Grody „plemienne” i „wczesnopaństwowe” na Mazowszu (IX–XI w.). Stan badań, problematyka i możliwości interpretacji

• Authors: Trzeciecki Maciej

Title variants

EN

„Tribal” and “early State” strongholds in Mazovia (9th–11th c.). State of the art, research questions and interpretive possibilities

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The following text is dedicated to early medieval strongholds built in Mazovia between the end of the 9th and the end of the 11th c. At least 39 sites can be dated to that period, among them 14 were built in the so-called “tribal” period, while the other ones are associated with the early Piast state structures. One should emphasize the small number of “tribal” strong¬holds and their concentration to the north of the middle Vistula river. The standardized form of the oldest fortifications refers directly to the so-called Tornow type. Apparently, the first strongholds associated with the expansion of the early Piast state appeared at the end of the 10th c. in the western Mazovia and the main building activity was limited to that area until the end of the 11th c. Noteworthy, at least up to the mid-11th c. both “tribal” and early-state strongholds existed near to each other.

Keywords

EN

strongholds; Mazovia; Early Middle Ages; state of the art

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Historia Slavorum Occidentis
• Year: 2018
• Issue: 2 (17)
• Pages: 42-67

Contributors

author

Trzeciecki Maciej

• Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, al. Solidarności 105, 00–140 Warszawa

