Danziger Handel und Schifffahrt angesichts der Veränderungen im europäischen Machtsystem während des Großen Nordischen Krieges

• Authors: Jerzy Trzoska , Małgorzata Osiewicz-Maternowska

Title variants

PL

Handel gdański i żegluga wobec zmian układu sił w Europie podczas wielkiej wojny północnej

• Conference: This volume is dedicated to Professor Jerzy Trzoska on His seventieth birthday
• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

Podsumowując nasze rozważania dotyczące wpływu wydarzeń lat 1700–1721 na sytuację Gdańska, za najistotniejszy uznajemy fakt trwałego wyjścia na Bałtyk Rosji, a tym samym położenie podwalin pod zbudowanie, a następnie utrwalenie jej mocarstwowej pozycji w Europie. Wzrost potęgi państwa carów niósł z sobą niebezpieczne konsekwencje dla jego sąsiadów, zwłaszcza zaś dla Rzeczypospolitej i jej największego ośrodka portowego nad ujściem Wisły. Boleśnie doświadczony Gdańsk, pozbawiony skutecznej pomocy ze strony króla i państwa polskiego, starał się odtąd nie narażać na szwank swych stosunków z Rosją, tym bardziej że coraz wyraźniej dostrzegano nad Motławą rosnące zagrożenie ze strony Prus. Dodatkowe obawy gdańszczan budziła zaostrzająca się konkurencja pobliskich portów pruskich – Królewca i Piławy, wykorzystujących perturbacje w handlu Gdańska ze Szwecją, zwłaszcza że oferta eksportowa wspomnianych ośrodków w zakresie surowców niemal w całości pokrywała się z gdańską. Jeśli chodzi o państwo, które wyszło z wojny najbardziej osłabione – Szwecję, trzeba jeszcze raz pokreślić fakt niezwykle istotnego znaczenia dla Gdańska kontaktów handlowo-żeglugowych z portami szwedzkimi. Pomimo blokad, szykan i innych utrudnień – zarówno w samym porcie, jak i na otwartym morzu – wymiana była kontynuowana. Paradoksalnie klęska Szwecji uczyniła Gdańsk partnerem jeszcze bardziej potrzebnym i pożądanym. Działo się tak, chociaż Rzeczpospolita pozostała jedynym państwem koalicji antyszwedzkiej, z którym dwór sztokholmski nie zawarł traktatu pokojowego. Najistotniejszą rolę odgrywało coraz większe zapotrzebowanie rynku szwedzkiego na artykuły spożywcze, szczególnie po utracie rolniczych prowincji na wschodnim wybrzeżu Bałtyku. Państwa zachodnioeuropejskie, przede wszystkim Anglia i Holandia, aczkolwiek oficjalnie niebiorące udziału w wojnie, uważnie śledziły wydarzenia na Bałtyku. Zwłaszcza Anglia, zaniepokojona wzrostem potęgi Rosji, podejmowała działania mające na celu zaprowadzenie równowagi sił w tej części Europy. Wraz z Holandią okazywała zaniepokojenie zakłóceniami w dostawach z portów nadbałtyckich tak potrzebnych ich gospodarkom surowców. Dlatego organizowano wyprawy wielkich flotylli handlowych, konwojowanych przez okręty wojenne Anglii i Holandii, dzięki którym również nad Motławą na krótki czas ożywiał się ruch żeglugowy i wzrastały obroty w tutejszych kantorach kupieckich. Dla unormowania stosunków gospodarczych Gdańska z Francją najważniejsze było zniesienie w 1712 roku ogłoszonych dziesięć lat wcześniej represji wobec handlu gdańskiego. Gdy w 1716 roku przywileje w handlu z Francją uzyskały Hamburg, Lubeka i Brema, Gdańsk podjął starania o przyznanie mu podobnych, lecz otrzymał je dopiero w 1725 roku.

