Funkcje wykonawcze a funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym

• Authors: Anna I. Brzezińska , Anna Nowotnik

Title variants

EN

Executive function and child’s functioning in kindergarten and primary school environment

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Funkcje wykonawcze, jako konstrukt złożony i wielowymiarowy, pełnią doniosłą rolę w procesach samoregulacyjnych jednostki. Zdolność kierowania własnymi myślami i zachowaniem w sposób świadomy, celowy i zaplanowany to czynnik istotny z punktu widzenia gotowości szkolnej dziecka. Istnieją dane, które wskazują, iż poziom funkcji wykonawczych jest silniejszym predyktorem osiągnięć szkolnych aniżeli poziom inteligencji. Rozwój funkcji wykonawczych uwarunkowany jest zarówno biologicznie, jak i środowiskowo. W obliczu trwającej w Polsce dyskusji dotyczącej obniżenia wieku szkolnego szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na szkolne uwarunkowania rozwoju tychże procesów. Celem artykułu jest ukazanie problematyki rozwoju funkcji wykonawczych i ich znaczenia dla funkcjonowania w środowisku przedszkolnym i szkolnym z uwzględnieniem zarówno kontekstu poznawczego, jak i społeczno-emocjonalnego.

EN

Executive function as a complex and multidimensional construct plays an important role in self-regulation. Ability to manage thoughts and behaviour in a conscious, purposeful and planned way is a critical factor in terms of school readiness. There are data indicating that level of executive functions is a stronger predictor of school achievement than level of intelligence. The development of executive function is conditioned both biologically and environmentally. It is, therefore, particularly important to consider educational requirements regarding the development of these processes. This is timely considering the present debate about lowering school entry age in Poland. Issues concerning development of executive function and their importance in preschool and school environment are presented, accounting for both the cognitive and socio-emotional context.

Keywords

PL

psychologia edukacji; psychologia poznawcza; funkcje wykonawcze; rozwój; samoregulacja; wiek przedszkolny; wiek szkolny

EN

cognitive psychology; educational psychology; development; executive functions; preschool age; school age; self-regulation

• Publisher: Instytut Badań Edukacyjnych
• Journal: Edukacja
• Year: 2012
• Issue: 1(117)
• Pages: 61-74

