Религиозные мотивы в лирике лагерников ГУЛАГ-а

• Authors: Kološuk Nadežda Georgievna (Nadežda Kološuk)

Title variants

EN

Religious Motifs in the Lyrics of the Inmates of the Gulag

PL

Motywy religijne w liryce łagierników Gułagu

• Languages of publication: RU

Abstracts

EN

Camp poetry, which belongs to the underground branch of Soviet culture, indicates spiritual resistance to the totalitarian regime and underlines the fact that the regime didn’t manage to uproot the spiritual and godlike qualities in human beings. The topicality of the research consists in investigating the social and cultural meanings of Gulag poetry, and the novelty of the research lies in the choice of the material which has not been analyzed and critically commented upon before. Methodologically, the study makes use of the classical methods of literary criticism ( drawing on elements of literary history, historical comparative studies, typology and biography) and modern approaches of receptive aesthetics, hermeneutics, structuralist and semiotical analysis. The purpose of the research is a presentation and examination of religious motifs in the Ukrainian and Russian camp lyrics included in a few anthologies which are valuable for the researcher because they contain poetic material so far rarely dealt with critically. Main results. Camp poetry spread in the camp itself, then passed out of the camp, was revived from oblivion outside the camp and had been kept secret, passed on verbally for many years by many people. The evidence of the unique peculiarities of its existence shows that it had particular functions and meaning which refer only to the sphere of the sacred, being linked to prayer, amulet, ritual, myth. Prayer, psalm, lamentation and song became the most useful generic forms. Poetry was, 179 literally, a miracle of salvation – many authors who survived the camp can testify to that (e.g. Ivan Hnatyuk). Camp poetry is saturated with religious motifs expressed in the images that are symbolic of Christianity: the Cross, the Crucifix, Christ’s sorrows, the chalice of suffering, Calvary. The motifs also include martyr’s death, unbroken spirit, God’s miracle, prayer about salvation, Christmas, absolution of sins and Resurrection. In comparison with the literature published officially i.e. ‘continental’ literature, the lyrics of “the Gulag Archipelago” demonstrate a greatly increased amount of such religious symbols and images. This list of religious motifs which have been used by poets-inmates is incomplete: there are a number of religious motifs which have not been included in the present research. There is no doubt that a further study of the camp heritage is called for. The opinions of aesthetically low poetic value of camp lyrics are insubstantial. The lyrics’ distinctive features are simplicity, naivety of the style, prevalence of classical means of versification as poems were destined for verbal perception and remembering. But simplicity is inseparable from terse clearness and boldness of statement, which gives many poems an aphoristic character. Many camp poets didn’t need formal and stylistic experiments to express their meaning and the works of the Ukrainian poets of the postwar generation of the 1960s provides evidence in this respect. Their works are not well known to the readers and have not been studied in depth in modern Ukraine (H. Kochur, M. Sarma-Sokolovskyi, M. Vasilenko, I. Hnatyuk).

