Recepcja sztuki Rolfa Hochhutha Namiestnik (Der Stellvertreter 1963) w Polsce

• Authors: Szyndler Anna

Title variants

DE

Polnische Rezeption des Dramas Der Stellvertreter (1963) von Rolf Hochhuth

EN

The Polish Reception of Der Stellvertreter (1963) by Rolf Hochhuth

• Languages of publication: PL DE

Abstracts

PL

Celem artykułu jest analiza pierwszych reakcji polskiego odbiorcy na dramat Rolfa Hochhutha Namiestnik, który zyskał powszechne uznanie jako tekst inicjujący międzynarodową debatę wokół postawy papieża wobec Holocaustu. Utwór wzbudził wiele kontrowersji, gdyż autor winił Piusa XII za jego milczenie, burząc tym samym istniejący mit „dobrego pasterza”. Wyniki analizy reakcji prasowych na inscenizację dramatu Hochhutha wykazały, że utwór stał się w Polsce wydarzeniem politycznym polaryzującym opinie widzów. Część krytyków podzielała negatywne zdanie dramatopisarza o osobie Pontifexa, inni dostrzegli w sztuce próbę zrzucenia części niemieckiej winy za zbrodnie hitlerowskie na osoby trzecie. Było to spowodowane traumatycznymi doświadczeniami II wojny światowej, których pamięć była nadal świeża w pamięci kolektywnej narodu polskiego. Inscenizacja dramatu posłużyła władzom PRL-u za instrument walki ideologicznej z Kościołem. Biorąc pod uwagę fakt, że premiera Namiestnika w Teatrze Narodowym w Warszawie miała miejsce zaledwie dwa dni po rozpoczęciu obchodów Milenium Chrztu Polski, nasuwa przypuszczenie, że sztuka, zakłócając uroczystości, posłużyła władzom PRL-u za instrument walki ideologicznej z Kościołem.

DE

Das Ziel des Beitrags ist die Analyse der polnischen Reaktionen auf das Drama Der Stellvertreter von Rolf Hochhuth. Das Drama wird allgemein gewürdigt als ein Text, der eine internationale Debatte über den Papst Pius XII und den Holocaust angestoßen, und damit ein Tabu gebrochen hat. Die Analyse der polnische Pressestimmen hat ergeben, dass Der Stellvertreter in Polen zu einem Politikum wurde und die Meinung der Zuschauer polarisierte. Während die staatskonformen Journalisten die kritische Einstellung des Autors gegenüber Pius XII teilten, stießen sich die Anderen an der Tatsache, dass ein Deutscher den Papst für dessen Schweigen an-prangert. Darin wurde ein Versuch gesehen, einen Teil der deutschen Schuld Dritten in die Schuhe zu schieben. Die Inszenierung des Dramas im Warschauer Nationaltheater wurde von der sozialistischen Regierung als Waffe im ideologischen Kampf mit der katholischen Kirche eingesetzt. Die in ganz Europa für Aufsehen sorgende Kritik am Papst Pius XII sollte das feierliche Begehen des Millenniums der „Taufe Polens“ stören.

EN

Der Stellvertreter by Rolf Hochhuth is a play which is both political and ethical in nature. It is generally recognized as a text that has broken a taboo and triggered an international debate on the papacy and the Holocaust. This first piece of documentary theater condemns the Pope Pius XII because of his failure to denounce the mass murder of the Jews. The play was first staged in Poland in 1966 and at that time was used by the authorities of the People’s Republic of Poland as the instrument in their ideological struggle with the Catholic Church. The play came under severe criticism because of the traumatic experience of World War II which were still fresh in the memory of Polish spectators. They were upset that the accusations of the Pope came from a German playwright, which was perceived as diluting the German responsibility for the atrocities of the Holocaust. Some critics shared negative views of the playwright concerning Pontifex, others saw in art attempts to drop the part of German guilt for Nazi crimes at someone else.