Dates

issued

2012-03-31

Contributors

author

Anna I. Brzezińska

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

author

Anna Nowotnik

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

References

• Achenbach, T. M. i Edelbrock, C. S. (1978). The classification of child psychopathology: a review and analysis of empirical efforts. Psychological Bulletin, 85(6), 1275–1301.
• Andrews-Espy, K., Schefield, T. D., Wiebe, S. A., Clark, C. A. C i Moehr, M. J. (2011). Executive control and dimensions of problem behaviors in preschool children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52(1), 33–46.
• Bernier, A., Carlson, S. M. i Whipple, N. (2010). From external regulation to self-regulation: early parenting precursors of young children’s executive functioning. Child Development, 81(1), 326–339.
• Bibok, M. B., Carpendale, J. I. M. i Müller, U. (2009). Parental scaffolding and the development of executive function. W: C. Lewis i J. M. Carpendale (red.), Social interaction and the development of executive function. New Directions in Child and Adolescent Development, 123, 17–34.
• Blair, C. (2002). School readiness: integrating cognition and emotion in a neurobiological conceptualization of children’s functioning at school entry. American Psychologist, 57 (2), 111–127.
• Blair, C. (2003). Behavioral inhibition and behavioral activation in young children: relations with self–regulation and adaptation to preschool in children attending Head Start. Developmental Psychobiology, 42(3), 301–11.
• Blair, C., Zelazo, P. D. i Greenberg, M. T. (2005). The measurement of executive function in early childchood. Developmental Neuropsychology, 28(2), 561–571.
• Blair, C. i Razza, R. P. (2007). Relating effortful control, executive function, and false belief understanding to emerging math and literacy ability in kindergarten. Child Development, 78(2), 647–663.
• Booth, J. N. i Boyle, J. M. N. (2009). The role of inhibitory functioning in children’s reading skills. Educational Psychology in Practice, 25 (4), 339–350.
• Brzezińska, A. I. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Brzezińska, A. I. (2005). Jak skutecznie wspomagać rozwój? W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 683–708). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Brzezińska, A. I., Matejczuk, J. i Nowotnik, A. (2012). Wspomaganie rozwoju dzieci 5–7 letnich a ich gotowość do radzenia sobie z wyzwaniami szkoły. Edukacja, 1.
• Burrage, M. S., Ponitz, C. C., McCready, E. A., Shah, P., Sims, B. C., Jewkes, A. M. i Morrison, F. J. (2008). Age- and schooling related effects on executive function in young children: a natural experiment. Child Neuropsychology, 14, 510–524.
• Bush, G., Luu, P. i Posner, M. I. (2000). Cognitive and emotional influences in the anterior cingulate cortex. Trends in Cognitive Sciences, 4, 215–222.
• Campbell, S. B. (1995). Behavior problems in preschool children: a review of recent research. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36, 113–149.
• Czub, T. (2000). Wygotskiego koncepcja świadomości. W: A. I. Brzezińska (red.), Wygotski i z Wygotskim w tle (seria Nieobecne dyskursy) (s. 65–76). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Filipiak, E. (2012a). Rozwijanie zdolności uczenia się. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Filipiak, E. (2012b). ‘Produkty’ kultury uczenia się uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum. Forum Oświatowe, 1(46), 159–183.
• Hughes, C., Dunn, J. i White, A. (1998). Trick or treat? Uneven understanding of mind and emotion and executive dysfunction in ‘hard–to–manage’ preschoolers. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39, 981–994.
• Hughes, C. H. i Ensor, R. A. (2009). How do families help or hinder the emergence of early executive function? W: C. Lewis i J. M. Carpendale (red.), Social interaction and the development of executive function. New Directions in Child and Adolescent Development, 123, 35–50.
• Jabłoński, S. (2000). Mowa pisana: jej struktura i znaczenie dla rozwoju dziecka. W: A. I. Brzezińska (red.), Wygotski i z Wygotskim w tle (seria Nieobecne dyskursy) (s. 77–85). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Jabłoński, S. (2001). Być bliżej dziecka. Efektywne nauczanie w ujęciu rozwojowym. Forum Oświatowe, 2(25), 43–59.
• Jabłoński, S. (2007). Mechanizmy zmian rozwojowych na początku wieku przedszkolnego a proces edukacji dzieci. Edukacja, 1, 102–119.
• Jankowski, S. (2012). Funkcje wykonawcze a osiągnięcia szkolne dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Edukacja, 1.
• Jodzio, K. (2008). Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kerr, A. i Zelazo, P. D. (2004). Development of “hot” executive function: The children’s gambling task. Brain and Cognition, 55, 148–157.
• Kochanska, G., Coy, K. C. i Murray, K. T. (2001). The development of self-regulation in the first four years of life. Child Development, 72, 1091–1111.