References

• Arnold S., Początki biskupstwa płockiego w świetle falsyfikatów mogileńskich, Rocznik Towarzystwa Naukowego w Płocku 1 (1929), s. 3–24.
• Biermann F., Das 10. Jahrhundert in Mazovien umd Podlasien (Nordostpolen) . Eine wirtschaftgeschichtliche Betrachtung, [w:] Europa in 10. Jahrhundert. Archäologie eine Aufbruchszeit, red. J. Henning, Mainz 2002, s. 249–265.
• Biermann F., Dulinicz M., Die frühmittelalterliche Siedlung von Bocheń in mittleren Polen, Germania 80 (2002), s. 243–267.
• Biermann F., Frey K., Burgwall und Macht. Über die Burgen des 9–10 Jh. am Teltow und in Berliner Raum, Przegląd Archeologiczny 49 (2001), s. 59–83.
• Biermann F., Sypniewo: ein frühmittelalterlicher Burg-siedlungkomplex in Nordmasowien, Warszawa 2006.
• Biermann F., The small Early Medieval lowland ringforts in Northern Mazovia and their counterparts in the northern West-Slavic territory, [w:] Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, red. M. Żurek, M. Krasna-Korycińska, Warszawa 2015, s. 39–49.
• Błoński M., Szwarczewski P., Antropogeniczne przekształ¬cenia doliny Nasielnej w sąsiedztwie wczesnośredniowiecznego grodziska w Nasielsku, Archeologia Polski 43 (2008), s. 291–317.
• Błoński M., Szwarczewski P., Zapis działalności człowieka w osadach wypełniających dno doliny Nasielnej w Nasielsku, Landform Analysis 9 (2008), s. 272–275.
• Bogucki M., The Viking Age ports of trade in Poland, Eesti Arheoloogia Ajakiri 8 (2004), s. 100–127.
• Bukowska A., Relikty architektury wczesnośredniowiecznej – formy i datowanie, [w:] Płock Wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011, s. 149–216.
• Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 22.
• Czersk, Wzgórze Zamkowe. Badania 1974–1983, red. P. Urbańczyk, M. Trzeciecki, Warszawa 2016.
• Dulinicz M., Badania grodzisk mazowieckich, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000, s. 145–158.
• Dulinicz M., Frühmittelalterliche Burgen in Mazowien: die ersten Ergebnisse der deutsch-polnischen Untersuchungen, [w:] Frühmittelalterlicher Burgenbau im Mittel – und Osteuropa, red. J. Henning, A. Ruttkay, Bonn 1998, s. 267–274.
• Dulinicz M., Mazowsze w IX–XIII w., [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, red. M. Dulinicz, Warszawa 2004, s. 187–206.
• Dulinicz M., Mazowsze w X wieku, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000, s. 200–213.
• Dulinicz M., Mazowsze we wczesnym średniowieczu: jego związki z „państwem gnieźnieńskim”, [w:] Civitas Schinesghe cum pertinentiis , red. W. Chudziak, Toruń 2003, s. 89–119.
• Dulinicz M., Mazowsze we wcześniejszym średniowieczu (do końca X w.): szkic archeologiczny, [w:] Dzieje Mazowsza. Tom 1, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006, s. 67–107.
• Dulinicz M., Miejsca, które rodzą władzę (najstarsze grody słowiańskie na wschód od Wisły), [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, red. S. Moździoch, Wrocław 2000, s. 85–98.
• Dulinicz M., Moszczyński W., Grody pogranicza nad górną Wkrą: system czy chaos?, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie 2, red. K. Grążawski, Włocławek 2007, s. 61–88.
• Dulinicz M., Rozwój osadnictwa w dolinie Słupianki w pradziejach i średniowieczu, [w:] Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne w dorzeczu Słupianki, pod Płockiem, red. M. Dulinicz, Warszawa 1998, s. 209–215.
• Dulinicz M., Sieć grodowa Mazowsza Płockiego w XI wieku, [w:] Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI–XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, red. S. Moździoch, Wrocław 1993, s. 47–61.
• Dulinicz M., Stan i potrzeby badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym na Mazowszu (VI–XI w.), [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce. Materiały z konferencji Poznań 14–16 grudnia 1987 roku, red. Z. Kurnatowska, Wrocław 1992, s. 243–261.
• Dulinicz M., Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem Mazowsza, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń 2006, s. 345–271.
• Dulinicz M., The first dendrochronological datings of the strongholds in northern Mazovia, [w:] Origins of Central Europe, red. P. Urbańczyk, Warszawa 1997, s. 137–141.
• Dulinicz M., Ważny T., Dendrochronologia o datowaniu mazowieckich grodzisk, Rocznik Mazowiecki 16 (2004), s. 9–27.
• Gieysztor A., Trzy stulecia najdawniejszego Mazowsza (połowa X–połowa XIII w.), [w:] Dzieje Mazowsza. Tom 1, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006, s. 109–160.
• Gołembnik A., Trzeciecki M., Stan badań nad aglomeracją płocką w okresie od XI w. do czasu powstania miasta samorządowego, [w:] Płock Wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011, s. 27–38.
• Górska I. i in., Grodziska Mazowsza i Podlasia (w granicach dawnego województwa warszawskiego), Wrocław 1976.
• Górska I., Badania sondażowe na Farskiej Górze w Ciechanowie, Wiadomości Archeologiczne 34 (1969), s. 436–442.
• Henning J., Archäologische Forschungen an Ringwällen in Niederungslage: Der Niederlausitz als Burgenlandschaft des östlichen Mitteleuropa im frühen Mittelalter, [w:] Frühmittelalterlicher Burgenbau in Mittel – und Osteuropa, red. J. Henning, A. Ruttkay, Bonn 1998, s. 8–21.
• https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/ [dostęp z dnia 29.XI.2017].
• Jaskanis D., Święck: wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu, Warszawa 2008.
• Kara M., Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań 2009.
• Kara M., Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń 2006, s. 207–244.
• Kowalczyk E., [rec.:] Dulinicz M., Sieć grodowa Mazowsza Płockiego w XI wieku. W: S. Moździoch (red.), Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI–XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, Wrocław, s. 47–61, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 42 (1994), nr 3–4, s. 372–380.
• Kowalczyk E., Granice Mazowsza we wczesnym średniowieczu. Ocena stanu badań, [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, red. M. Dulinicz, Warszawa 2004, s 167–172.
• Kowalczyk E., Momenty geograficzne państwa Bolesława Chrobrego: na styku historii i archeologii, Kwartalnik Historyczny 107 (2000), nr 2, s. 41–76.
• Labuda G., Mieszko I, Wrocław 2002.
• Labuda G., Początki klasztoru w świetle źródeł pisanych, [w:] Materiały sprawozdawcze z badań zespołu pobenedyktyńskiego w Mogilnie 1, Warszawa 1978, s. 32–35.
