Nazwy gatunków drzew i krzewów oraz ich derywaty w pieśniach ludowych z Warmii i Mazur

• Authors: Lechocka Ewelina

Title variants

EN

Names of species of trees and shrubs and the derivatives in folk songs from Warmia and Masuria

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi analizę nazw gatunków drzew i krzewów występujących w pieśniach ludowych z Warmii i Mazur, pochodzących z przełomu XIX i XX wieku. Słownictwo wybrane z dziesięciu antologii warmińsko-mazurskich przedstawia bogaty materiał gwarowy: w badanych zbiorach pojawia się dwadzieścia sześć nazw gatunków drzew i krzewów. Są to: brzoza, buk, cedr, cis, cyprys, dąb, głóg, grusza, jabłoń, jałowiec, jarzębina, jawor, jemioła, jesion, jodła, kalina, klon, leszczyna, lipa, olcha, osika, sosna, świerk, topola, wierzba i wiśnia. Badaną leksykę roślinną, oprócz rzeczowników podstawowych, tworzą derywaty słowotwórcze, którymi są nazwy deminutywne i kolektywne oraz derywowane od rzeczowników leksemy przymiotnikowe określające przynależność gatunkową części rośliny oraz tworzywo, z jakiego dany przedmiot został wykonany. Niemal każda nazwa, oprócz wykazującej zazwyczaj przewagę formy ogólnopolskiej, przyjmuje również formy oboczne, reprezentujące gwarowe zjawiska fonetyczne, które stanowią główny przedmiot niniejszej analizy. Ponadto pieśni ludowe notują liczne określenia gwarowe gatunków drzew i krzewów, takie jak choina, jegla, kadyk i osowa, co potwierdza bogactwo i różnorodność w nazewnictwie roślin wśród mieszkańców Warmii i Mazur.

EN

This article is an analysis of names of species of trees and shrubs used in folk songs of Warmia and Masuria, which are dated from XIX and XX century. The names collected in ten Warmian and Masurian anthologies show varied material to study. In examined collection there are twenty–six names of trees and shrubs kinds used, i.e. birch-tree, beech, cedar, yew, cypress, oak, hawthorn, pear, apple-tree, juniper, rowan, sycamore, mistletoe, ash, fir, viburnum, maple, hazel, linden, alder, aspen, pine, spruce, poplar, willow, cherry-tree. The researched lexis, except for basic nouns, is created by formative derivatives, which are diminutive and collective names and deriving from substantives – adjectival lexemes describing species’ connection to part of plant and material, which specific object is made of. Almost every name, except for prevailing nationwide form, assumes bypass forms, representing dialectal phonetic phenomenon, which is the main purpose of this analysis. Moreover folk songs mention numerous dialectic terms for names of trees and shrubs species, which confirms variety in naming plants by inhabitants of Warmia and Masuria.

Keywords

PL

nazwy drzew; nazwy krzewów; pieśni ludowe; Warmia; Mazury

EN

names of trees; names of shrubs; folk songs; Warmia; Masuria

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2017
• Volume: LXIV
• Pages: 147-166

Dates

published

2017

Contributors

author

Lechocka Ewelina

• Katedra Slawistyki, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Gdański