• Kochanska, G. i Knaack, A. (2003). Effortful control as a personality characteristic of young children: Antecedents, correlates, and consequences. Journal of Personality, 71, 1087–1112.
• Landry, S., Smith, K. i Swank, P. (2006). Responsive parenting: establishing early foundations for social, communication and independent problem solving skills. Developmental psychology, 42(4), 627–642.
• Liew, J. (2011). Effortful control, executive functions, and education: bringing self-regulatory and social-emotional competencies to the table. Child Development Perspectives, 0(0), 1–7.
• Łuria, A. R. (1976). Podstawy neuropsychologii. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Marchow, M. (2000a). Rozwój wyższych funkcji psychicznych a rozwój dowolności działania. W: A. I. Brzezińska (red.), Wygotski i z Wygotskim w tle (seria Nieobecne dyskursy) (s. 39–48). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Marchow, M. (2000b). Przedmiot – znak – znaczenie a rozwój wyższych funkcji psychicznych. W: A. I. Brzezińska (red.), Wygotski i z Wygotskim w tle (seria Nieobecne dyskursy) (s. 49–64). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Moffit, T. E. i Lynam, D. (1994). The neuropsychology of conduct disorder and delinquency: implications for understanding antisocial behavior. Progress in Experimental Personality and Psychopathology Research, 1, 233–262.
• Nowotnik, A. (2011a). Funkcjonowanie uwagi a poziom umiejętności czytania u dzieci w wieku wczesnoszkolnym [niepublikowana praca magisterska]. Poznań: Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Nowotnik, A. (w druku). Funkcjonowanie uwagi a poziom umiejętności czytania u dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Studia Psychologiczne.
• Nowotnik, A. (2012). Funkcjonowanie uwagi u dzieci w wieku wczesnoszkolnym: grupy ryzyka. Edukacja,1.
• Pennington, B. F. i Ozonoff, S. (1996). Executive functions and developmental psychopatology. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 37, 51–87.
• Perlman, S. B. i Pelphrey, K. A. (2010). Regulatory brain development: balancing emotion and cognition. Social Neuroscience, 5–6, 533–542.
• Posner, M. I. i Rothbart, M. K. (2000). Developing mechanisms of self-regulation. Development and Psychopathology, 12, 427–441.
• Putko, A. (2008). Dziecięca teoria umysłu w fazie jawnej i utajonej a funkcje wykonawcze. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Riccio, C. A., Hewitt, L. L. i Blake, J. J. (2011). Relation of measures of executive function to aggressive behavior in children. Applied Neuropsychology, 18, 1–10.
• Rothbart, M. K. i Rueda, M. R. (2005). The development of effortful control. W: U. Mayr, E. Awh i S. Keele (red.), Developing individuality in the human brain: a tribute to Michael I. Posner (s. 167–188). Washington, D.C.: American Psychological Association.
• Salonen, P., Leopla, J. i Vauras, M. (2007). Scaffolding interaction in parent-child dyads: multimodal analysis of parental scaffolding with task and non-task oriented children. European Journal of Psychology of Education, 22(1), 77–96.
• Schaffer, H. R. (1994a). Wzajemność kontroli we wczesnym dzieciństwie W: A. Brzezińska i G. Lutomski (red.), Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów (s. 125–149). Poznań: Zysk i S–ka Wydawnictwo.
• Schaffer, H. R. (1994b). Epizody wspólnego zaangażowania jako kontekst rozwoju poznawczego. W: A. Brzezińska i G. Lutomski (red.), Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów (s. 150–188). Poznań: Zysk i Spółka Wydawnictwo.
• Smykowski, B. (2000). Podejście rozwojowe do badania form zachowania. W: A. I. Brzezińska (red.), Wygotski i z Wygotskim w tle (seria Nieobecne dyskursy) (s. 137–151). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Strelau, J. (2000). Temperament. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 2, s. 683–719). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Swanson, H. L. (1999). Reading comprehension and working memory in learning disabled readers: is the phonological loop more important than the executive system? Journal of Experimental Child Psychology, 72, 1–31.
• Whitney-Sesma, H., Mahone, E. M., Levine, T., Eason, S.H. i Cutting, L.E. (2009). The contribution of executive skills to reading comprehension. Child Neuropsychology, 15(3), 232–246.
• Wygotski, L. S. (1971). Wybrane prace psychologiczne. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe (przekład: Edda i Józef Flesznerowie).
• Wygotski, L. S. (1978). Narzędzie i znak w rozwoju dziecka. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe (przekład: Barbara Grell).
• Wygotski, L. S. (2002). Wybrane prace psychologiczne II: dzieciństwo i dorastanie. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S–ka (redakcja: Anna I. Brzezińska i Marta Marchow; przekład: zespół).

Notes

http://www.edukacja.ibe.edu.pl/images/numery/2012/1-4-brzezinska-nowotnik-funkcje-wykonawcze-a-funkcjonowanie-dziecka.pdf

Identifiers

ISSN

0239-6858