PL

Poezja łagrowa stanowiła podziemie kultury sowieckiej. Świadczyła o sprzeciwie wobec totalitarnego reżimu oraz o tym, że duchowność i uczciwość nie mogły być przez reżim komunistyczny wykorzenione w człowieku. Aktualność zagadnienia jest uwarunkowana ważnością społeczną i kulturalną poezji łagrowej, a nowość ujęcia tematu polega na wyborze oryginalnego materiału i wynika z faktu dotychczasowej nieobecności komentarzy naukowych i analiz tekstowych w tym zakresie (na Ukrainie). Metodologicznie badanie opiera się o klasyczne metody literaturoznawstwa (historyczno-literacką i opisową) oraz o współczesne pozycje estetyki receptywnej. Celem artykułu było opanowanie (zbadanie) motywów religijnych w ukraińskiej i rosyjskiej liryce łagrowej, przedstawianej przede wszystkim przez nieliczne antologie, które są cenne dla badacza przez to, że dają dość szeroki przegląd mało znanego materiału. Główne wyniki analizy. Poezja łagrowa rozpowszechniała się w łagrach, przedostawała się na wolność, odradzała się z odrętwie180 nia poza granicami obozu, długie lata żyła w ukryciu dzięki wysiłkom wielu osób, przeważnie w formie ustnej. Wszystkie świadectwa o unikatowości i osobliwości jej istnienia mówią o tym, że owa poezja pełniła istotne funkcje, które mogą być porównywalne tylko ze znaczeniem sakralnego Słowa-modlitwy, strażnika pamięci, rytuału, mitu. Wymagalnymi gatunkowymi (stylistycznymi) formami liryki obozowej stały się: modlitwa, psalm, lament (lamentacja), pieśń. Poezja była cudem zbawienia w dosłownym znaczeniu tego słowa, o czym świadczą liczni autorzy łagrowi, którzy przeżyli łagier, na przykład Iwan Hnatiuk. W podziemnej liryce „archipelagu GUŁAG”, w porównaniu z tzw. „literaturą kontynentalną” (czyli legalną), wzrastało nasycenie motywami religijnymi, pojawiały się obrazy-symbole drogi krzyżowej, ukrzyżowania, mąk Chrystusowych, kielicha cierpień, Golgoty, śmierci męczeńskiej, Ducha niezłomnego, cudu Bożego, modlitwy o zbawienie, Bożego Narodzenia, Bożego przebaczenia, Zmartwychwstania. To zaledwie niepełny, przykładowy spis motywów najczęściej używanych przez poetów-łagierników. Jednak istnieje cały szereg wątków religijnych, które wykraczają poza zakres badawczy niniejszego artykułu. Postuluje się systematyczne przebadanie poetyckiego dziedzictwa łagrowego. Opinie o niskiej (pod względem estetyczno-poetyckim) wartości liryki łagrowej są nieuzasadnione. Dla tejże liryki charakterystyczne są następujące cechy: widoczna łatwość, naturalność stylu, dominacja klasycznych środków poetyki wierszowej (rymowanej, rytmicznej), ponieważ była przeznaczona dla percepcji słuchowej i łatwego zapamiętywania w ustnym przekazie. Jednak prostota jest nieodłączna od ‘twardości’, wyrazistości ekspresji, śmiałości wyrażeń i aforystyczności. Wielu poetów-łagierników nie stroniło od formalnych i stylistycznych eksperymentów, o czym można się przekonać na przykładzie twórczości tzw. ‘sześćdziesiątników’ ukraińskich z generacji powojennej (I. Hnatiuk, H. Koczur, M. Sarma- Sokołowski, M. Wasyłenko oraz inni). Owa twórczość współcześnie na Ukrainie jest mało znana czytelnikom i niezbadana przez literaturoznawców.

Keywords

PL

poezja obozowa (poezja łagrowa) podziemie; motywy religijne; ustna forma przekazu; obrazysymbole; trzy generacje ‘sześćdziesiątników’ ukraińskich; poeci-dysydenci

• Publisher: Fundacja Naukowa Katolików “Eschaton”
• Journal: Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education
• Year: 2013
• Issue: 4(4)
• Pages: 155-186

Dates

published

2013-10-01-2013-12-31

Contributors

author

Kološuk Nadežda Georgievna (Nadežda Kološuk)

