Homo aestheticus – „przebiegły chłop znad Dolnego Renu”

• Authors: Ryszard Różanowski

Title variants

EN

Homo aestheticus - "cunning peasant of the Lower Rhine region"

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The postulate of restoring humanity to the "aesthetic state" and the realization of the idea of homo aestheticus became the center of interest in Friedrich Schiller. One of the contemporary revitalization of this idea, which proves its vitality and actuality, is the work and the socio-political activities of Joseph Beuys, "the cunning peasant of the Lower Rhine region" – as he was considered by others and as he himself considered while forming his legend. Beuys believed that the role of artists was in fact the fulfillment of their mission, continually moving beyond artistry, giving the literal reality of the status of art. Beuys was involved in politics He was interested in protecting the environment, upbringing of young people and education. He promoted spiritual freedom, legal and economic equality. He used his sense of humor and irony when dealing with "deadly areas" of industrialized society, the ‘trauma’ of modernity and he started the processes of healing communities. He developed an extended notion of art, "fine arts" and "social sculpture". He wanted to broaden the idea of creation and molding different materials to all spheres of life. He not only significantly changed the concept of art by using as artistic material fat and felt, but he also transformed fundamental and borderland situations of human existence.

• Publisher: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu
• Journal: DYSKURS: Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu
• Year: 2013
• Volume: 16
• Pages: 200-216

