozmawia Iza Chruślińska, 2008 [w:] Wołyń 1943–2008. Pojednanie. Zbiór artykułów publikowanych w „Gazecie Wyborczej”, Warszawa.