Gorliwość – kategoria anachroniczna czy ponadczasowa. Jej typy i znaczenie w pedagogice teoretycznej oraz stosowanej

• Authors: Żywczok Alicja

Title variants

EN

Zeal – An Anachronistic or Timeless Category: Its Types and Meaning in Theoretical and Applied Pedagogy

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przeanalizowano kategorię niezwykle rzadko poddawaną badaniu naukowemu – gorliwość. Została ukazana zarazem jako idea, cnota moralna i wolicjonalna, cecha charakteru (względnie cecha osobowości, dyspozycja), komponent postawy moralnej i obywatelskiej, składnik ideału wychowania oraz jeden z celów edukacyjnych. Kiedy bada się gorliwość w ten sposób, staje się oczywiste, że zagadnienie to należy do specyfiki wielu dziedzin nauki, zwłaszcza społecznej i humanistycznej. Oprócz wprowadzenia w początkowej części tekstu zaprezentowano wyjaśnienia leksykalne dotyczące gorliwości, które pozwoliły zdefiniować ją jako pilne wypełnianie obowiązków lub wykonywanie określonego zajęcia, a także jako żarliwość religijną. Wśród zasadniczych typów gorliwości wyodrębniono i opisano gorliwość: obywatelską, edukacyjną i zawodową oraz religijną. Zaakcentowano, że z gorliwością współwystępują inne oczekiwane przymioty człowieka, takie jak: wierność, roztropność, dzielność, sprawiedliwość czy wielkoduszność. By dzieci i młodzież uosabiały tę istotną cechę, warto zastosować zaproponowane w końcowej części artykułu metody, formy i środki edukacyjne, które mogą sprawdzić się w wielu środowiskach wychowujących. Zanim to jednak nastąpi, wychowawca powinien nauczyć się rozpoznawać gorliwość w podopiecznych bądź cierpliwie tę cechę w nich kształtować.

EN

This article thoroughly analyses a category that is rarely examined scientifically – zeal. It is presented here as an idea, a moral and volitional virtue, a character trait (or personality trait/positive disposition), a component of moral and civic attitude and the ideal of education, and one of the educational goals. By examining zealotry thus, it becomes apparent that the issue belongs to the specifics of many fields of study, especially the social sciences and humanities. Besides the introduction, the initial part of the text presents lexical explanations of zeal, defining it as the diligent fulfilment of duties or the performance of a certain activity, as well as religious fervour. Among the main types of zeal, it was possible to distinguish and describe civic, professional and religious zeal. It was emphasised that zeal is accompanied by other expected human qualities such as faithfulness, prudence, courage, justice, and magnanimity. For children and youth to imbibe this important quality, it is worth applying the methods, forms and educational means proposed in the final part of the article, which can work in many educational environments. Before this happens, however, the educator should learn to recognise zeal in his students or pupils, or patiently shape this trait in them.

Keywords

PL

gorliwość; cnota; cecha; aretologia; proces wychowania

EN

zeal; virtue; trait; virtue ethics; process of upbringing

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Paedagogia Christiana
• Year: 2022
• Volume: 2/50
• Pages: 37-67

