Problematyka żup solnych w kontraktach skarbowych na dobra ekonomii samborskiej z drugiej połowy XVII i XVIII wieku

• Authors: Wrona Grzegorz

Title variants

EN

Saltwork issues in the treasury contracts for Sambor crown estate from the second half of the 17th and 18th century

RU

Проблема соляных шахт в казначейских контрактах на имения Самборской экономии второй половины XVII и XVIII веков

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W kontraktach skarbowych na dobra ekonomii samborskiej z XVII i XVIII w. uwzględniano zapisy związane z działaniem na jej obszarze żup (warzelni) soli. Przedsiębiorstwa solne były źródłem znacznych dochodów wpływających do monarszego skarbca, stąd też wynika szczególna troska władz skarbowych o ich właściwe funkcjonowanie. Znalazła ona swoje odzwierciedlenie w treści umów skarbowych zawieranych z przyszłymi administratorami bądź dzierżawcami ekonomii. Wśród ich różnorakich uprawnień i kompetencji znalazły się zalecenia dotyczące szeroko rozumianej gospodarki solnej Samborszczyzny. W artykule omówiono ogólne kwestie związane z organizacją pracy samborskich salin, procesem produkcji soli i zaopatrywaniem w nią północnych ziem Rzeczypospolitej, o których wzmiankowano w umowach skarbowych. Przedstawiono członków aparatu nadzorującego pracę przedsiębiorstw żupnych oraz omówiono ich kompetencje. Scharakteryzowano także uprawnienia administratorów względem żup oraz powinności ludności chłopskiej na rzecz warzelni dotyczące m.in. wywozu drewna z lasów królewskich i przewożenia soli z żup do nadsańskich składów. Omówiono też rolę i znaczenie składów (magazynów) solnych w transporcie soli szlacheckiej i trudności towarzyszące organizacji spławu wiślanego.

EN

The aim of the article is to present the issues concerning the management of salt contained in the treasury contracts for Sambor crown estate in the second half of seventeenth and eighteenth century. The contracts signed between the king and administrators were concluded various rights and responsibilities of managers of the crown estate in terms of organization and functioning the lands and the position of people living in it. Among them, they are also mentioned different powers related to the saltworks. They were functioned in the territory of Sambor crown estate and were an important source of significant revenue flowing into the royal treasury. The article discusses general issues, mentioned in contracts, related to the organization of saltworks, the process of salt production and supply of its to northern territories of the the Polish– Lithuanian Commonwealth. It also analyses the role of the members of management and supervisory in saltworks. Moreover, it shows different control and management powers of administrators as well as the various duties of the royal peasant, concerning for instance the obligation of carrying the wood from the forest to saltworks or transporting barrels of salt to the warehouses situated near the San river. The author of the article discuss the role and importance of salt stores (warehouses) in the transport of salt and difficulties associated with the organization of the Vistula rafting.

RU

Казначейские контракты на продукты Самборской экономии с 17-го и 18- го веков включали положения, касающиеся работы соляных шахт на ее территории. Соляные предприятия являлись источником значительных доходов, поступающих в коронную казну, и поэтому налоговые органы уделяли особое внимание их надлежащему функционированию. Это нашло свое отражение в содержании казначейских контрактов, заключенных с будущими администраторами или арендаторами экономики. Среди их различных полномочий и компетенций были рекомендации по широкому пониманию соленого хозяйства Самборщины. В статье рассматриваются общие вопросы, связанные с организацией работы самборской добычи соли, процессом производства соли и ее доставки на северные территории Речи Посполитой, которые были упомянуты в казначейских договорах. Представлено членов аппарата, контролирующего работу соляных предприятий, и обсуждено их компетенции. Автор характеризует права администраторов в отношении солеварен и обязанности крестьянского населения в отношении соляных предприятий касающиеся м.п. транспортировки дерева из королевских лесов и соли из солеварен в магазины на реке Сан. В статье обсуждается также роль и значение складов соли в транспортировке шляхетской соли и трудности, связанные с организацией транспорта по Висле.

Keywords

PL

ekonomia samborska; monarsze dobra stołowe; kontrakty skarbowe; żupy (warzelnie) soli; administrator; składy solne

EN

Sambor Crown estate; treasury contracts; saltworks; salt stores (warehouses); saltwork menagers

RU

Самборские имения; столовые поместья; казначейские контракты; солеварни; администратор; соляные склады.

