Udział duchowieństwa z Królestwa Polskiego w powstaniu styczniowym oraz represje popowstaniowe w źródłach z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych – zarys zagadnienia

• Authors: Lewandowska Dorota

Title variants

EN

Participation of the clergy from the Kingdom of Poland in the January Uprising and post-insurrection repressions in the sources from the holdings of the Central Archives of Historical Records. An outline of the issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Katolickie duchowieństwo polskie odegrało znaczącą w rolę w kształtowaniu postaw społecznych w okresie przed wybuchem powstania styczniowego oraz podczas trwania tego zbrojnego zrywu narodu polskiego (także bezpośrednio w nim uczestnicząc). Ruch narodowy wsparła większość polskiego duchowieństwa niższego, które udział w powstaniu utożsamiało z obroną wiary. Znajduje to odzwierciedlenie zarówno w zachowanych w AGAD aktach polskiej Organizacji Narodowej, jak i spuściźnie kancelarii represyjnych urzędów rosyjskich działających w ramach tzw. Zarządu Wojenno-Policyjnego, powołanego w Królestwie Polskim do zwalczania ruchu rewolucyjnego, po ogłoszeniu w kraju 14 X 1861 r. stanu wojennego. Represje popowstaniowe szczególnie dotknęły księży i zakonników, uważanych za duchowych przywódców powstańców. Kilkudziesięciu z nich straciło życie w egzekucjach (przez rozstrzelanie lub powieszenie), a kilkuset skazano na katorgę albo zesłanie w głąb Rosji.

EN

Polish Catholic clergy played a significant role in shaping social attitudes in the period before and during the January Uprising (including direct participation in the uprising). The national movement was supported by the majority of lower Polish clergy, who identified participation in the uprising with the defence of faith. This is reflected both in the records of the Polish National Organization preserved at the Central Archives of Historical Records (AGAD), and in the legacy of the repressive offices of Russian corps operating under the so-called War and Police Board, set up in the Kingdom of Poland to fight the revolutionary movement after martial law was declared in the country on the 14th October 1861. The post-Uprising repressions particularly affected priests and monks, who were regarded as the spiritual leaders of the insurgents. Several dozen of them lost their lives in executions (by shooting or hanging), and several hundred were sentenced to hard labour and exile deep into Russia.

Keywords

PL

powstanie styczniowe; powstanie 1863-1864; duchowieństwo katolickie; zakony; manifestacje patriotyczne; represje; Archiwum Główne Akt Dawnych; AGAD

EN

January Uprising; 1863–1864 Uprising; Catholic clergy; religious orders; patriotic manifestations; repressions; Central Archives of Historical Records; AGAD

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2021
• Volume: 28
• Pages: 221-236

Dates

published

2021-12-22

Contributors

author

Lewandowska Dorota

• Archiwum Główne Akt Dawnych

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych: Audytoriat Polowy Wojsk w Królestwie Polskim, sygn. 7, 11, 14; Księga Nabytków AGAD, t. I; Organizacja Narodowa Powstania Styczniowego, sygn. 4, 195, 199, 201, 208, 212, 216, 218–220, 222–223; Stała Komisja Wojenno-Śledcza ustanowiona przy Namiestniku i Głównodowodzącym wojskami w Królestwie Polskim, sygn. 54, 57–58; Tymczasowa Komisja Śledcza ustanowiona przy Namiestniku i Głównodowodzącym wojskami w Królestwie Polskim, sygn. 1, 15; Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim, sygn. 14–23, 32, 50, 56, 61, 65; Zarządy Naczelników Wojennych w Królestwie Polskim, sygn. 37; Zbiór fotografii Oddziału III, nr 7; Zbiór materiałów różnych dotyczących powstania styczniowego, sygn. 41–42.
• Bender R., Mikoszewski Karol [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976, t. 21, s. 165–166.
• Dutka W., Duchowieństwo rzymskokatolickie i katolicyzm płaszczyznami sporu o powstanie styczniowe w polskiej historiografii w latach 1863–1918, „Kwartalnik Historyczny”, t. 70, 2013, nr 1, s. 31–54.
• Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764–1864), Lublin 1983.
• Groniowski K., Oddział Księdza Brzóski, Warszawa 1959.
• Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1983.
• Konarski K., Archiwalia powstania styczniowego w Archiwum Akt Dawnych, „Przegląd Historyczny” t. 34, 1937–1938, z. 2, s. 347–358.
• Krawczak T., Ksiądz generał Stanisław Brzóska, kapelan i dowódca, Pruszków–Sokołów 1995.
• Kubicki P., Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861–1915, cz. 1–3, Sandomierz 1933–1940.
• Maliszewska H., Ksiądz Stanisław Brzóska, „Pamiętnik Lubelski”, t. 1, 1930.
• Mikoszewski K., Pamiętniki moje, oprac., przedmowa i przypisy R. Bender, Warszawa, 1987.
• Niebelski E., „Na Bóg żywy, Bracia nie zasypiajmy sprawy”! Rzecz o ks. Stanisławie Brzósce (1834–1865), Lublin 1995.
• Niebelski E., Księża kapelani w powstaniu styczniowym [w:] Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek, A. Barańska, W. Matwiejczyk i in., Lublin 2004, s. 199–240.
• Niebelski E., Nieprzejednani wrogowie Rosji. Duchowieństwo lubelskie i podlaskie w powstaniu 1863 roku i na zesłaniu, Lublin 2008.
• Niebelski E., Słownik lubelskich i podlaskich księży uczestników powstania 1863 roku, Lublin 2012.
• Niebelski E., Tunka. Syberyjskie losy księży zesłańców 1863 roku, Lublin 2011.
• Orzechowska E., Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w Powstaniu Styczniowym, Sandomierz 2018.
• Orzechowska E., Radomscy bernardyni w dobie powstania styczniowego, Radom 2008.
• Pietrzak J.S., Księża Powstańcy 1863, Kraków 1913, wyd. II, Kraków 1916.
• Żywczyński M., Kościół i duchowieństwo w powstaniu styczniowym (stan badań w zarysie), „Przegląd Historyczny”, t. 34, 1937–1938, z. 2, s. 512–525.

Identifiers

ISBN

978-83-959919-6-7