Contributors

author

Żywczok Alicja

• Uniwersytet Śląski

• https://orcid.org/0000-0003-3994-9558

References

• Aubé, P. (2019). Św. Bernard z Clairvaux. Tłum. Ł. Maślanka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Augustyn (2001). Wyznania. Tłum. J. Czuj. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, De Agostini Polska Sp. z o.o., Altaya.
• Bańko, M. (red.) (2017). Inny słownik języka polskiego PWN. A–Ó. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bernard z Clairvaux (1992). Pisma, t. 4: O rozważaniu. Tłum. S. Kiełtyka OCist. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
• Chyra-Rolicz, Z. (1980). Stanisław Staszic. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Czartoryski, A. (1781). Drugi list IMĆ Pana Doświadczyńskiego do przyjaciela swego względem edukacyi córek. Warszawa: De La Bibliotheque De Mr Le Pr Alexandre Lubomirski.
• Dantyszek, J. (1987). Pieśni. Wybór i tłum. A. Kamieńska. Olsztyn: Pojezierze.
• Elred z Rievaulx (2013). Przyjaźń duchowa. Tłum. M. Wylęgała. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Grondin, J. (2007). Wprowadzenie do hermeneutyki filozoficznej. Tłum. L. Łysień. Kraków: WAM.
• Hieronim ze Strydonu (2010a). Listy I (1–50). Tłum. M. Ożóg. Kraków: WAM.
• Hieronim ze Strydonu (2010b). Listy II (51–79). Tłum. M. Ożóg. Kraków: WAM.
• Horowski, J. (2015). Wychowanie moralne według pedagogiki neotomistycznej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Hume, D. (2013). Czy polityka może być nauką? W: D. Hume, Eseje z dziedziny moralności, polityki i literatury (s. 21–35). Tłum. Ł. Pawłowski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Ibanez, R. (2000). Jan Ludwik Vives. W: Cz. Kupisiewicz (red.), Myśliciele – o wychowaniu, t. 2 (s. 444). Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza.
• Jan Paweł II (1982). Wezwanie do męstwa. Przemówienie na konsystorzu publicznym 30 VI 1979. W: Jan Paweł II, Nauczanie społeczne 1978–1979, t. 2 (s. 117–119). Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych.
• Jaśtal, J. (2015). Etyka i czas. Wariacje aretologiczne. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Jeanrond, W. G. (1999). Hermeneutyka teologiczna. Rozwój i znaczenie. Tłum. M. Borowska. Kraków: WAM.
• Kłoczowski, P. (2000). Wstęp. W: J. H. Newman, Kazania uniwersyteckie. Piętnaście kazań wygłoszonych przed Uniwersytetem Oksfordzkim między 1826 a 1843 rokiem (s. 5–13). Tłum. P. Kostyło. Kraków: Znak• Komeński, J. A. (1914). Labirynt świata i raj serca. Tłum. J. Pindór. Cieszyn: Wydawnictwo Towarzystwa Ewangelickiego.
• Komeński, J. A. (1956). Wielka dydaktyka. Tłum. B. Suchodolski. Wrocław: Ossolineum.
• Komeński, J. A. (1973). Pampaedia. Tłum. K. Remerowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Koneczny, F. (2020). Rozwój moralności. Warszawa: Wydawnictwo Historyczne Tomasz Ciołkowski (reprint książki z 1938 roku).
• Kostkiewicz, J. i Skrzyniarz, R. (2015). Najstarsze zakony katolickie w Polsce i ich działalność pedagogiczna – w aspekcie budowy cywilizacji Zachodu (krótki przegląd). W: J. Kostkiewicz (red.), Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych. Historia i współczesność, t. 3 (s. 613–626). Kraków: Impuls.
• Krajewski, W. (red.) (1996). Słownik pojęć filozoficznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
• Krąpiec, M. A. (2020). Sublimacja uczuć. W: W. Daszkiewicz (red.), Św. Tomasz z Akwinu. Dysputy o uczuciach (s. 259–268). Tłum. A. Białek. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Katedra Metafizyki KUL.
• Kurdybacha, Ł. (1957). Działalność Jana Amosa Komeńskiego w Polsce. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych.
• Labuda, G. (2000). Święty Wojciech: biskup – męczennik, patron Polski, Czech, Węgier. Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej.
• Lekka-Kowalik, A. (2016). Cnota. W: K. Chałas i A. Maj (red.), Encyklopedia aksjologii pedagogicznej (s. 168–169). Radom: Polwen.
• Libelt, K. (1907). O miłości ojczyzny. Warszawa: Nakładem Spółki Wydawniczej Jan Rowiński i Adam Sobieszczański.
• Linde, M. S. B. (1808). Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2: G–L. Warszawa: Drukarnia XX Pijarów.
• Łukasik, J. M. (2014). Doskonalenie chrześcijańskie jako zadanie ucznia Chrystusa w Listach Świętego Hieronima. Studia Sandomierskie, 21, 233–254.
• MacIntyre, A. (1996). Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności. Tłum. A. Chmielewski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Maryniarczyk, A., Jaroszyński P., Kiereś, H. i Zdybicka, Z. (red.) (2012). Słownik przewodnik filozoficzny. Osoby – problemy – terminy. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
• Milerski, B. (2011). Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT.
• Molik, W. (1980). Stanisław Staszic (1755–1826). Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW.
• Morris, S. (1974). Stimulating Creativity: Individual Procedures. New York: Academic Press.
• Newman, J. H. (2000a). Mądrość przeciwstawiona bigoterii. Tłum. P. Kostyło. W: J. H. Newman, Kazania uniwersyteckie. Piętnaście kazań wygłoszonych przed Uniwersytetem Oksfordzkim między 1826 a 1843 rokiem (s. 257–284). Kraków: Znak.
• Newman, J. H. (2000b). Odpowiedzialność człowieka jest niezależna od okoliczności. Tłum. P. Kostyło. W: J. H. Newman, Kazania uniwersyteckie. Piętnaście kazań wygłoszonych przed Uniwersytetem Oksfordzkim między 1826 a 1843 rokiem (s. 138–154). Kraków: Znak.
• Newman, J. H. (2000c). Upór jako grzech Saula. Tłum. P. Kostyło. W: J. H. Newman, Kazania uniwersyteckie. Piętnaście kazań wygłoszonych przed Uniwersytetem Oksfordzkim między 1826 a 1843 rokiem (s. 155–209). Kraków: Znak.