• Lesya Ukrainka Eastern European National University in Lutsk in Ukraine

References

• Библиография / Бібліографія / Bibliography / Bibliografia: Библиография кириллицей / Бібліографія за кириличною абеткою / The Bibliography in the Cyrillic Alphabet / Bibliografia w cyrylicy: Василенко М., Архітектура планиди. Поезії (Вибране). 2004 http://proavilib.ipsys.net/books/vasilenko/arhitektura/arhit6.htm [доступ: 09.01.2013]. Волкова Е., Урок лагерной поэзии: “Нет, никогда так Пушкин не звучал...”, www.urokiistorii.ru/media/lit/2873 [доступ: 17.12.2012]. Гинзбург Е., Крутой маршрут. Хроника времён культа личности, Советский писатель, Москва 1990, 608 с. Гнатюк І., Стежки-дороги: Спомини, Видавнича фірма “Відродження”, Дрогобич 1998, 496 с. Гнатюк І., Хресна дорога. Вірші та поеми, Український письменник, Київ 1992, 192 с. Горева Д. В., Поэзия ГУЛАГа: проблематика и поэтика: дис. ... канд. филол. наук : 10.01.01 – рус. л-ра. Воронеж 2011, http://www.dissercat.com/content/poeziyagulaga?_ openstat=cmVmZXJ1bi5jb207bm9kZTthZDE7 [доступ: 17.12.2012]. З облоги ночі: Збірник невільничої поезії України 30-80-х рр. М. Самійленко (ред.), Український письменник, Київ 1993, 494 с. Ільницький М., Трибуна задротяної літератури, “Дзвін”, Львів, 2003, № 1 (69), с. 123-136. Кобенков А. Дни позора и печали (рец.): Поэзия узников ГУЛАГа. Антология, С. С. Виленский (сост.), изд-во Материк, Москва 2005, 990 с. [в:] “Знамя”, 2006, № 6, с. 212-214. Коцюбинська М., Іван Світличний, шістдесятник, [в:] Світличний І., У мене – тільки слово, Фоліо, Харків 1994, с. 5-27. Кочур Г., Інтинський зошит. Вірші 1945-1953 років, передм. В. Скуратівського, Молодь, Київ 1989, 40 с. Лагерные поэты – Форум, http://irinaostudina.ucoz.ru/forum/2-66-1 [доступ: 21.12.2012]. Маринович М., Українська ідея і християнство, або Коли гарцюють кольорові коні Апокаліп- сису, Дух і Літера, Київ 2003, 548 с. Очима серця: Ув’язнена лірика, В. І. Боровий (ред.), Основа, Харків 1992, 384 с. Поезія із-за ґрат: Антологія. О. Голуб (ред.); передм. Л. Тарнашинська. Смолоскип, Київ 2012, 872 с. Поэзия узников ГУЛАГа: Антология. С. С. Виленский (ред.), МФД, Материк, Москва 2005, 992 с. Редькин В. А., “Лагерная” поэзия Eвгения Карасёва, [в:] Материалы международной научно- практической конференции “Современная русская литература: проблемы изучения и препо- давания”, Пермский Государственный Педагогический Университет, [Перм] 2005 г. http://oldwww.pspu.ru/sci_liter2005_red.shtml [доступ: 21.12.2012]. Світличний І., У мене – тільки слово, Фоліо, Харків 1994, 432 с. Шаламов В., Поэт изнутри (Секреты стихов или стихи стихов), «Октябрь», 1991, № 7 Шаламов В., Несколько моих жизней: Проза. Поэзия. Эссе, сост. и примеч. И. П. Сиротинской., Республика, Москва 1996, 479 с. Шаламов В., Поэт изнутри (Секреты стихов или стихи стихов), [в:] Несколько моих жиз- ней: Проза. Поэзия. Эссе, сост. и примеч. И. П. Сиротинской., Республика, Москва 1996, с. 434-441. Чистяков Олег Аркадьевич. Зазаборье, https://zazaborie.ru [доступ: 29.12.2012]. Библиография в латинском алфавите / Бібліографія латиницею / The Bibliography in the Latin Alphabet / Bibliografia w alfabecie łacińskim: Gułag polskich poetów. Od Komi do Kołymy. Wiersze, wybór wierszy i przedmowa Nina