Dates

published

2013

Contributors

author

Ryszard Różanowski

References

• 1 Tekst wystąpienia na Międzynarodowej Konferencji The Question of Homo Aestheticus in Contemporary Culture, zorganizowanej przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Wydział Filozofii Uniwersytetu Państwowego w Sankt-Petersburgu (Wrocław, czerwiec 2013).
• 2 Marks K, Rękopisy ekonomiczno filozoficzne z 1844 roku, tłum.K. Jeżdżewski, [w:] Marks K., Engels F., Dzieła, t. 1, Książka i Wiedza, Warszawa 1976, s. 554.
• 3 Jezuitow A. N., Problema estieticzeskogo w trudach kłassikow marksizma-leninizma, [w:] Estieticzeskoje. Sbornik statiej, Moskwa 1964, s. 101–102; cyt. za: Pazura S., Marks a klasyczna estetyka niemiecka, Książka i Wiedza, Warszawa 1967, s. 23.
• 4 Lefebvre H., Introduction a la modernite, Paris 1962, s. 144–145; cyt. za: Pazura S., Marks a klasyczna estetyka niemiecka, s. 83. Aktualność zachowuje również przekonanie Stanisława Pazury, że globalność i harmonia struktury psychicznej człowieka stanowią zarówno warunek przeżyć estetycznych, jak i podstawową cechę pełnej osobowości ludzkiej. I odwrotnie – przeżycia estetyczne są istotnym elementem rozwijającym te podstawowe przymioty pełnego człowieka. Człowiek jest także, czy raczej winien stać się i staje się w procesie rozwoju społecznego homo aestheticus (tamże, s. 88).
• 5 Welsch W., Estetyka poza estetyką. O nową postać estetyki, tłum. K. Guczalska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2005, s. 119.
• 6 Marks K., Wprowadzenie [Do krytyki ekonomii politycznej], tłum. A. Bal, [w:] Marks K., Engels F., Dzieła, t. 13, Książka i Wiedza, Warszawa 1966, s. 734, 733.
• 7 Por. Marks K., Engels F., Ideologia niemiecka, tłum. K. Błeszyński, S. Filmus, [w:] Marks K., Engels F., Dzieła, t. 3, Książka i Wiedza, Warszawa 1975, s. 80.
• 8 Por. Pazura S., Marks a klasyczna estetyka niemiecka, dz. cyt., s. 108–109.
• 9 Herz M., Versuch uber den Geschmack und die Ursachen seiner Verschiedenheit, Berlin 1776; cyt. za: Pazura S., Marks a klasyczna estetyka niemiecka, s. 108.
• 10 Moritz K. Ph., Schriften zur Asthetik und Poetik, Tübingen 1962, s. 88; cyt. za: Pazura S., Marks a klasyczna estetyka niemiecka, s. 108–109.
• 11 Pazura S., Marks a klasyczna estetyka niemiecka, dz. cyt., s. 109.
• 12 Schiller F., Listy o estetycznym wychowaniu człowieka, [w:] tegoż, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, tłum. I. Krońska, J. Prokopiuk, Czytelnik, Warszawa 1972, list IX, s. 71.
• 13 Schiller F., O poezji naiwnej i sentymentalnej, [w:] tamże, s. 369.
• 14 Schiller F., Listy o estetycznym wychowaniu człowieka, [w:] tamże, list XXVI, s. 153.
• 15 Tamże, list XXV, s. 148.
• 16 Tamże, list XXVII, s. 165.
• 17 Kant I., O porzekadle: to może być słuszne w teorii, ale nic nie jest warte w praktyce, tłum. M. Żelazny, [w:] tegoż, Dzieła zebrane, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, t. VI: Pisma po roku 1781, s. 299.
• 18 Kuspit D., Koniec sztuki, tłum. J. Borowski, Muzeum Narodowe w Gdańsku 2006, s. 128.
• 19 Por. Morawski S., Sztuka jako forma samoświadomości, [w:] tegoż, Na zakręcie: od sztuki do po-sztuki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, s. 238; Kaczmarek J., Joseph Beuys. Od sztuki do społecznej utopii, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2001, s. 5; Stankiewicz K., Gesamtkunstwerk Josepha Beuysa?, [w:] Wiek awangardy, red. L. Bieszczad, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006, s. 353. Herbert Marcuse uważał
• porzucenie właściwego dla sztuki obszaru na rzecz działalności społecznej i politycznej, postawienie znaku równości między sztuką a życiem, za podstawowe pęknięcie Wielkiej Awangardy: Dzisiejsze systematyczne wysiłki, by zmniejszyć przedziały między sztuką a rzeczywistością, a może je nawet zlikwidować […], skazane są na niepowodzenie (por. Marcuse H., Kontrrewolucja i rewolta, tłum. K. Biskupski, [w:] Zmierzch estetyki – rzekomy czy autentyczny?, wybór S. Morawski, Czytelnik, Warszawa 1987, t. I, s. 269). Opinię Marcusego podziela Peter Bürger, który – mówiąc o fałszywym zniesieniu sztuki autonomicznej – całą neoawangardę określa jako bunt nieautentyczny (por. Bürger P., Teoria awangardy, tłum. J. Kita-Huber, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006, s. 67).
• 20 Beuys J., Polentransport 1981, Katalog wystawy, Milano 1993, s. 60; cyt. za: Kaczmarek J., Joseph Beuys. Od sztuki do społecznej utopii, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2001, s. 7.
• 21 Por. Morawski S., Awangarda artystyczna (o dwu formacjach XX wieku), [w:] tegoż, Na zakręcie: od sztuki do po-sztuki, s. 273; Uwagi o końcu ery nowożytnej i złym samopoczuciu neoawangardy europejskiej, [w:] tamże, s. 374.
• 22 W 1981 roku Beuys przywiózł do Muzeum Sztuki w Łodzi około tysiąca szkiców, projektów i zdjęć dokumentujących jego działalność jako Przesyłkę do Polski.
