Z Pomorza do Wielkopolski. Kościół Najświętszej Marii Panny na Ostrowie Tumskim w Poznaniu jako przyczynek do dyskusji nad tzw. stylem brunsbergowskim

• Authors: Oleś Kamila

Title variants

EN

From Pomerania to Greater Poland (German: Großpolen; Latin: Polonia Maior). The Church of Our Lady in Tumski Ostrów (German: Dom Insel) as a Contribution to the Discussion on the So-Called Brunsberg Style

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The term ‘Brunsberg Architecture’ includes two aspects that play an important role in building. The term describes a type of a sacred edifice that is a hall closed with an ambulatory chancel and a system of inside buttresses between which there are chapels. A specific sort of the elevation décor is typical of this type of architecture in Pomerania and Brandenburg. Within this style there are two types of ornamentation. The first type is represented by the chancel of the Church of Our Lady in Stargard Szczeciński, the ornamentation of the outside walls of the chapels in the Church of St James in Szczecin, the 50 Kamila Oleś ornamentation of the temples in Chojna and in Brandenburg. The second type – attributed to a Pomeranian master – is represented by the outside ornamentation of the Church of St Peter and St Paul in Szczecin and the outside walls of the Church of Our Lady in Poznań. Because of some evident formal differences among the edifices classified as belonging to the second type it is advisable not to include them into the production of Henry Brunsberg; the Church of St Peter and St Paul in Szczecin and the Church of Our Lady in Poznań were created either within the workshop of Master Henry or by his followers somehow related to him.

Keywords

PL

architektura brunsbergowska; gotyk pomorski; geneza stylu brunsbergowskiego; gotyk wielkopolski

EN

Brunsberg Architecture; Pomeranian Gothic; genesis of the Brunsberg Style; Greater Poland’s Gothic

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przegląd Zachodniopomorski
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 19-50
• Physical description: artykuł

