Potrzeba i perspektywy badań naukoznawczych w świetle dynamicznego rozwoju nauki i technologii

• Authors: Żegleń Urszula M.

Title variants

EN

Necessity and perspectives of studies on science in the light of dynamic development of science and technology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest rozwinięciem referatu wygłoszonego na sesji „Przyszłość i perspektywy badań naukoznawczych” zorganizowanej w ramach cyklu seminariów „Nauka a społeczeństwo”. Podejmując ten temat zwracam uwagę na najbardziej charakterystyczny rys współczesnej nauki, jakim jest jej dynamika, wynikiem której, jak i jej motorem jest postęp technologiczny. Na tym tle pokazuję przemiany jakie dokonały się i nadal dokonują w nauce współczesnej. Szczególną uwagę zwracam na problemy metanaukowe w obszarze badań metodologicznych odniesionych do multi-, inter- i transdyscyplinarności oraz pewne implikacje praktyczne dla polityki naukowej. W ten sposób wskazuję na aktualność i dalsze perspektywy badań naukoznawczych, w których Polska ma bogatą tradycję.

EN

The paper is an extended edition of my speech on the session “Future and perspectives of science on science studies” which was organized in the Polish Academy of Sciences within the framework of seminars “Science and society”. In my paper I pay a special attention on the most characteristic feature of contemporary science which is its dynamic development, the result of which as well as its efficient power is the progress in modern technologies. On this background I try to show the changes in contemporary science. My focus is made on some methodological issues in appealing to multi-, inter- and transcidisciplinary research and their implications for science policy. In this way I intend to point out the actuality and perspectives of science studies in which Poland has a rich tradition.

Keywords

PL

rewolucja naukowa; przemysłowa; technonauka; multi-, inter- i transdyscyplinarność; unifikacja; integracja badań

EN

scientific revolution; industrial revolution; technoscience; multi-, inter- and transdisciplinarity; unification; integration of research

• Publisher: Science Studies Committee, Polish Academy of Sciences
• Journal: Zagadnienia Naukoznawstwa
• Year: 2017
• Volume: 53
• Issue: 2(212)
• Pages: 157-184

Dates

published

2017-07

Contributors

author

Żegleń Urszula M.