• 23 Beuys J., Acousticguide (kaseta magnetofonowa), The Solomon R. Guggenheim Museum, New York 1979, tłum. J. Jedliński, [w:] tegoż, Teksty, komentarze, wywiady, Akademia Ruchu. Centrum Sztuki Współczesnej, Warszawa 1990, s. 27.
• 24 Tamże. Wbrew temu, co sam mówił i pisał, Beuys nie był leczony przez Tatarów z pomocą archaicznycśrodków. Ten pierwszy happening został przez niego wymyślony. Świadkowie widzieli wprawdzie ciężko rannego pilota leżącego obok wraku samolotu, ale z zachowanej dokumentacji frontowej wynika, że już 24 godziny później znajdował się on w niemieckim szpitalu polowym. Donald Kuspit wyprowadza tę Beuysowską opowieść z utopijnego przekonania, że zdrowie zawsze istnieje w innych społeczeństwach, bardziej prymitywnych, niewyrafinowanych, nieznanych, a nie wewłasnym, cywilizowanym, wyrafinowanym,znanym i banalnym – i tam też znalazł jeJoseph Beuys (Kuspit D., Koniec sztuki,tłum. J. Borowski, Muzeum Narodowew Gdańsku 2006, s. 124–125).
• 25 Joseph Beuys w rozmowie z Fritzem Blessem, tłum. M. Piotrowska, [w:] Beuys J., Teksty, komentarze, wywiady, s. 99.Beuys rozszerza Schillerowską koncepcję estetycznego kształtowania życia tak, by obejmowało ono nie tylko piękno, ale również brzydotę: to, co jest brzydkie, może być bardzo ważne od strony estetycznej – dopiero wtedy sztuka może ujawnić prawdziwe wartości antropologiczne (tamże; por. także: Sztabiński G., Inne idee awangardy. Wspolnota, wolność, autorytet, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2011, s. 93).
• 26 Beuys J., Milczenie Marcela Duchamp jest przeceniane, tłum. J. Jedliński, [w:] Beuys J., Teksty, komentarze, wywiady, s. 43.
• 27 Beuys J., W jaki sposob wyjaśnić obrazy martwemu zającowi, tłum. J. Jedliński, [w:] tamże, s. 49.
• 28 Beuys J. Rzeźba społeczna. Rzeźba niewidzialna. Społeczeństwo alternatywne. Wolny Uniwersytet Międzynarodowy – rozmowa z Eddym Devolderem, tłum. J. Jedliński, [w:] tamże, s. 73.
• 29 Beuys J., Każdy artystą, tłum.
• K. Krzemień, [w:] Zmierzch estetyki –
• rzekomy czy autentyczny?, t. II, s. 268.
• 30 Tamże, s. 268.
• 31 Tamże.
• 32 Beuys J., Apel o alternatywę, tłum.
• H. Cieślińska, „Sztuka” nr 4, 1981, s. 38.
• 33 Beuys J., Każdy artystą, dz. cyt., s. 271.
• 34 Morawski S., O sensie twórczości najnowszej, [w:] tegoż, Na zakręcie: od sztuki do po-sztuki, dz. cyt., s. 342–343.
• 35 Beuys J., Acousticguide, s. 8. Konfrontując program neoawangardy z estetyzacją codzienności Wolfgang Welsch zauważa: jeśli Beuys czy Cage optowali za poszerzeniem pojęcia sztuki czy zniesieniem jej granic, to pragnęli, żeby coś, co nie jest sztuką, było pojmowane jako sztuka – dzięki czemu miało się zmienić czy poszerzyć jej pojęcie. Dzisiejsza estetyzacja zaś, odwrotnie, przenosi na rzeczywistość tradycyjne właściwości sztuki – wpompowuje ją w codzienność. Nie jest realizacją programu awangardy, lecz – co najwyżej – dawniejszych programow a la Schiller (Welsch W., Estetyka poza estetyką, dz. cyt., s. 34). Wbrew pozorom nie ma tu sprzeczności: i Beuys, i Cage poszerzali pojęcie sztuki „a la Schiller” przenosząc jednocześnie jej właściwości na całą rzeczywistość – tak należy rozumieć słowa Beuysa, iż „przyszła polityka stanie się sztuką”.
• 36 Beuys J., Acousticguide, dz. cyt., s. 13.
• 37 Beuys J., Każdy artystą, dz. cyt., s. 269– 270.
• 38 Beuys J., Böll H., Manifest FIU (Free International University), tłum. Jedliński J., [w:] J. Beuys, Teksty, komentarze, wywiady, dz. cyt., s. 21.
• 39 W perspektywie Gesamtkunstwerk interpretuje twórczość artystyczną Beuysa, jego teorię sztuki oraz działalność społeczno-polityczną Katarzyna Stankiewicz (por. Stankiewicz K., Gesamtkunstwerk Josepha Beuysa?, ss. 349–360).
• 40 Joseph Beuys w rozmowie z Fritzem Blessem, s. 96.
• 41 Beuys twierdził, że myśl należy traktować tak, jak artysta traktuje swoje dzieło – zważać na jej formę, proporcję, siłę. Schiller mówił o samodzielnym wewnętrznym prawodawstwie, samodzielnej sile kształtującej, zdolnościtworzenia idei, grze swobodnego następstwa idei jako warunku przejścia od biologicznej gry materialnej do gry estetycznej (por. Schiller F., Listy o estetycznym wychowaniu człowieka, list XXVII, s. 163–164).
• 42 Beuys J, Wprowadzenie, tłum. J. Jedliński, [w:] tegoż, Teksty, komentarze, wywiady, dz. cyt., s. 18.
• 43 Beuys J., Każdy artystą, dz. cyt., s. 270.
• 44 Beuys J., Talking about One’s Own Country: Germany, [w:] In Memoriam Joseph Beuys, Bonn 1986, s. 50; cyt. za: Jedliński J., Joseph Beuys – autokomentarz kategoryczny, [w:] Beuys J., Teksty, komentarze, wywiady, dz. cyt., s. 14.
• 45 Beuys J., Böll H., Manifest FIU, dz. cyt., s. 21.
• 46 Por. Schüler U., Täuber R. E., Skandal? Sztuka! Dzieła szokujące, frapujące, wizjonerskie, tłum. B. Ostrowska, Świat Książki, Warszawa 2010, s. 117–118.
• 47 Obecnie Zając pokoju znajduje się za szkłem pancernym we wmurowanym w ścianę sejfie w Neue Staatsgalerie w Stuttgarcie.
• 48 Joseph Beuys w rozmowie z Fritzem Blessem, dz. cyt., s. 103.