Zamek prokuratorski w Unisławiu. Układ przestrzenny i technika budowy w świetle badań archeologiczno-architektonicznych

• Authors: Wasik Bogusz

Title variants

EN

The Prosecutor’s Castle in Unisław. Spatial layout and construction technique in the light of archaeological and architectural research

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Zamek w Unisławiu na ziemi chełmińskiej był do niedawna jedną z najsłabiej rozpoznanych warowni krzyżackich. Nie była znana jego forma, a źródła historyczne dostarczały jedynie przesłanek do jego chronologii. Przeprowadzone w 2017 r. badania archeologiczno-architektoniczne skupione były na terenie zamku wysokiego, ale towarzyszące im obserwacje pozwoliły także na określenie układu budowli: na trójczłonową warownię składały się zamek wysoki i dwa przedzamcza. Badania wykazały, że zamek murowany wzniesiono na miejscu komturskiej warowni drewniano-ziemnej, a inwestycję tę łączyć należy z rezydującymi od 2. ćw. XIV w. w Unisławiu prokuratorami. Głównym elementem zamku wysokiego był masywny dom wieżowy, osłonięty od strony przedzamcza murem obronnym. Na przełomie XIV i XV w. zamek został rozbudowany – dodano nowe budynki, w tym bramny. Badania dostarczyły także podstaw do rekonstrukcji szczegółów techniki budowy zamku. Kres funkcjonowania warowni przyniosła wojna trzynastoletnia (1454-1466).

EN

The castle in Unisław on Chełmno Land has until recently been one of the least-known Teutonic strongholds. Its form was unascertained, and historical sources provided only some premises for its chronology. The archaeological and architectural research carried out in 2017 focused on the area of the high castle, but the accompanying observations also enabled to determine the layout of the structure: the three-part stronghold consisted of a high castle and two wards. The research has shown that the brick castle was erected on the site of the wooden and earthen commandery stronghold, and this investment should be connected with the prosecutors residing in Unisław from the 2nd quarter of the 14th century. The main part of the high castle was a massive tower house, shielded from the side of the ward with a defensive wall. At the turn of the 15th century, the castle was extended – new buildings were added, including gates. The research also provided the basis for the reconstruction of the details of castle construction techniques. The stronghold was captured and destroyed during the Thirteen Years’ War (1454-1466).

Keywords

PL

zamek; dom wieżowy; historia technik budowlanych; zakon krzyżacki

EN

castle; tower house; history of building techniques; the Teutonic Order

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2018
• Issue: 1
• Pages: 49-64

Dates

published

2018

Contributors

author

Wasik Bogusz

• archeolog, konserwator
• archaeologist, conservator

References

• Bartkowski S., Z dziejów komturstwa (prokuratorstwa) unisławskiego (1285-1403), [w:] Zyglewski Z. (red.), Polska w kręgu polityki, kultury i gospodarki europejskiej. Księga pamiątkowa z okazji 70-lecia urodzin prof. Maksymiliana Grzegorza, Bydgoszcz 2007.
• Bogacki M., Małkowski W., Misiewicz K., Sprawozdanie z I etapu badań nieinwazyjnych wykonanych w maju 2016 roku w ramach projektu NPRH „Castra Terrae Culmensis”, mps w archiwum Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.
• Brillowski W., Analiza funkcjonalna założenia obronnego w Bezławkach, [w:] Koperkiewicz A. (red.), Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008-2011, Gdańsk 2013.
• Chudziak W., Unisław, gm. loco., [w:] Chudziakowa J. (red.), Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, Toruń 1994.
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Heise J., Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreussen: Der Kreis Kulm, Danzig 1887.
• Herman R., Zamek w Ełku. Opracowanie historyczno-architektoniczne, t. 1, Łódź 2015, mps w archiwum NID w Olsztynie.
• Herrmann Ch., Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -Geographie, Petersberg-Olsztyn 2007.
• Jóźwiak S., Centralne i terytorialne organy władzy zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228-1410, Toruń 2001.
• Jóźwiak S., Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i ziemi chełmińskiej w latach 1246-1343, Toruń 1997.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. (red.), Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
• Kąsinowski A., Podstawowe zasady murarstwa gotyckiego na Pomorzu Zachodnim, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1970, t. 10.
• Krahe F. W., Wohntürme des Mittelalters mit hölzernen Stockwerken, [w:] Wohntürme. Kolloguium vom 28. September bis 30. September 2001 auf Burg Kriebstein/Sachsen, Langenweißbach 2002.
• Lasek P., Turris fortissimo nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w., Warszawa 2013.
• Nawrocki Z., Zamek w Jasińcu Nowym, [w:] Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziełom sztuki Pomorza zorganizowaną w 500-lecie pokoju toruńskiego, Toruń 1966.
• Poliński D., Wczesne warownie krzyżackie w Prusach w kontekście miejscowych obiektów obronnych o umocnieniach drewniano-ziemnych, „Archaeologia Historica Polona” 2007, t. 16, Olczak J. (red.), Wybrane problemy wieków średnich.
• Torbus T., Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen, München 1998.
• Torbus T., Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014.
• Wasik B., Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XIV wieku), Toruń 2016.
• Wasik B., Punkty obserwacji stratygrafii na urwiskach, [w:] Wasik B. (red.), Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. 6) przeprowadzonych w 2017 roku, Toruń 2017, mps w archiwach WUOZ w Toruniu oraz Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.
• Wasik B., Relikty architektury i technika budowy zamku w Unisławiu, [w:] Wasik B. (red.), Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. 6) przeprowadzonych w 2017 roku, Toruń 2017, mps w archiwach WUOZ w Toruniu oraz Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.
• Wasik B., Układ przestrzenny i fazy funkcjonowania zamku, [w:] Wasik B. (red.), Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. 6) przeprowadzonych w 2017 roku, Toruń 2017, mps w archiwach WUOZ w Toruniu oraz Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.
• Wółkowski W., Architektura zamku w Bezławkach, [w:] Koperkiewicz A. (red.), Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008-2011, Gdańsk 2013.

Identifiers

ISSN

0029-8247