Keywords

PL

Wielka wojna północna; Gdańsk; Handel

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Maritima
• Year: 2011
• Volume: 24
• Pages: 63-86

Contributors

author

Jerzy Trzoska

• Uniwersytet Gdański

author

Małgorzata Osiewicz-Maternowska

References

• Archives Nationales, Paris, Marine B1 10
• Archiwum Państwowe w Gdańsku [Staatsarchiv Danzig]
• Biblioteka Gdańska PAN [Bibliothek der Polnischen Akademie der Wissenschaftlichen], Ms Uph.
• Gralath D.: Versuch einer Geschichte Danzigs aus zuverlässigen Quellen und Handschriften, Bd. 3, Berlin 1791
• Lengnich G.: Geschichte der Lande Preußen Polnischen Antheils unter dem Könige Augustus dem Zweyten, Bd. 9, Danzig 1755
• Memoire d’une personne interessé et sensible au commerce de la mer Baltique, in: Memoire pour servir à l’histoire du XVIIIe siècle contenant les négotiations, traites, résolutions et autres documents authentiques [...] par Mr De Lamberty, Bd. 9, à la Haye 1731
• Raporty rezydentów francuskich w Gdańsku w XVIII wieku [Berichte französischer Residenten in Danzig im 18. Jh.], Bd. 1 (1715–1719), hg. v. E. Cieślak, J. Rumiński, Gdańsk 1964; Bd. 2, Gdańsk 1968
• Sächsisches Hauptstaatsarchiv Dresden SHSA; loc. 3551 ; loc. 3385; loc. 3551, loc. 3552, loc. 3649
• Stadsarkiv Stockholm, Stockholms stads enskilda räkenskaper verifi cationer och specialer, 1717
• Andersson I.: Dzieje Szwecji [Die Geschichte Schwedens], Warszawa 1967
• Cieślak E., Biernat C: Dzieje Gdańska [Geschichte Danzigs], Gdańsk 1994
• Feldman J.: Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709 [Polen während des Großen Nordischen Krieges 1704–1709], Kraków 1925
• Fiedler H.: Danzig und England. Die Handelsbestrebungen der Engländer vom Ende des 14. bis zum Anfang des 17. Jahrhunderts, „Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins“, 68, 1928
• Foltz M.: Geschichte des Danziger Stadthaushalts, Danzig 1912
• Gierowski J.: Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością. Z dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej w latach 1712–1715 [Zwischen dem sächsischen Absolutismus und der Goldenen Freiheit. Aus der Innenlandsgeschichte der Republik Polen in den Jahren 1712–1715], Wrocław 1953
• Gierowski J.: Polska, Saksonia i plany absolutystyczne Augusta II [Polen, Sachsen und absolutistische Pläne August des II.], in: Polska w epoce ... [Polen in dem Zeitalter ...]
• Górski K.: Polska w zlewisku Bałtyku [Polen im Abfl ussgebiet der Ostsee], Gdańsk–Bydgoszcz–Szczecin 1947
• Groth A.: Wykaz floty gdańskiej z 1712 roku [Verzeichnis der Danziger Flotte vom Jahre 1712], „Zapiski Historyczne“ [Historische Aufzeichnungen], 43, 1978, 1
• Historia Gdańska [Geschichte Danzigs], Bd. 3, T. 1 (1655–1793), hg. v. E. Cieślak, Gdańsk 1993
• Jarochowski K.: Dwie misje Franciszka Ponińskiego, starosty kopanickiego do cara Piotra I w latach 1717 i 1718 [Zwei Missionen von Franciszek Poniński, dem Starost von Kopanice an den Zaren Peter I. in den Jahren 1717 und 1718], in: Z czasów saskich spraw wewnętrznych, polityki i wojny [Aus den Zeiten sächsischer Innenangelegenheiten, der Politik und des Krieges], Poznań 1886