Keywords

PL

Rolf Hochhuth; Namiestnik; Holokaust; teatr dokumentarny; polska recepcja Rolfa Hochhutha

DE

Rolf Hochhuth; Der Stellvertreter; Holocaust; Dokumentartheater; polnische Rezeption des Stellvertreters von Rolf Hochhuth

EN

Rolf Hochhuth; Der Stellvertreter; Holocaust; documentary theater; Polish Recep-tion of „Der Stellvertreter“ by Rolf Hochhuth

• Publisher: Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
• Journal: Transfer. Reception studies
• Year: 2016
• Volume: 1
• Pages: 51-69

Dates

published

2016-11

Contributors

author

Szyndler Anna

• Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

References

• Bardecki A., Milczenie Piusa XII, „Tygodnik Powszechny” 1967, nr 17, (23.04.1967), s. 1–2.
• Berg J., Hochhuths ‚Stellvertreter’ und die ‚Stellvertreter‘-Debatte. ‚Vergang-enheitsbewältigung‘ in Theater und Presse der sechziger Jahre, Scriptor-Verlag, Kronberg/Ts. 1977.
• Buras P., Powrót wypędzonych, czyli (nie tylko) niemieckiego sporu o pamięć ciąg dalszy, [w:] Pamięć wypędzonych. Grass, Beneš i środkowoeuropejskie rozrachunki. Antologia tekstów polskich, niemieckich i czeskich, wybór i opracowanie P. Buras i P. Majewski, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2003, s. 5–20.
• Dejmek K., „Namiestnik” Hochhutha w Teatrze Narodowym, „Dialog” 2013, nr 12, s. 135–140.
• Filler W., Oglądając „Namiestnika”, „Teatr” 1966, (16.04.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Greń Z., Oglądając „Namiestnika”, „Życie Literackie” 1966, (1.05.1966), źró-dło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Hochhuth R., Der Stellvertreter, Rowohlt, Reinbek 1976.
• Hochhuth R., Der Stellvertreter, [w:] Jesienny wieczór i inne dramaty, przeł. Danuta Żmij-Zielińska, Instytut Ksiązki, Kraków – Warszawa 2013, s. 184–215.
• Horoszewicz M., „Namiestnik” i racje Kościoła, „Argumenty” 1966, nr 7 (21.04.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/ 179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Jabłkowska J. i Żyliński L., Rozrachunek z narodowosocjalistyczną przeszło-ścią a tożsamość niemiecka, [w:] O kondycji Niemiec. Tożsamość niemiec-ka w debatach intelektualistów po 1945 roku, red. J. Jabłkowska i L. Ży-liński, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, s. 7–49.
• JASZCZ, Gdy papież milczał, „Trybuna Ludu” 1966, nr 218 (19.04.1966), źró-dło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Kłossowicz J., Niemiecki moralitet, „Polityka” 1966 (30.04.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Kosiński R., „Namiestnik”, „Trybuna Robotnicza” 1966, nr 101 (30.04.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Matussek M. i Smoltczyk A., Milczenie było zbrodnią. Wywiad z Rolfem Ho-chhuthem, „Forum” 2007, nr 24 (11.06.–17.06.2007), s. 42–44.
• Misiorny M., Gdański „Namiestnik”, „Litery” 1966, nr 7 (1.07.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/89101/gdanski-namiestnik [stan z 14.03.2016].
• „Namiestnik” z perspektywy „Żołnierzy”, „Kurier Polski” 1968, nr 26 (31.11.1968).
• Ostrowski S., „Namiestnik”, recenzja warszawskiego spektaklu Namiestnik w reżyserii Kazimierza Dejmka, 24 kwietnia 1966, źródło: http://www. encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Program teatralny Namiestnika w przekładzie Danuty Żmij i w reżyserii Ka-zimierza Dejmka, redakcja Halina Zakrzewska. Teatr Narodowy War-szawa 1966.
• Przewoska H., „Namiestnik”, „Stolica” 1966, nr 27 (3.07.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].
• Sugiera M., Hochhuth, Kipphardt, Weiss: między fikcją a dokumentem, [w:] taż, W cieniu Brechta. Niemieckojęzyczny dramat powojenny 1945–1995, Universitas, Kraków 1999, s. 100–135.
• Szyndler A., Recepcja sztuki Rolfa Hochhutha „Der Stellvertreter” (1963) w Niemczech i w Polsce, [w:] Perspektiven eines Dialogs. Studien zu deut-sch-polnischen Transferprozessen im religiösen Raum, red. A. Chylewska-Tölle, Logos Verlag, Berlin 2016, s. 183–197.
• Węgrzyniak R., Tajna i jawna historia „Namiestnika”, „Teatr” 2007, nr 4, s. 21–24.
• Żmij D., Czytając „Namiestnika”, „Kultura” 1966, nr 17 (24.04.1966), [b.n.s.].
• Żmudzka E., „Namiestnik” i wina Niemców, „Zwierciadło” 1966, nr 19 (8.05.1966), źródło: http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/ 179946/namiestnik [stan z 14.03.2016].

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.16926/trs.2016.01.03