Z semantyki magii

• Authors: Budziszewska Wanda

Title variants

EN

From the semantics of magic

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka, bazując na materiałach dotyczących słownictwa ludowego, tekstów sakralnych i tekstów zamawiań (głównie w językach południowo- i wschodniosłowiańskich oraz w języku rumuńskim), rozpatruje środki językowe oznaczające „kontakt” człowieka z „siłą nieczystą” – demonem. Z jej poszukiwań wynika, że używa się w tych celach czasowników oznaczających takie czynności jak: ‘spotkać (się)’ oraz ‘nadepnąć, nastąpić’ (na demona powodującego chorobę lub na czarodziejską roślinę). Powstają one poprzez rozwój słowotwórczy od takich czasowników, jak: psł. *sъrěsti, *potъkati ‘spotkać’, *(na)gaziti ‘nadepnąć’, dewerbatiwa oznaczające ‘choroby (powodowane przez demony)’, same ‘demony’, ewentualnie ‘rośliny używane w magii leczniczej’. Z dokonanego przeglądu wynika zdumiewająca zgodność rozwoju semantycznego rozpatrywanych czasowników i dewerbatiwów – niezależnie od ich etymologii – w różnych językach, i to nawet należących do różnych rodzin językowych, chociaż ich użytkownicy w różnych okresach historycznych nie pozostawali ze sobą w ścisłych związkach. Autorka uważa, że mamy tu do czynienia z uniwersaliami językowymi, zachowanymi dłużej przede wszystkim u tych narodów, które później wkroczyły w nowoczesność i stąd niemal do naszych czasów zachowały tradycyjną kulturę ludową.

EN

The author analyses linguistic expressions denoting human ‘interaction’ with a ‘sinister force’, i.e. a demon. The author bases her analysis on materials concerning folk vocabulary, sacral texts, and magical formulae (mainly in the South Slavic languages, the East Slavic languages, and in the Romanian language). The conclusion that stems from the analysis is that in order to express human interaction with a demon verbs denoting activities such as spotkać (się) [(to) meet] and nadepnąć, nastąpić [(to) tread on] (to tread on a demon causing an illness or on a magical plant) are used. These verbs are created in word formation processes, and are derived from such verbs as PSl. *sъrěsti, *potъkati spotkać [(to) meet], *(na)gaziti nadepnąć [(to) tread], deverbatives denoting ‘illnesses (caused by demons)’, ‘demons’ per se, or – alternatively – ‘plants used in healing magic’. The review of the materials suggests a remarkable consistency of the semantic development of the analysed verbs and deverbatives – independent of their etymology – in different languages, even in the ones that belong to different language families, and despite the fact that their users, in different historical periods, did not have close contacts. The author believes that one deals, in this case, with linguistic universals, preserved in the languages of the nations that entered modernity later, and because of this remained in the realm of traditional folk culture almost to this day.

Keywords

PL

semantyka czasowników spotkać i nadepnąć; choroby powodowane przez demony

EN

the semantics of verbs spotkać and nadepnąć [(to) meet and (to) tread]; illnesses caused by demons

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1990
• Volume: 3
• Pages: 7–19