• Łowmiański H., Początki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV , t. 5, Warszawa 1973.
• Łowmiański H., Początki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV, t. 6, cz. 1, Warszawa 1985, s. 306–320.
• Martyniuk A., Zwola, st. 1, gm. Miastków Kościelny, woj. siedleckie, AZP 64–74/1, Informator Archeologiczny. Badania 1997 (2006), s. 230–231.
• Matusiak K., Wczesnośredniowieczne osadnictwo w rejonie Mokrzka i Bielska, Warszawa 2000 (maszynopis pracy magisterskiej w archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego). Marczak E., „Nikienki” czyli Prusowie na Mazowszu? Wstępne wyniki badań archeologicznych w Truszkach-Zalesiu, woj. podlaskie, [w:] Przez granice czasu. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu, red. A. Buko, W. Duczko, Pułtusk 2008, s. 119–128.
• Miśkiewiczowa M., Mazowsze płockie we wczesnym średniowieczu, Warszawa 1982.
• Miśkiewiczowa M., Mazowsze wschodnie we wczesnym średniowieczu, Warszawa 1981.
• Monumenta Poloniae Historica, Ser. 2, t. 2, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952.
• Musianowicz K., Gród i osada podgrodowa w Bródnie Starym koło Warszawy, Materiały Wczesnośredniowieczne 4 (1956), s. 7–34.
• Nowakiewicz T., Baltic communities present in today’s Polish territory between 700 and 1000 AD, [w:] The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early Middle Ages, Volume 5: 500 AD – 1000 AD, red. P. Urbańczyk, M. Trzeciecki, Warszawa 2016, s. 172–221.
• Ościłowski J., Czy istniał wczesnośredniowieczny gród w Bielsku na Mazowszu?, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53 (2005), nr 2, s. 181–189.
• Ościłowski J., Sieć grodowa na Wysoczyźnie Kolneńskiej we wczesnym średniowieczu. Ze studiów nad pograniczem mazowiecko-prusko-jaćwieskim, Światowit 67 (2006), s. 81–107.
• Ościłowski J., Uwarunkowania geograficzne lokalizacji grodów na południowym Mazowszu (X–połowa XIII w.). Problematyka badań interdyscyplinarnych, Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku 20 (2016), s. 71–118.
• Ościłowski J., Uwarunkowania geograficzne lokalizacji grodów na północnym Mazowszu (X– –pocz. XIII w.): problematyka badań interdyscyplinarnych, Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku 19 (2011), s. 7–40.
• Ościłowski J.,, Badania archeologiczne grodzisk północno-wschodniego Mazowsza w latach 2008–2009, [w:] Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, red. M. Żurek, M. Krasna-Korycińska, Warszawa 2015, s. 63–87.
• Pastuszka W., Grudusk – niezwykła podróż do średniowiecznego grodu, https://archeowiesci.pl/2011/03/27/grudusk-niezwykla-podroz-do-sredniowiecznego-grodu/ [dostęp z dnia 29.XI.2017].
• Piotrowski M., Szreńsk – miasto zapomniane (zarys dziejów), Warszawa 1986.
• Płocha J., Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie, Wrocław 1969.
• Płock Wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011.
• Polnoe sobrane russkich letopisej II: Ipat’evskaja letopis, Moskva 1962, szp. 318.
• Skrzyńska K., Wczesnośredniowieczne pogranicze polsko-ruskie w dorzeczu środkowego Bugu – główne problemy badawcze, [w:] Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, red. H. Karwowska, A. Andrzejowski, Białystok 2006, s. 51–62.
• Smoliński A., Auch M., Trzeciecki M., Opracowanie wyników ratowniczych badań wykopaliskowych wyprzedzających budowę tzw. małej obwodnicy w Płońsku, prowadzonych w sezonie 2010, Warszawa 2013 (maszynopis w archiwum Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków).
• Smoliński A., Auch M., Trzeciecki M., Opracowanie wyników ratowniczych badan wykopaliskowych i nadzorów archeologicznych wyprzedzających budowę kanalizacji sanitarnej na ul. 19 Stycznia w Płońsku w latach 2007–2008, Warszawa 2013 (maszynopis w archiwum Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków).
• Smoliński A., Ważny T., Analiza dendrochronologiczna próbek drewna z wczesnośredniowiecznego grodziska w Płońsku, woj. mazowieckie, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 28 (2011), s. 219–226.
• Strzelczyk J., Mieszko Pierwszy, Poznań 1992.
• Suchodolski S., Historia badań archeologicznych w Czersku, [w:] Czersk, Wzgórze Zamkowe. Badania 1974– –1983, red. P. Urbańczyk, M. Trzeciecki, Warszawa 2016, s. 17–28.
• Trzeciecki M., Ceramika płocka między XI a XIX wiekiem. Studium archeologiczne, Warszawa 2016.
• Trzeciecki M., Gród na Wzgórzu Tumskim, [w:] Płock Wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011, s. 101–148.
• Trzeciecki M., Organizacja przestrzeni i zabudowa Wzgórza Zamkowego: XI–XIV w., [w:] Czersk, Wzgórze Zamkowe. Badania 1974–1983, red. P. Urbańczyk, M. Trzeciecki, Warszawa 2016, s. 131–164.
• Trzeciecki M., Początki Płocka, [w:] Płock Wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011, s. 55–100.
• Tyszkiewicz J., Środowisko geograficzne w pradziejach i średniowieczu, [w:] Dzieje Mazowsza. Tom 1, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006, s. 43–67.
• Urbańczyk P., Fazy użytkowania Wzgórza Zamkowego w Czersku na podstawie badań z lat 1974–1983, [w:] Czersk, Wzgórze Zamkowe. Badania 1974–1983, red. P. Urbańczyk, M. Trzeciecki, Warszawa 2016, s. 69–130.
• Urbańczyk P., The origins of towns on the outskirts of medieval Europe – Poland, Norway and Ireland, Archaeologia Polona 32 (1994), s. 109–127.
• Urbańczyk P., Trudne początki Polski, Wrocław 2008.
• Urbańczyk P., Wczesna urbanizacja ziem polskich, [w:] Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Buśko, Wrocław 2002, s. 37–47.
• Wróblewski W., Nowakiewicz T., Bogucki M., Terra desolata. Wczesnośredniowieczna Galindia w świetle badań mikroregionu jeziora Salęt, [w:] Studia Galindzkie. Tom 1, red. W. Wróblewski, Warszawa 2003, s. 157–180.
• Wróblewski W., U źródeł kasztelanii liwskiej. Wczesnośredniowieczne struktury osadnicze w dorzeczu Liwca, [w:] Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych, red. B. Bryńczak, P. Urbańczyk, Siedlce 2001, s. 205–228.
• Wróblewski W., Ziemie pruskie i jaćwieskie w okresie plemiennym (VII/VIII–XII/XIII wiek), [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń 2006, s. 285–310.
• Zawadzka-Antosik B., Badania na grodzisku wczesnośredniowiecznym w miejscowości Serock, pow. Nowy Dwór Mazowiecki, Wiadomości Archeologiczne 33 (1968), s. 362–367.