Taylor- Terlecka, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 2001, ss. 181. Taylor-Terlecka N., Od Komi do Kołymy. Wiersze poetów polskich [w:] Gułag polskich poetów Od Komi do Kołymy. Wiersze. Londyn 2001, s. 5-20. Todorov T., Face à l’extrême, Seuil, Paris cop. 1991, ss. 345. Библиография в транслитерации на латиницу / Бібліографія в транслітерації на латиницю / The Bibliography Transliterated into the Latin Alphabet / Bibliografia transliterowana na alfabet łaciński: Čystâkov Oleg Arkad'evič. Zazabor'e, https://zazaborie.ru [Dostup (Access): 29.12.2012]. Ginzburg E., Krutoј maršrut. Hronika vremёn kul'ta ličnosti, Sovetskiј pisatel', Moskva 1990, ss. 608. Gnatûk Ì., Stežki-dorogi: Spomini, Vidavniča fìrma „Vìdrodžennâ”, Drogobič 1998, ss. 496. Gnatûk Ì., Hresna doroga. Vìršì ta poemi, Ukraïns'kiј pis'mennik, Kiïv 1992, ss. 192. Goreva D. V. Poèziâ GULAGa: problematika i poètika: dis. ... kand. filol. nauk : 10.01.01 – rus. l-ra. Voronež 2011, http://www.dissercat.com/content/poeziyagulaga?_ openstat=cmVmZXJ1bi5jb207bm9kZTthZDE7 [Dostup (Access): 17.12.2012]. Ìl'nic'kiј M., Tribuna zadrotânoï lìteraturi, “Dzvìn”, L'vìv 2003, 1 (69), s. 123-136. Kobenkov A. Dni pozora i pečali (rec.) Poèziâ uznikov GULAGa. Antologiâ, S. S. Vilenskiј (sost.), izd-vo Materik, Moskva 2005, 990 s. [v:] „Znamâ”, 2006, 6, s. 212-214. Kocûbins'ka M., Ìvan Svìtličnij, šìstdesâtnik, [v:] Svìtličnij Ì., U mene – tìl'ki slovo, Folìo, Harkìv 1994, s. 5-27. Kočur G., Intins'kij zošit. Vìršì 1945-1953 rokìv, Kiïv 1992. Lagernye poèty – Forum, http://irinaostudina.ucoz.ru/forum/2-66-1 [Dostup (Access): 21.12.2012]. Marinovič M., Ukraïns'ka ìdeâ ì hristiânstvo, abo Koli garcûût' kol'orovì konì Apokalìpsisu, Duh ì Lìtera, Kiïv 2003, ss. 548. Očima sercâ: Uv’âznena lìrika, V. Ì. Borovij (red.), Osnova, Harkìv 1992, ss. 384. Poezìâ ìz-za ǵrat: Antologìâ, O. Golub (red.), peredm. L. Tarnašins'ka, Smoloskip, Kiïv 2012, ss. 872. Poèziâ uznikov GULAGa. Antologiâ, S. S. Vilenskiј (sost.), izd-vo Materik, Moskva 2005, ss. 990. Red'kin V. A., „Lagernaâ” poèziâ Evgeniâ Karasёva, [v:] Materialy meždunarodnoj naučnopraktičeskoj konferencii „Sovremennaâ russkaâ literatura: problemy izučeniâ i prepodavaniâ”, Permskij Gosudarstvennyj Pedagogičeskij Universitet, [Perm] 2005 g. http://oldwww.pspu.ru/sci_liter2005_red.shtml [Dostup (Access): 21.12.2012]. Svìtličnij Ì., U mene – tìl'ki slovo, Folìo, Harkìv 1994, ss. 432. Šalamov V., Poèt iznutri (Sekrety stihov ili stihi stihov), «Oktâbr′», 1991, No. 7. Šalamov V., Neskol′ko moih žiznej: Proza. Poèziâ. Èsse, sost. i primeč. I.P. Sirotinskoj, Respublika, Moskva 1996, ss. 479. Šalamov V., Poèt iznutri (Sekrety stihov ili stihi stihov), [v:] Neskol′ko moih žiznej: Proza. Poèziâ. Èsse, sost. i primeč. I.P. Sirotinskoj, Respublika, Moskva 1996, с. 434-441. Vasilenko M., Arhitektura planidi. Poezìï (Vibrane). 2004 http://proavilib.ipsys.net/books/vasilenko/arhitektura/arhit6.htm [09.01.2013]. Volkova E., Urok lagernoј poezii: “Net, nikogda tak Puškin ne zvučal...”, www.urokiistorii.ru/media/lit/2873 [Dostup (Access): 17.12.2012]. Z oblogi nočì: Zbìrnik nevìl'ničoï poezìï Ukraïni 30-80-h rr. M. Samìјlenko (red.), Ukraïns'kiј pis'mennik, Kiïv 1993, ss. 494.

Identifiers

ISSN

2299-9922