• Nowicka-Jeżowa, A. i Stępień, P. (red.) (2000). Inspiracje platońskie literatury staropolskiej. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Zespół Badań Literackich nad Historią Kultury Epok Dawnych Instytutu Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego 14–15 października 1998 r. Warszawa: Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego.
• Ożóg, M. (2010). Wprowadzenie. W: Hieronim ze Strydonu, Listy I (1–50) (s. 5–14). Kraków: WAM.
• Panasiewicz, J. T. (2015). Człowiek i dzieło. Stanisław Staszic i Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Kraków: Stowarzyszenie Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie.
• Piotr z Dusburga (2004). Kronika ziemi pruskiej. Tłum. S. Wyszomirski. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Piramowicz, G. (1919). Powinności nauczyciela mianowicie zaś w szkołach parafjalnych i sposoby ich dopełnienia. Z pierwszego wydania w r. 1787 podał i objaśnił W. Osterloff. Łódź: Nakładem Księgarni Ludwika Fiszera.
• Poniatowski, M., Poray Garnysz, M., Sułkowski, A., Radziwiłł, M., Nałęcz Małachowski, A., Chreptowicz, J., Potocki, I. i Przebendowski, I. F. (1785). Elementarz dla szkół parafialnych narodowych zawierający I. Naukę pisania i czytania. II. Katechizm. III. Naukę obyczajową. IV. Naukę rachunków. Kraków: Drukarnia Szkoły Głównej Koronney.
• Przyłębski, A. (2019). Hermeneutyka. Od sztuki interpretacji do teorii i filozofii rozumienia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
• Ravasi, G. (2012). Powrót do cnót. Tłum. A. Wojnowski. Kraków: Wydawnictwo „Salwator”.
• Reguła Świętego Benedykta (2010). Tłum. A. Świderkówna. Kraków–Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów.
• Richter, M. (2016). Jan Amos Komeński w Polsce. Zarys życia i działalności. Siedlce: Wydawnictwo IKRiBL.
• Sawicki, B. (2010). Wstęp. W: Reguła Świętego Benedykta. Tłum. A. Świderkówna. Kraków–Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów.
• Skodlarski, J. (2010). Nowe spojrzenie na poglądy i działalność Stanisława Staszica. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Sołowiej, J. (1997). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Staszic, S. (1956a). Edukacja. W: S. Staszic, Pisma i wypowiedzi pedagogiczne (s. 3–26). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Staszic, S. (1956b). Pochwała Stanisława Potockiego czytana na publicznym posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk dnia 7 maja 1824 roku. W: S. Staszic, Pisma i wypowiedzi pedagogiczne (s. 234–261). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Staszic, S. (1985). Być narodowi użytecznym. Katowice: Wydawnictwo Stronnictwa Demokratycznego „Epoka”.
• Staszic, S. (2019). Ród ludzki. Pobrano 18 maja 2019 z: https://www.powrotdonatury.net.pl/...Ród%20ludzki%20...%20Staszic.pdf/download.html.
• Szacka, B. (1966). Wstęp. W: B. Szacka, Stanisław Staszic (s. 5–10). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Szymczak, M. (red.) (1993). Słownik języka polskiego, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Szymon Maricius z Pilzna (1925). O szkołach, czyli akademjach ksiąg dwoje (1551). Tłum. A. Danysz. Kraków: Nakładem M. Arcta w Warszawie.
• Św. Tomasz z Akwinu (1967). Suma teologiczna, t. 10: Uczucia. Tłum. J. Bardan, F. Bednarski i P. Bełch. London: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”.
• Trentowski, B. F. (1970). Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. 1–2. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
• Twardowski, J. (1921). Jan Ludwik Vives i Andrzej Frycz Modrzewski. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Tyszczyk, A., Fiała, E. i Zajączkowski, R. (red.) (2003). Wartość i sens. Aksjologiczne aspekty teorii interpretacji. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Vives, J. L. (1968). O podawaniu umiejętności. Tłum. A. Kempfi. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Umiejętności.
• Walter, E. (red.) (2011). Rabindranath Tagore. Poeta świata. Antologia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Wielki słownik języka polskiego PWN ze słownikiem wyrazów bliskoznacznych (2018). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wigand von Marburg (2017). Kronika nowopruska obejmująca lata 1293–1394. Tłum. E. Raczyński. Sandomierz: Armoryka.
• Wincenty Kadłubek (2009). Kronika polska. Tłum. B. Kürbis. Diepholz: Wydawca MAK Verlag GmbH. Wydanie oparte na publikacji Zakładu Narodowego im. Ossolińskich – Wydawnictwo z 1996 roku.
• Wnętrzak, T. (2009). Święty Hieronim – magister puellarum. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica, 8, 3–35.
• Wołoszyn, S. (1995). Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 1. Kielce: Dom Wydawniczy „Strzelec”.
• Życie Jerzego Ossolińskiego, kanclerza wielkiego koronnego, t. 1. Warszawa: Drukarnia Nadworna J. K. Mcr. roku pańskiego 1777, rozdział 39. Pobrano 14 kwietnia 2020 z: https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/283451/PDF/NDIGSTDR012661.pdf.
• Żywczok, A. (2019). Oryginalność – główny wyznacznik statusu naukowego. W: A. Żywczok i M. Kitlińska-Król (red.), Naukowcy. Osobowość, rola, profesjonalizm (s. 37–51). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Żywoty świętych pańskich na każdy dzień roku (1989). Tłum. Z. Pniewski. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne.
• Żywoty świętych pańskich na wszystkie dnie roku podług najwiarogodniejszych źródeł wyjętych z dzieł ojców i doktorów Kościoła Św. (1905). Mikołów–Warszawa: Nakładem Karola Miarki.

Identifiers

DOI

10.12775/PCh.2022.014