• Komaszyński M.: Polska w polityce gospodarczej Wersalu (1661–1715) [Polen in der Wirtschaftspolitik von Versailles (1661–1715)], Wrocław–Warszawa–Kraków 1968
• Konopczyński W.: Kwestia bałtycka do XX wieku [Baltische Frage bis zum 20. Jh.], Gdańsk –Bydgoszcz–Szczecin 1947
• Majewska G.: Polityka handlowa Szwecji w latach 1720–1809 [Schwedens Handelspolitik in den Jahren 1720–1809], Wrocław–Warszawa–Kraków 1991
• Mierzwa E.: Anglia a Polska w epoce Jana III Sobieskiego [England und Polen in der Epoche Johanns III. Sobieski], Łódź 1988
• Piwarski K.: Dzieje Gdańska w zarysie [Danziger Geschichte im Umriss], Gdańsk–Bydgoszcz –Szczecin 1946
• Rachel H.: Handels-, Zoll- und Akzisepolitik Brandenburg-Preußens 1713–1740, Berlin 1922, Bd. 2, H. 2
• Rostworowski E.: Czasy saskie i Oświecenie [Die Epoche der Sachsen und die Aufklärung], in: Zarys historii Polski [Abriss der Geschichte Polens], hg. v. J. Tazbir, Warszawa 1979
• Rostworowski E.: Historia powszechna. Wiek XVIII [Die Weltgeschichte. Das 18. Jahrhundert], Warszawa 1977
• Rostworowski E.: Polska w układzie sił politycznych XVIII wieku [Polen in der Konstellation politischer Kräfte im 18. Jh.], in: Polska w epoce Oświecenia [Polen in dem Zeitalter der Aufklärung], hg. v. B. Leśnodorski, Warszawa 1971
• Sächsisches Hauptstaatsarchiv Dresden (weiter: SHSA Dresden), loc. 3551
• Serczyk W.: Piotr I Wielki [Peter I. der Große], Wrocław–Warszawa–Kraków 1973
• Trzoska J.: Die Streit zwischen dem Sachsen August II. und Peter I. um die Kaperschiffe von Gdańsk, „Studia Maritima“, 6, 1986
• Trzoska J.: Działania wojenne a handel gdański w pierwszej połowie XVIII wieku [Kriegshandlungen und der Danziger Handel in der 1. Hälfte des 18. Jh.], „Teki Gdańskie“ [Danziger Mappen], 5, 2003
• Trzoska J.: Dzieje gdańskiego statku „Fortuna” (1712–1731) [Geschichte des Danziger Schiffes „Fortuna“ (1712–1731)], Gdańsk 1979 („Prace Muzeum Morskiego w Gdańsku“ [Arbeiten des Schifffahrtsmuseums in Gdańsk], 8)
• Trzoska J.: Elbląski kaper króla Augusta Mocnego [Der Elbinger Kaper von König August dem Starken], „Nautologia“ [Nautologie], 27, 1992, 1–2
• Trzoska J.: Export of Corn and Victuals during the Russian-Swedish War 1741–1743, „Studia Maritima“, 4, 1984
• Trzoska J.: From the Issues of Navigation between Stockholm and Gdańsk in the First Half of the 18th Century, „Studia Maritima“, 20, 2007
• Trzoska J.: Gdańsk as Army Supply Centre during the Great Northern War, „Studia Maritima“, 7, 1988
• Trzoska J.: Gdańsk in den baltischen Plänen Peters I. und die Versuche deren Übernahme durch August II, in: Changes in Two Baltic Countries. Poland and Sweden in the Eighteenth Century, ed. by E. Cieślak and H. Olszewski, Poznań 199
• Trzoska J.: Gdańsk jako ośrodek zaopatrzenia wojsk podczas wielkiej wojny północnej [Danzig als Versorgungszentrum für das Militär während des großen Nordischen Krieges], „Studia i Materiały do Historii Wojskowości“ [Studien und Materialien zur Militärgeschichte], 28, 1985
• Trzoska J.: Kaprzy króla Augusta Mocnego (1716–1721). Z problematyki morskiej czasów saskich [Kaper des Königs August des Starken (1716–1721). Zur Meeresproblematik in den Zeiten den Sachsen], Gdańsk 1993 („Prace Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku“ [Arbeiten des Polnischen Schifffahrtsmuseums in Gdańsk], 9)