References

• Barska-Antos Danuta, 1980, Słownictwo Warmii i Mazur: odzież, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Bartmiński Jerzy, 1973, O języku folkloru, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Basara Anna, 1959, Studia fonetyczne z Warmii i Mazur. Konsonantyzm, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Bień-Bielska Hanna, 1959, Słownictwo Warmii i Mazur: wierzenia i obrzędy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Biolik Maria, 2000, Zapożyczenia z języka niemieckiego w tekstach stylizowanych na gwarę warmińską (na podstawie felietonów drukowanych w „Gazecie Olsztyńskiej” w latach 1925–1939), „Prace Językoznawcze”, 2, s. 5–33.
• Biolik Maria, 2014, Dialekt warmiński: fonetyka i fonologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
• Chludzińska-Świątecka Jadwiga, 1972, Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach Warmii i Mazur, „Prace Filologiczne”, 22, s. 159–289.
• Cienkowski Witold, 1963, Kadyk – warmińsko-mazowiecka nazwa jałowca, „Poradnik Językowy”, 5–6, s. 221–226.
• Doroszewski Witold, Koneczna Halina, Pomianowska Wanda, 1956, Gwary Warmii i Mazur, w: Zdzisław Stieber, red., Konferencja Pomorska. Prace językoznawcze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 129–141.
• Doroszewski Witold, red., 1963, Słownik języka polskiego, t. IV, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Dubisz Stanisław, 1972, O nazwach jodły w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich, „Poradnik Językowy”, 9, s. 526–531.
• Dubisz Stanisław, 1977, Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Dubisz Stanisław, 1978, Elementy rodzime i obcojęzyczne w słownictwie gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, S. V, Warszawa, s. 233–245.
• Dubisz Stanisław, 1990, Relikty bałtyckiego substratu językowego w nazewnictwie roślinnym gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich, w: Michał Kondratiuk, red., Bałto-słowiańskie związki językowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 87–94.
• Falińska Barbara, 1952, Z gwary warmińskiej i mazurskiej. Terminologia uprawy i obróbki lnu, „Poradnik Językowy”, 1, s. 20–24.
• Gąsiorowski Józef, 1976, Stoi lipa, lipuleczka. Pieśni mazurskie przez Józefa Gąsiorowskiego w 1884 roku zebrane, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• Gębik Władysław, oprac., 1952, Pieśni ludowe Mazur i Warmii, Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Olsztyn.
• Gizewiusz Gustaw, 2000, Pieśni ludu znad Górnej Drwęcy w parafiach ostródzkiej i kraplewskiej zbierane od 1836 do 1840 roku, Instytut im. Oskara Kolberga, Poznań.
• Harasimowicz Irena, 1954, O niektórych elementach niemieckich w dialekcie ostródzkim, „Język Polski”, 4, s. 276–285.
• Horodyska Halina, 1958, Słownictwo Warmii i Mazur: hodowla, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Horodyska Halina, 1963, Ze słownictwa gwar Warmii i Mazur. Hodowla, „Poradnik Językowy”, 2, s. 78–84.
• Judycka Irmina, 1953, Z gwary warmińskiej i mazurskiej. Warmińskie nazwy narzędzi rolniczych, „Poradnik Językowy”, 6, s. 21–33.
• Judycka Irmina, 1954, Typy zapożyczeń niemieckich w gwarach Warmii i Mazur, „Poradnik Językowy”, 8, s. 1–12.
• Judycka Irmina, 1957, Nazwy narzędzi ornych w gwarach Pomorza Mazowieckiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 5, nr 2, s. 245–282.
• Judycka Irmina, 1961a, Słownictwo z zakresu uprawy roli w gwarach Pomorza Mazowieckiego: stan obecny, historia i związki z terenami przyległymi, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Judycka Irmina, 1961b, Nazwy roślin uprawnych w gwarach Pomorza Mazowieckiego, „Poradnik Językowy”, 8, s. 392–400.
• Judycka Irmina, 1962a, Wykopywanie ziemniaków i pomieszczenia do ich przechowywania, „Poradnik Językowy”, 5–6, s. 408–416.
• Judycka Irmina, 1962b, Badania słownictwa gwar Pomorza Mazowieckiego (sieczkarnia, kierat i ich czynności), „Poradnik Językowy”, 9–10, s. 244–251.
• Judycka Irmina, 1963, Badania słownictwa gwar Pomorza Mazowieckiego. Sprzęt zboża i siana, młocka, czyszczenie ziarna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Jurkowski Eugeniusz, Łapiński Ireneusz, Szymczak Mieczysław, Słownictwo Warmii i Mazur: stopnie pokrewieństwa, życie społeczne i zawody, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Kętrzyński Wojciech, 1988, O Mazurach, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn. Kolberg Oskar, 1966, Dzieła wszystkie, t. 40: Mazury Pruskie, red. Danuta Pawlak, Polskie Wydawnictwo Muzyczne – Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Wrocław.
