Determinanty uzgadniania formy orzeczenia z wyrażeniami z podmiotem towarzyszącym w historii polszczyzny

• Authors: Zbróg Piotr

Title variants

EN

The determining factors for establishing the agreement type between the predicates and the structures with accompanying subjects in the history of the Polish language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Konstrukcje z tzw. podmiotem towarzyszącym występowały w języku polskim już w najdawniejszych tekstach. Wskaźniki ilościowe dowodzą, że przy szyku podmiot + orzeczenie od samego początku występowała wariantywność – postępująca w kolejnych wiekach – w zakresie uzgadniania formy czasownika przy takim podmiocie: z całym szeregiem lub z rzeczownikiem w mianowniku. Opis składni orzeczenia czasownikowego przy konstrukcjach z podmiotem towarzyszącym zdeterminowany został w przeważającej części opracowań Szoberowskim określeniem wyrażenia z + narzędnik mianem „towarzysza”. Zgodnie z tą tezą przyczyną dwojakiego dostosowania formy orzeczenia była realna ocena rangi referentów przez nadawcę: w wypadku równorzędności – do całości, w wypadku nierównorzędności – do członu mianownikowego. Niejasny status intencjonalności nadawcy odsunął na dalszy plan czynniki syntaktyczne na poziomie zdania. Choć jednoznaczne rozstrzygnięcie tego problemu prawdopodobnie nie będzie możliwe, przykłady opisane w artykule skłaniają do polemiki z dotychczasową opinią o jedynym determinancie w postaci rangi referentów. Liczne przykłady konkurujących typów składni w zdaniach stojących w jednym tekście z różnych faz niemal obok siebie wzmacniają hipotezę, że wahania co do uzgodnienia mogły wynikać z naśladowania składni – często wariantywnej – typowych podmiotów szeregowych.

EN

Structes with the so-called accompanying subject appeared in the Polish language already in the oldest texts. Quantitative indicators prove that with the subject + verb order there was variability from the very beginning – progressing in the following centuries – in terms of agreeing on the form of the verb with such a subject: with a whole series or with a noun in the nominative case. The description of the syntax of the verb predicate in groups with an accompanying subject was determined in most studies by Szober’s designation of the expression with + instrumental as “companion”. According to this thesis, the reason for the two-fold adjustment of the form of the judgment was the real assessment of the rank of the referents by the sender: in the case of equivalence – to the whole, in the case of non-equivalence – to the nominative element. The unclear status of the speaker’s intentionality pushed syntactic factors at the sentence level into the background. Although a clear solution to this problem will probably not be possible, the examples described in the article encourage polemics with the current opinion about the only determinant being the rank of referees. Numerous examples of competing types of syntax in sentences standing almost next to each other in one text from different phases strengthen the hypothesis that hesitation in agreement could result from imitation of the syntax – often variant – of typical serial entities.

Keywords

PL

konstrukcja z podmiotem towarzyszącym; orzeczenie; składnia

EN

constructions with an accompanying subject; predicate; syntax

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2024
• Volume: 104
• Issue: 4
• Pages: 114-136

Dates

published

2024-12-31

Contributors

author

Zbróg Piotr

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.001009