• Trzoska J.: Odszkodowanie Gdańska dla Francji w związku ze sprawą księcia Contiego [Danziger Entschädigung für Frankreich in Bezug auf die Sache des Fürsten Conti], „Zapiski Historyczne“ [Historische Aufzeichnungen], 45, 1984, 4
• Trzoska J.: Rosyjskie ingerencje w handel i żeglugę gdańską w pierwszej połowie XVIII wieku [Russische Eingriffe in Danziger Handel und Schifffahrt in der 1. Hälfte des 18. Jh.], in: Sąsiedztwo nadbałtyckie XVI – XX w. (Bałtyk – Elbląg – Gdańsk – Rosja). Zbiór studiów [Baltische Nachbarschaften 16.–20. Jh. (Baltikum – Elbing – Danzig – Russland). Studiensammlung], hg. v. A. Romanow, Płock–Iława–Elbląg 2005
• Trzoska J.: Sprawa kaprów królewskich w Gdańsku w polityce Augusta II i Piotra I (1716–1721) [Die Sache der königlichen Kaper in Danzig in der Politik von August II. und Peter I. (1716–1721)], „Rocznik Gdański” [Danziger Jahrbuch], 46, 1986, 1
• Trzoska J.: Sprawy handlu gdańskiego w raportach rezydenta szwedzkiego w Gdańsku Jakuba Brandlichta w latach 1724–1729 [Fragen des Danziger Handels in den Berichten des schwedischen Residenten in Danzig Jakub Brandlicht in den Jahren 1724–1729], in: Strefa bałtycka w XV–XVIII w. Polityka – społeczeństwo – gospodarka. Ogólnopolska sesja naukowa zorganizowana z okazji 70-lecia urodzin Profesora Edmunda Cieślaka [Die baltische Zone vom 15. bis zum 18. Jh. Politik – Gesellschaft – Wirtschaft. Das allgemeinpolnische wissenschaftliche Seminar organisiert zum 70. Jahrestag des Professors Edmund Cieślak], hg. v. J. Trzoska, Gdańsk 1993
• Trzoska J.: Z problematyki kontaktów żeglugowych pomiędzy Sztokholmem a Gdańskiem w drugiej połowie XVII wieku [Zur Problematik der Schifffahrtsbeziehungen zwischen Stockholm und Danzig in der 2. Hälfte des 17. Jh.], in: Po obu stronach Bałtyku. Wzajemne relacje między Skandynawią a Europą Środkową [An den beiden Ufern der Ostsee. Bilaterale Beziehungen zwischen Skandinavien und Mitteleuropa], hg. v. J. Harasimowicz, P. Oszczanowski, M. Wisłocki, Wrocław 2006, Bd. 2
• Trzoska J.: Z zagadnień żeglugi pomiędzy Sztokholmem a Gdańskiem w pierwszej połowie XVIII wieku [Zu Fragen der Schifffahrt zwischen Stockholm und Danzig in der 1. Hälfte des 18. Jh.], in: Miscellanea pomorskie. Studia z dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego [Pommersche Miscellanea. Studien zur Geschichte Westpommerns und Weichsel-Pommerns], hg. v. W. Skóra, Słupsk 2008
• Trzoska J.: Zatargi żeglugowe Gdańska z Danią podczas wielkiej wojny północnej [Streitigkeiten bezüglich der Schifffahrt zwischen Danzig und Dänemark während des Großen Nordischen Krieges], in: Polska – Dania w ciągu wieków [Polen – Dänemark während Jahrhunderte], hg. v. J. Szymański, Gdańsk 2004
• Trzoska J.: Żegluga, handel i rzemiosło w Gdańsku w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku [Schifffahrt, Handel und Handwerk in Danzig in der 2. Hälfte des 17. Jh. und im 18. Jh.], Gdańsk 1989
• Wimmer J.: Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej [Armee der Republik Polen während des Nordischen Krieges], Warszawa 1956