• Kowalska Anna, 1997, Powiązania językowe obszaru Mazowsza z obszarem ostródzko-warmińsko-mazurskim, w: Henryka Sędziak, red., Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn, s. 119–128.
• Krzyżaniak Barbara, Pawlak Aleksander, 2002, Warmia i Mazury. Część I–V, Instytut Sztuki PAN, Warszawa.
• Kupiszewski Władysław, Węgiełek-Januszewska Zdzisława, 1959, Słownictwo Warmii i Mazur: astronomia ludowa, miary czasu i meteorologia, Za-kład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Łesiów Michał, 1955, Z gwary warmińskiej i mazurskiej, „Poradnik Językowy”, 3, s. 116–117.
• Maćkiewicz Jolanta, 1991, Czy istnieją językowe wyznaczniki kultury morskiej?, w: Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, red., Język a kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 181–191.
• Marczewska Marzena, 2002, Drzewa w języku i kulturze, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.
• Mocarska-Falińska Barbara, 1959, Słownictwo Warmii i Mazur: uprawa i obróbka lnu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Mocarska-Kowalska Anna, 1963, Słownictwo Warmii i Mazur: rybołówstwo, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Nitsch Kazimierz, 1907, Dialekty polskie Prus Wschodnich, „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, t. III.
• Nitsch Kazimierz, Mrozówna Ewa, 1931, Mazowieckie wyrazy przyrodnicze. Jegla = jodła, picea excelsa’, „Lud Słowiański”, nr 2, s. 191–222.
• Okęcka-Bromkowa Maria, 1966, Śpiewa wiatr od jezior, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• Oracki Tadeusz, 1976, Rozmówiłbym kamień... Z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• Oracki Tadeusz, oprac., 1957, Poezja ludowa Warmii i Mazur, Pax, Warszawa. Perzowa Henryka, 1997, Wyrazy pochodzenia niemieckiego w Słowniku Gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur. Adaptacja fleksyjna i słowotwórcza, w: Jadwiga Zieniukowa, red., Obraz językowy słowiańskiego Pomorza i Łużyc. Pogranicza i kontakty językowe, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 329–344.
• Pomianowska Wanda, 1951, Z gwary warmińskiej i mazurskiej, „Poradnik Językowy”, 1, s. 27.
• Popowska-Taborska Hanna, 1991, Kaszubskie jagła, (j)aglija i pokrewne (z mapą), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, CMVIII, „Prace Językoznawcze”, 95, s. 61–67.
• Rogowska-Cybulska Ewa, 2005, Gwarowy obraz roślin w świetle aktywności nominacyjnej ich nazw (na podstawie gwary wsi Wagi w powiecie łomżyńskim), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Rozwadowski Jan Michał, 1912, O stosunku języków bałtyckich i słowiańskich, „Rocznik Slawistyczny”, 5, s. 19–20.
• Siatkowski Janusz, 1958, Słownictwo Warmii i Mazur: budownictwo i obrób-ka drewna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Siatkowski Janusz, 1983, Interferencje językowe na Warmii i Mazurach, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 21, s. 103–115.
• Sławski Franciszek, red., 2001, Słownik prasłowiański, t. VIII, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Smyl Józef, 1965, Nazwy ptaków w dialektach Warmii i Mazur, „Prace Filologiczne”, 18, cz. 4, s. 227–230.
• Sobieski Marian, oprac., 1955, Pieśni ludowe Warmii i Mazur, Polskie Wydawnictwo Muzyczne – Państwowy Instytut Sztuki, Kraków.
• Sobolewska Katarzyna, 2014, Dialektolodzy na manowcach. O wpływie niemczyzny na gwary Warmii i Mazur, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, 21, z. 2, s. 93–103.
• Steffen August, 1931, Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji, nakł. Towarzystwa Pomocy Dzieciom i Młodzieży Polskiej w Niemczech, Poznań.
• Steffen Wiktor, 1984, Słownik warmiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Symoni-Sułkowska Jadwiga, 1958, Słownictwo Warmii i Mazur: transport i komunikacja, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Szcześniak Krystyna, 2014, Kadyk, czym jest i na jakich obszarach jest?, „Studia Rossica Gedanensia”, 1, s, 89–99.
• Szyfer Anna, 1963, Słownictwo zwierząt w gwarach Mazur i Warmii, „Rocznik Olsztyński”, 5, Olsztyn, s. 271–294.
• Ściebora Alina, 1971, Wymowa samogłosek nosowych w gwarach warmińskich i mazurskich, „Prace Filologiczne”, 21, s. 5–49.
• Tyborczyk Jan, 1964, Południowa granica zasięgu wyrazu kadyk ‘jałowiec’, „Poradnik Językowy”, 6, s. 262–269.
• Wójtowicz Janina, 1956, O tak zwanych „kaszubizmach” w gwarze Warmii i Mazur, „Poradnik Językowy”, 4, s. 145–148.
• Zduńska Helena, 1957, Spółgłoski wargowe i wargowo-zębowe palatalne w wygłosie na Warmii, Mazurach i Mazowszu, „Poradnik Językowy”, 2, s. 72–79.

Identifiers

ISSN

0076-0390