Dates

published

2015

Contributors

author

Oleś Kamila

• Poznań-Praga

References

• Antowska-Gorączniak O., Brunsbergowskie inspiracje w Poznaniu – nowe źródła dotyczące wpływu architektury zachodniopomorskiej w Wielkopolsce, w: Średniowieczna architektura sakralna w świetle najnowszych badań, red. T. Janiak, D. Styrniak, Gniezno 2014.
• Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.
• Archiwum Archidiecezjalne, akta: KM 400, Kościół NMP In Summo, Generalia 1658–1890.
• Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 1–3, Warszawa 1843–1846.
• Bandstübner E., Berlin und Königsberg in der Neumark – Stationen des Heinrich Brunsberg, Studien zur Backsteinarchitektur, t. 1, 2000.
• Bergau R., Inventar der Bau- Und Kunstdenkmäler In der Provinz Brandenburg, Berlin 1885.
• Berghaus H., Landbuch der Herzogthums Pomern Und des Fürstenthums Rügen, Bd. 1–7, Berlin–Anklam 1865–1874.
• Binding G., Baubetrieb im Mittelalter, Darmstadt 2012.
• Callier E., Kościół Najświętszej Marii Panny na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, w: idem, Szkice geograficzno-historyczne, Poznań 1886.
• Clasen W., Hinrich Brunsberg und die Parler, Neue Beiträge zur Archäologie und Kunstgeschichte Schwabens, Julius Baum zum 70-Geburtstag, Stuttgart 1952.
• Chrzanowski T., Sztuka w Polsce Piastów i Jagielonów, Warszawa 1993.
• Delert J.B., Katedra i kościół NMP, w: „Pamiętnik Religijno-Moralny”, Seria 2, t. IV i V 1843; X 1846.
• Jarzewicz J., Kościół Mariacki w Stargardzie Szczecińskim. Innowacja i tradycja. Henryk Brunsberg i późnogotycka architektura ceglana Pomorza i Brandenburgii, Biblioteka Rocznika Chojeńskiego t. 2, Chojna 2015, s. 57–68.
• Ehrenberg H., Geschichte der Kunst im Gebiete der Provinz Posen, Berlin 1892.
• Jarzewicz J., De constructione ecclesiae. O artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy kościoła św. J akuba w Nysie, „Artium Quaestiones” 1997, nr 7, s. 27–59.
• Kalita-Skwirzyńska K., Kościół pw. Św. Jana Ewangelisty, Szczecin, Szczecin 2006.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, Seria Nowa, t. VII, Miasto Poznań cz.1, Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią.
• Kehrberg A., Erläutertes historiach-chronologischer Abriss der Stadt Königsberg In Nm, Berlin 1714.
• Kierski E., Kościół NMP, „Tygodnik Ilustrowany” 1863, t. VII.
• Kłębowski J., Polska sztuka gotycka, Warszawa 1976.
• Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Bd. 1–4, Berlin 1895–1898.
• Kopera F., Architektura gotycka. Polska, jej dzieje i kultura czasów najdawniejszych do chwili obecnej, t. 1, Warszawa 1928, s. 425–438.
• Kościół Marii Manny In Summo w Poznaniu, „Gazeta Kościelna” 1844.01./12.
• Kowalski J., Gotyk Wielkopolski. Architektura sakralna XIII–XVI wieku, Fundacja św. Benedykta 2010.
• Kurzawa Z., Dziewiętnastowieczna restauracja „starożytnych” budynków na Ostrowie Tumskim. W Kręgu Katedry, Kronika Miasta Poznania 2003, nr 1.
• Kusztelski L., Kościół Mariacki w Chojnie, mps, WKZ Szczecin 1959.
• Kutzner M., Wielkopolska, Kujawy, ziemie Łęczycka i Sieradzko-Wieluńska, w: Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.
• Legenda kościoła NMP na wyspie Tumskiej, Kronika Miasta Poznania 1926, t. IV.
• Lindenhayn-Fiedorowicz A., Kościół Mariacki w Stargardzie – pierwotna forma kościoła na tle rozwoju pomorskiej architektury halowej drugiej połowy XIII i początku XIV wieku, „Stargardia” 2010, t. 5.
• Lemcke H., Festvortrag über die Jakobikirche 1887, Stettin 1887.
• Lemcke H., Die Peter-Paulskirche in Stettin, „Monatsblätter” 1912, t. 26.
• Lutsch H., Mittelalterliche Backsteinbauten Mittelpommerns von der Peene bis zur Rega, Berlin 1890.
• Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi poznańskiej, t. 1–3, Poznań 1858–1863.
• Miłobędzki A., Późnogotyckie typy sakralne w architekturze ziem polskich, Warszawa 1965.
• Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1988, s. 80–82.
• Neuman G.F.L., Versuch einer Geschichte und Topographie der Stadt Königsberg In Nm, Berlin 1824.
• Nowacki J., Archidiecezja Poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, t. II, Poznań 1964.
• Nowacki J., Kolegiata NMP w Poznaniu, „Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej” 1951, nr 11/12.
• Ober M., O blendzie typu stargardzkiego, w: Terra Transoderana, red. M. Glińska et al., Szczecin 2004, s. 89–100.
• Ober M., Średniowieczna architektura Stargardu na tle regionu południowego pobrzeża Bałtyku. Dawny Stargard. Miasto i jego mieszkańcy, Stargard 2000, s. 55–64.
• Ostrów Tumski – kolebka Poznania, Materiały z sesji naukowej Poznań, 4 listopada 2003, red. L. Wilczyński, Poznań 2004, s. 1–170.
• Passowicz A., Norberciak D., Sielicki P., Analiza numeryczna konstrukcji kościoła Najświętszej Marii Panny na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, praca magisterska nr Dz/65/2004/2005, Politechnika Poznańska, Wydział Budownictwa, Architektury
• i Inżynierii Środowiska, Poznań 2005.
• Pietras M., Gotycka cegła konstrukcyjna ze stanowiska Ostrów Tumski, „Przegląd Archeologiczny” 2005, nr 9/10, s. 169–177.
• Pilecka E., Problem stylu miękkiego w architekturze, w: Sztuka około 1400, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad 1995, t. 2, Warszawa 1996.
• Przymusiński L., Kolegiata NMP na Ostrowie Tumskim, „Biuletyn Historii Sztuki” 1956, t. XVII, s. 302–303.
• Radacki Z., Historia i budowa kościoła śś. Piotra i Pawła w Szczecinie, Materiały Zachodniopomorskie 1962, t. 8, s. 275–298.
• Radacki Z., Poszukiwanie kryteriów działalności twórczej Henryka Brunsberga ze Szczecina, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. 4/5, 2007/2008, z. 2: Historia Sztuki, s. 5–53.
• Radacki Z., Kusztelski L., Ratusz w Chojnie, mps, WKZ Szczecin 1960.
• Ruszczyńska T., Sławska A., Poznań, Warszawa 1953.
• Skibiński S., Pomorze Zachodnie i Nowa Marchia, w: Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995, s. 125–155.
• Sztuka około 1400. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad 1995, t. 2, Warszawa 1996.
• Säume M., Hinrich Brunsberg, ein spätgotischer Baumeister, „Baltische Studien”, Neue Folge, Bd. 28, Leon Saunier, Szczecin 1926, s. 215–326.
• Schumann D., Mistrz budowlany Henryk Brunsberg – architektura ceglana końca XIV wieku pomiędzy tradycją a innowacją. Innowacja i tradycja. Henryk Brunsberg i późnogotycka architektura ceglana Pomorza i Brandenburgii, Biblioteka Rocznika
• Chojeńskiego t. 2, Chojna 2015, s. 41–57.
• Sobieszczański F.M., Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce, zawierające opis dziejów i zabytków budownictwa, rzeźby, snycerstwa, malarstwa i rytownictwa z krótką wzmianką o życiu i dziełach znakomitych artystów krajowych lub w Polsce zamieszkałych, t. 1–2, Warszawa 1847–1849.
• Wagner L., Historyczne wspomnienie o kościele Najświętszej Marii Panny, „Przegląd Poznański” 1859, nr 27.
• Walicki M., Średniowieczna architektura w Polsce. Romanizm i gotyk. Wiedza o Polsce, t. 2, Warszawa 1932, s. 491–510.
• Zaske N., Hinrich Brunsberg, ein ordenspreussischer Baumeister der Spätgotik, „Baltische Studien”, Neue Folge, Bd. 44, 1957.
• Zaske N., Henryk Brunsberg, jego twórczość i znaczenie, w: Sztuka Pobrzeża Bałtyku, Warszawa 1978.
• Zaske N., Hinrich Brunsberg um 1350 – nach 1428, Grosse Baumeister, Berlin 1990.

Identifiers

DOI

10.18276/pz.2015.1-02