Contributors

author

Budziszewska Wanda

References

• Annenkov Nikolaj, 1878, Botaničeskij slovar’, wyd. II, Sankt Petersburg.
• Brückner Aleksander, 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
• Budziszewska Wanda, 1974, O nazwach roślin, „Poradnik Językowy” z. 4.
• Bъlgarska dialektogolija. Proučvanija i materiali, kn. VI, Sofija 1971.
• Ceskoslovenská vlastivěda, Dil III, Lidová kultura, Praha 1968.
• Coresi, 1976, Psaltirea slavo-romană (1577), Bucuresti.
• Dal’ Vladimir, 1956, Tolkovyj slovar’ živogo velikorusskogo jazyka, t. III, Moskva.
• Dictionarul liblii romane, t. II, partea I, Bucuresti 1934.
• Friedelówna Teresa, 1988, Staro-cerkiewno-słowiański psalm 90, [w:] Dziedzictwo misji słowiańskiej Cyryla i Metodego. Materiały sesji naukowej w WSP w Kielcach 4-5 XII 1985 r., Kielce.
• Gerov Najden, 1977, Rečnik na bъlgarskija jezik, t. V, Sofija.
• Hrinčenko Borys, 1909, Slovar’ ukrainskago jazyka, T. III, Kiev.
• Ivanowa A. F., 1969, Slovar’ govorov Podmoskoc’ja, Moskva.
• Jagić V., 1907, SlověnƄbskaja psalъtyrƄ Psalterium, Vindobonae-Berolini-Petropoli.
• Karłowicz Jan, 1906, Słownik gwar polskich, t. IV, Kraków.
• Karłowicz Jan, Kryński Adam Antoni, Niedźwiecki Władysław, 1912, Słownik języka polskiego, t. V, Warszawa.
• Kasprowicz Jan, 1973, Wybór poezji, Wrocław.
• Kawałko Marian Janusz, 1986, Historie ziołowe, Lublin.
• Kiselevskij A. I., 1967, Latino-russko-belorusskij botaničeskij slavor’, Minsk.
• Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 16, Lubelskie, cz. I.
• Kott F. S., 1880, Cesko-německý slovnik, t. II, Praha.
• Kozlov V. V., 1983, Narodnye poverija o Dole v polesskoj skazke, [w:] Poles’e i etnogenez slovjan, Moskva.
• Kulišič S., Petrovič P. Ż., Pantelić N., 1970, Srpski mitološki rečnik, Belgrad.
• Kultura ludowa Wielkopolski, t. III, pod red. J. Burszty, Poznań.
• Linde Samuel Bogumił, 1811, Słownik języka polskiego, t. II, cz. II, Warszawa.
• Makowiecki Stefan, 1936, Słownik botaniczny łacińsko-małoruski, Kraków.
• Materiali za bъlgarski botaničen rečnik, Sъbrani ot B. Davidov i A. Javašev. Dopъlneni i redaktirani ot B. Achtarov, Sofija 1939.
• Miladinovci Dymitr i Konstanty, 1861, Bъlgarski narodni pesni, Zagreb.
• Nikančuk N. V., 1968, Iż leksyki polesskogo sela Listvin, [w:] Leksika Poles’ja. Materialy dlja polesskogo dialektonogo dlovarja, Moskva.
• Poleskij etnolingvističeskij sbornik. Materialy i issledovanija, Moskva 1983.
• Radenković L., 1982, Narodni basnie i bajanja, Niš-Priština-Kragujevac.
• Radlov V., 1893, Opyt slovarja tjurkskich narečy, t. I, Sankt Petersburg.
• Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, II, Zagreb 1911.
• Săineanu Lazar, Dictioar uniwersal al. limbei romane, wyd. VII.
• Sbornik za bъlgarski narodni umotvorenija i narodopis, kn. IX, 1893.
• Sedakova O., Polesskoe „brod” (angonija) i svjazanye s nim obrjadovye predstavlenija, Poles.
• Sever’janov S., 1954, Sinajskaja psaltyr’. Glagoličeskij pamjatnik XI veka, Graz.
• Siarkowski Władysław, 1897, Materiały do etnografii okolic Kielc, Zbiór wiadomości do Antropologii Krajowej, III.
• Skok Petar, 1971, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, knj. I, Zagreb.
• Sloŭnik belaruskich havorak paŭnočna-zachodnjaj Belarusi i jae pahraniča, t. IV, Minsk 1984.
• Slovar’ ruskich narodnych govorov, vyp. V, Leningrad 1970.
• Slovnik jazyka staroslověnského, t. III, Praha 1982.
• Sławski Franciszek, 1958-1965, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. II, Kraków.
• Słownik prasłowiański, t. I, pod red. F. Sławskiego, Wrocław 1974.
• Srezenevskij I. I., 1903, Materialy dlja slovrja drewno-russkago jazyka po pisƄmennym pamjatnikam, t. III, Sankt Petersburg.
• Stojkov S., 1968, Leksikata na banatskija govor, Sofija.
• Talko-Hryncewicz Julian, 1893, Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi Południowej, Kraków.
• Tamas Lajos, 1966, Etymologisch-historisches Wörterbuch der ungarischen Elemente im Rumänischen, Budapest.
• Trautmann Reinhold, 1970, Baltisch-slavisches Wörterbych, 2. Göttingen.
• Vasmer Max, 1986, Etimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, t. I, Moskva.