• Instytut Filozofii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika

References

• Agazzi, E., 1997, Dobro, zło i nauka, przekł. E. Kaluszyńska, Warszawa: Ofi cyna Akademicka.
• Antonowicz, D., 2015, Między siłą globalnych procesów a lokalną tradycją. Polskie szkolnictwo wyższe w dobie przemian, Toruń: Wyd. UMK.
• Bal, M., 2002, Travelling Concepts in the Humanities. A Rough Guide, Toronto, tłum. Polskie M. Bucholc, Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych. Krótki przewodnik, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury 2012.
• Bernstein, J.H. 2015, Transdisciplinarity: A review of its origin, development, „Journal of Research Practice” 11.1.
• Bińczyk, E., 2012, Technonauka w społeczeństwie ryzyka, Toruń: Wyd. UMK.
• Bomba, R., Radomski, A., Solska, E., red., 2016, Humanistyka cyfrowa. Badania tekstu, obrazu i dźwięku, Lublin: e-nauka.
• Bremer, J., 2016, Nauka o zrównoważeniu – w poszukiwaniu transdyscyplinarnej metodologii, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 52: 15–32.
• Brenner, J.E., 2010, The philosophical logic of Stéphan Lupasco (1900–1988), „Logic and Logical Philosophy” 19: 243–285.
• Budnicki, A., 1998, Ochrona środowiska jako problem globalny, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Chalmers, D., 2010, Świadomy umysł. W poszukiwaniu teorii fundamentalnej, przekł. M. Miłkowski, Warszawa: PWN.
• Dąbrowski, A., Woleński, J., red., 2014, Metodologia i teoria podstaw kognitywistyki, Kraków: Copernicus Center Press.
• Dobrzański, G., Dobrzańska, B., Kiełczewski, D., red., 2008/2017, Ochrona środowiska przyrodniczego, Warszawa: PWN.
• Duch, W., 2017, Którędy do cyfrowego świata? „PAUZA” 1.6: 3.
• Dziarnowska, W., Klawiter, A., 2003, Kognitywistyka a fi lozofi a: uzurparcja, emancypacja, rywalizacja a przetrwanie najistotniejszego czy pomoc wzajemna?, w: W. Dziarnowska, A. Klawiter, red., Subiektywność a świadomość, Poznań: Zyska i S-ka, ss. 7–14.
• Eckardt, v. B., 2001, Multidisciplinarity and cognitive science, „Cognitive Science” 25: 453–470.
• Frodeman, R., red., 2010, The Encyclopediae of Interdisciplinarity, Oxford: Oxford University Press.
• Gabyelska, M., Szymański, M., Barciszewski, J., 2009, DNA – cząsteczka, która zmieniła naukę. Krótki zarys historii odkryć, „Nauka” 2: 111–134.
• Gibbons, M. i in., red., 1994, The New Production of Knowledge. The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies, London: SAGE.
• Gładziejewski, P., 2015, Wyjaśnianie za pomocą reprezentacji mentalnych. Perspektywa mechanicystyczna, Warszawa–Toruń: FNP
• Gore, A., 1996, Ziemia na krawędzi. Człowiek a ekologia, Warszawa: Wyd. ETHOS.
• Gwiazdowski, M., Stankiewicz, P., red., 2015, Technology Assessment. Problematyka oceny technologii, „Studia Biura Analiz Sejmowych” 3.43.
• Habermas, J., 1968, Technik und Wissenschaft als „Ideologie”, Franfkurt am Main, Suhrkamp, wyd. polskie Nauka i technika jako ideologia, w: J. Szacki, red., Czy kryzys w socjologii, Warszawa: Czytelnik.
• Hajduk, Z., 2010, Metanaukowe ujęcie relacji między nauka a etyką, „Nauka” 3: 14–31.
• Heidegger, M., 1977, Pytanie o technikę, w: tenże, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, przeł. K. Wolicki, Warszawa, Czytelnik, ss. 224–255.
• Hendrickson, K.E., red., 2014, The Encyclopediae of the Industrial Revolution in the World History, Lanhan: Rowman & Littlefield, t. 1–3.
• Hirsch, H.G., Hoffman-Riem, H., Biber-Klemm, S. i in., red., 2008, Handbook of Transdisciplinary Research, Heidelberg: Springer.
• Hohol, M., 2013, Wyjaśnić umysł. Struktura teorii neurokognitywnych, Kraków: Copenicus Center Press.
• Hottois, G., 1984, Le signe et la technique. La philosophie à l’épreuve de la technique, Paris: Aubier.
• Hughes, T., 2004, Human Built World How to Think about Technology and Culture, Chicago–London: The University of Chicago Press.
• Jonas, H., 1996, Zasada odpowiedzialności. Etyka dla cywilizacji technologicznej, przekł. M. Klimowicz, Kraków: Wyd. Platan.
• Kamiński, S., 1992, Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfi kacja nauk, Lublin: TN KUL.
• Kastenhofer, K., Schwarz, A., 2011, Probing technoscience, „Poiesis & Praxis”, Dec. 8.2/3: 61–65.
• Kawalec, P., 2014a, Metody mieszane w kontekście procesu badawczego w naukoznawstwie, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 50: 3–22.
• Kawalec, P., 2014b, Uzasadnienie stosowania metod mieszanych w kognitywistyce na przykładzie nowego paradygmatu badań w psychiatrii RDoC, w: Dąbrowski, Woleński 2014, ss. 27–46.
• Kawalec, P., 2016, W kierunku dojrzałości metodologicznej badań naukoznawczych, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 52.1: 33–44.
• Klawiter, A., 2004, Powab i moc wyjaśniająca kognitywistyki, „Nauka” 3: 101–120.
• Kokowski, M., 2015, Szkic aktualnej debaty nad naukometrią i bibliometrią w Polsce i zapomniane naukoznawstwo, „Prace Komisji Historii Nauki PAU” 14: 101–118.