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: XVI (2019)
• Issue: 2: „Jedno nierozdzielne i nieróżne ciało”. Studia z dziejów polsko-litewskiej Rzeczypospolitej, pod red. Artura Goszczyńskiego
• Pages: 219-237

Dates

published

2019

Contributors

author

Wrona Grzegorz

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• Arct M., Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1937.
• Burszta J., Handel magnacki i kupiecki między Sieniawą nad Sanem a Gdańskiem od końca XVII do połowy XVIII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 16, 1954, s. 174–238.
• Charkot J., Zarys rozwoju przestrzennego kopalni bocheńskiej w latach 1772 -1990, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. 24, 2005, s. 25–58.
• Czemeryński K., O dobrach koronnych byłej Rzeczypospolitej Polskiej, Lwów 1870.
• Dicker J., Górnictwo na Rusi Halickiej w XV i pierwszej połowie XVI wieku, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu”, t. 5, 1924, s. 1–27
• Leśniak F., Królewskie komisje inwentarzowe w wielkorządach krakowskich (druga połowa XVI–XVIII w.), „Studia Waweliana” 5, 1996, s. 91–107.
• Leśniak F., Zarys problematyki dóbr stołu królewskiego w Koronie i na Litwie (koniec XVI-XVIII wiek), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Historyczne”, t. 20, z. 203, 1999, s. 29–44.
• Łabęcki H., Górnictwo w Polsce: opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego pod względem technicznym, historyczno-statystycznym i prawnym, t. 1, Warszawa 1841.
• Kaźmierczyk A., Sprawa Jakuba Becala, żydowskiego faktora Jana III Sobieskiego w końcu XVII wieku, „Studia Historyczne”, t. 35, 2 (1992), s. 155–171.
• Keckowa A., Królewskie żupy solne w XVIII wieku (do 1772 roku), „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” t. 9, 1980, s. 77–97.
• Keckowa A., Saliny ziemi krakowskiej do końca XVIII wieku, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965.
• Keckowa A., Żupy krakowskie w XVI–XVIII wieku (do 1772 roku), Wrocław 1969.
• Keckowa A., Żupy krakowskie w XVIII wieku (do 1772 roku). Organizacja administracyjno–prawna, [w:] Dzieje żup krakowskich, red. R. Kędra i in., Kraków 1988.
• Kuczera A., Samborszczyna. Ilustrowana monografia miasta Sambora i ekonomji samborskiej, t. 2, Sambor 1937.
• Ossowski W., Przemiany w szkutnictwie rzecznym w Polsce. Studium archeologiczne, Gdańsk 2010.
• Osuchowski W., Gospodarka solna na Rusi halickiej od XVI do XVIII wieku, Lwów 1930.
• Pajdak I., Spław wiślany soli wielickiej od XVI do XVIII wieku (do 1772 roku), „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce,” t. 12, 1983, s. 65–88.
• Pajdak I., Żupa wielicka w okresie rządów konfederacji barskiej, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. 10, 1981, s. 179–186.
• Rutkowski J., Podział dochodów w żupach ruskich za Zygmunta Augusta, Poznań 1927.
• Rutkowski J., Z dziejów żup ruskich za Zygmunta Augusta, Lwów 1925.
• Rybarski R., Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Kraków 1937.
• Rybarski R., Wielickie żupy solne w latach 1497 –1594, Warszawa 1932.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, t. 10, Warszawa 1889.
• Stańczak E., Kamera saska za czasów Augusta III, Warszawa 1973.
• Turska J., Inwentarz żup samborskich z 1558 r., „Studia z Dziejów Górnictwa i Hutnictwa”, 1957, t. 1, s. 294–318.
• Wachowiak B., Ze studiów nad spławem na Wiśle w XVI-XVIII w., „Przegląd Zachodni”, 1951, nr 1/2, s. 122-136.
• Wojciechowski T., Urządzenia transportowe w żupach krakowskich do 1860 r., „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. 15, 1989, s. 47–102.
• Wojciechowski T., Zarys rozwoju przestrzennego kopalni bocheńskiej do 1772 r., „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. 10, 1981, s. 45–101.
• Wrona G., Aktywność handlowa Żydów z ekonomii samborskiej w XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, red. W. Bondyra, D. Kupisz, J. Ternes, L. Wierzbicki, Lublin 2018, s. 653–664.
• Wrona G., Rewizja komisji skarbowej w ekonomii samborskiej w 1698 roku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 79, 2018, s. 7–37.

Identifiers

DOI

10.36121/GWRONA.16.2019.2.219