• Komisja Europejska, 2014, Horizon 2020. Program Ramowy UE w zakresie badań i innowacji, Dyrekcja Generalna ds. Badań Naukowych i Innowacji.
• Kwieciński, Z., red., 2000, Alternatywy myślenia o/dla edukacji. Wybrane teksty, Warszawa, IBE.
• Latour, B., 1987, Science in Action. How to Follow Scientists and Engineers Through Society, Cambridge, Harvard University Press.
• Lekka-Kowalik, A., 2008, Odkrywanie aksjologicznego wymiaru nauki, Lublin: Wyd. KUL.
• Maxwell, N., 1984, From Knowledge to Wisdom. A Revolution in the Aims of Methods and Science, Oxford, Blackwell.
• Maxwell, N., 2011, Zagrożenie nauką bez cywilizacji: od wiedzy do mądrości, przekł. M. Czarnocka, A. Michalska, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 47.3: 269–294.
• McGregor, S.L.T., 2015, The Nicolescian and Zurich approaches to transdisciplinarity, „Integral Leadership Reviews” 15.2.
• Melosik, Z., Świderski, B., red. Edukacja alternatywna w XXI wieku, Poznań–Kraków, Wyd. Impuls.
• Michalski, K., 2007, Interdyscyplinarność, transdyscyplinarność, multidyscyplinarność. Nowy paradygmat w nauce i badaniach, „Ekonomia i nauki humanistyczne. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, z. 16.
• Miller, G.A., 2003, A cognitive revolution in a historical perspective, „Trends in Cognitive Science” 7.3: 141–144.
• Miłkowski, M., 2013, Explaining the Computational Mind, Cambridge Mass.: The MIT Press.
• Muszyński, Z., 2005, Kognitywistyka – rewolucja naukowa: gdzie i jaka?, w: H. Karela, Z. Muszyński, M. Rajewski, Kognitywistyka. Problemy i perspektywy, Lublin: UMCS, ss. 251–264.
• Niklas, T., 2013, Scientific revolution, w: Stanford Encyclopediae of Philosophy https://plato.stanford.edu/entries/scientifi c-revolution/
• Nicolescu, B., 2002, Manifest of the Transdisciplinarity, transl. K.-C. Voss, New York: SUNY Press. (1 wyd. fransc. 1996).
• Nicolescu, B., red., 2008, Transdisciplinarity. Theory and Practice, Creskill NJ: Hampton Press.
• Nicolescu, B., 2014, Methodology of transdisciplinarity, „World Futures” 70.3-4: 186–199.
• Novotny, H., Scott, P., Gibbons, M., 2001, Re-thinking Science, Knowledge and the Public in an Age of Uncertainty, Cambridge, Polity.
• Osborne, P., 2015, Problematizing, disciplinarity, transdisciplianry problems, w: P. Osborne, S. Sandford, E. Aliaz, red., Transdisciplinary Problems, special issue of „Theory, Culture & Society” Sept.-Nov. 2015.
• Ossowska, M. i Ossowski, S., 1935, Nauka o nauce, „Nauka Polska” 20: 1–12.
• Poczobut, R., 2009, Między redukcją a emergencją. Spór o miejsce umysłu w świecie fizycznym, Wrocław: FNP.
• Pohl, C., 2011, What is progress in transdisciplinary research? „Futures” 43: 618–626.
• Popiel, H., Koziara, M., 2012, Zagrożenie dla środowiska naturalnego w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, „Nowoczesne Systemy Zarządzania” 7: 29–46.
• Reardon, S., 2016, Worldwide brain-mapping projects sparks excitement – and concern, „Nature” 21. Sept. 2016.
• Scruton, R., 2017, Zielona planeta, Poznań: Zysk i S-ka.
• Strawiński, W., 1997, Jedność nauki, redukcja, emergencja. Z metodologicznych i ontologicznych problemów integracji wiedzy, Warszawa: Aletheia.
• Tabaszewska, J., 2013, „Wędrujące pojęcia”. Koncepcja Mieke Bal – Przykład inter- czy transdyscyplinarności? „Studia Europea Gnesnensia” 8: 113–130.
• Thompson Klein, J., 1996, Crossing Boundaries/Knowledge, Disciplinarities and Interdisciplinarities, Charlottesville: University of Virginia Press.
• Thompson Klein, J., 2014, Indisciplinarity and transdisciplinarity. Keyword meanings for collaborarion science and translational medicine, „Journal of Translational Medicine & Epidemiology”. Special Issue on Collaboration Science and Translational Medicine, red. G.R. Lotrechiano.
• Tyburski, W., 1995, Etyka i ekologia, Toruń: UMK.
• Tyburski, W., 2008, Człowiek wobec przyrody w perspektywie ekofilozoficznej, „Humanistyka i Przyrodoznawstwo” 14: 51–67.
• Tyburski, W., 2013, Dyscypliny humanistyczne i ekologia, Toruń: UMK.
• Walczak, M., 2016, Czy możliwa jest wiedza interdyscyplinarna? „Zagadnienia Naukoznawstwa” 52.1: 112–126.
• Wiąckowski, S., Wiąckowska, I., 1999, Globalne zagrożenie środowiska, Kielce: WSP.
• Włodarczyk, R., 2015, Transgresje, transdyscyplinarność – translacje, w: Żłobicki, Włodarczyk 2015, ss. 53–68.
• Wojnar, I., Kubin, J., red., 1996, Edukacja wobec wyzwań XXI wieku. Zbiór tekstów, Warszawa, Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku” przy Prezydium PAN, Warszawa: Dom Wyd. Elipsa.
• Woleński, J., 2014, Jaka jest kognitywistyka (?) każdy widzi, w: Dąbrowski, Woleński 2014, ss. 9–26.
• Znaniecki, F., 1925, Przedmiot i zadania nauki o wiedzy, „Nauka Polska” 5: 1–78.
• Żegleń, U., 2013, Znaczenie fi lozofi i dla kognitywistyki, w: J. Bremer, red., Przewodnik po kognitywistyce, Kraków: WAM, ss. 39–78.
• Żłobicki, W., Włodarczyk, R., red., 2015, Interdyscyplinarność i transdyscyplinarność pedagogiki, Poznań–Kraków: Wyd. Impuls.