Problemy metodologiczne z badaniem orientalizmów w języku polskim

• Authors: Stachowski Marek

Title variants

EN

Methodological Problems of Researching into Orientalisms in the Polish Language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Od nieomal stu lat znane są trzy podstawowe wymogi metodologiczne, których spełnienie jest konieczne dla poprawnego ustalenia etymonu wyrazu zapożyczonego z języków orientalnych (zwykle chodzi tu o języki turkijskie). W niniejszym artykule do tamtych trzech wymogów dodany jest czwarty, dotyczący nie tyle samego etymonu, ile raczej dróg jego przenikania do języków słowiańskich, a po części i zachodnioeuropejskich. Sytuację badawczą okoliczność ta oczywiście dodatkowo komplikuje. Dla ukazania problemów metodologicznych przykłady leksykalne zostały podzielone na pięć grup: 1) rzeczywiste orientalizmy; 2) turkizmy i turcyzmy; 3) orientalizmy z Europy Zachodniej; 4) rzekome orientalizmy; 5) niespodziewane orientalizmy. W konkluzji podkreśla się fakt, że przyszłość badań nad zapożyczeniami ‒ nie tylko orientalnymi zresztą, i nie tylko w polszczyźnie ‒ będzie się nieuchronnie wiązać ze współpracą etymologów reprezentujących różne filologie.

There are three basic methodological requirements – known for almost a hundred years – which must be fulfilled to properly determine the etymon (Greek: ἔτυμον) of a word borrowed from an oriental language (in most cases a Turkic language). The article presents a fourth requirement concerning not the etymon itself, but rather the ways it has been permeating the Slavonic languages, and partly also the West-European ones, which adds to the complexity of the research situation. In order to show the methodological problems the lexical examples have been divided into five groups: (1) real orientalisms; (2) borrowings from Turkish and other Turkic languages; (3) orientalisms from Western Europe; (4) alleged orientalisms; (5) unexpected orientalisms. The conclusion is that the future of the research into borrowings – not only orientalisms, and not only in the Polish language – will be based on cooperation of etymologists who at the same time are philologists of various languages.

Keywords

PL

etymologia; zapożyczenia; historia języka

EN

etymology; borrowings; history of the language

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2018
• Volume: 17
• Pages: 303-314

Contributors

author

Stachowski Marek

• Uniwersytet Jagielloński, Instytut Filologii Słowiańskiej, Kraków

References

• Anić, Vladimir, Ivo Goldstein. Rječnik stranih riječi. Zagreb: Novi liber, 2000.
• Berta, Árpád. „Istorija glasnych nepervych slogov v tatarskich govorach”. W: K formirovaniju jazyka tatar Povolž’ ja i Priural’ ja, red. Farid Sabirzjanovič Chakimzjanov, Šaripzjan Nurlygaraevič Asylgaraev. Kazań: Fiker, 1985, 110‒115.
• Boček, Vít. „K etymologii slovanského *mьša”. Slavia 79 (2010): 15‒20.
• Boček, Vít. „On the etymology of Common Slavonic *židъ”. W: Knaanic language: Structure and historical background, red. Ondřej Bláha, Robert Dittmann, Lenka Uličná. Praga: Academia, 2013, 51‒65.
• Considine, John. Rec. książki The treatment of Turkic etymologies in English lexicography. Lexemes pertaining to material culture Mateusza Urbana. International Journal of Lexicography (publikacja online z 31.05. 2016; zob. https://academic.oup.com/ijl/article-abstract/doi/10.1093/ijl/ecw025/2555489/Mateusz-Urban-2015-The-Treatment-of-Turkic?related-urls=yes&legid=lexico;ecw025v1).
• Considine, John. „The treatment of pagoda in etymological dictionaries”. W: Words and dictionaries, red. Elżbieta Mańczak-Wohlfeld, Barbara Podolak. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, 87‒96.
• Hazai, György. „Remarques sur les rapports des langues slaves des Balkans avec le turc-osmanli”. Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae 7 (1961): 97‒138.
• Hillenbrand, Robert. „Masdjid, I: In the central Islamic lands”. W: Encyclopaedia of Islam, red. Clifford Edmund Bosworth et al. Leiden: E.J. Brill, 1991, VI, 644‒688.
• Kotwicz, Władysław, Maria Kotwiczówna. Orjentalista Antoni Muchliński. Życie i twórczość. Wilno: Sumptem własnym, 1935.
• Kowalski, Tadeusz. „W sprawie metodologii badań zapożyczeń tureckich w językach słowiańskich”. W: Sborník prací I Sjezdu slovanských filologů v Praze 1929, red. Jiří Horák, Matyáš Murko, Miloš Weingart, Stanislav Petíra. Praha: Nákladem výboru I. Sjezdu slovanských filologů v Praze, 1932, 2, 554‒556.
• Kowalski, Tadeusz. „W sprawie zapożyczeń tureckich w języku polskim”. Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski 2 (1928): 347‒353.
• Leschber, Corinna. „Lehnwege einiger Orientalismen und Wörter eurasischer Herkunft im Rumänischen und den sonstigen Balkansprachen”. Studia Etymologica Cracovienia 16 (2011): 33‒61.
• Mańczak-Wohlfeld, Elżbieta. Angielsko-polskie kontakty językowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.
• Mitu, Mihai. „Orientalizmy leksykalne w języku polskim i rumuńskim (Próba porównania)”. W: Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. Jerzy Rusek, Wiesław Boryś, Leszek Bednarczuk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2002, 301‒306.
• Muchliński, Antoni. Źródłosłownik wyrazów, które przeszły, wprost czy pośrednio do naszéj mowy z języków wschodnich, tudzież mających zobopólną analogję co do brzmienia lub znaczenia, z dołączeniem zbiorku wyrazów, przeniesionych z Polski do języka tureckiego. Petersburg: Cesarska Akademia Nauk, 1858.
• Németh, Michał. „The Turkic and Eastern European background of the etymology of Hung. tábor (military camp)”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 67/1 (2014): 43‒74.
• Petrović, Snežana. „Istorijat i stanje proučavanja turcizama u srpskohrvatskom jeziku”. Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku 36/2 (1993): 71‒127.
• Popowska-Taborska, Hanna. Kaszubszczyzna. Zarys dziejów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
• Siatkowski, Janusz. „Słowiańskie nazwy ‘warkocza’ w świetle materiałów gwarowych i źródeł historycznych”. Studia Germanica Gedanensia 17 (2008): 7‒24.
• Stachowski, Kamil, Olaf Stachowski. „Possibly Oriental elements in Slavonic folklore. Kłobuk”. Türk Dilleri Araştırmaları 26/2 (2016): 241‒264.
• Stachowski, Marek. „Das Ungarische unter den Karpatensprachen”. Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 124 (2007): 119‒125.
• Stachowski, Marek. „Das Wort Mammut in etymologischen Wörterbüchern”. Folia Orientalia 36 (2000): 301‒314.
• Stachowski, Marek. „Jak się ma jasiek do Jaśka, a zośka do Zośki?”. LingVaria 6 (2011), 2: 103‒110.
• Stachowski, Marek. „Pol. pantałyk i jego wschodniosłowiańskie, słowackie i morawskie odpowiedniki ‒ uwagi o pochodzeniu”, LingVaria 12/2 (2017): 179–183.
• Stachowski, Marek. „Polskie karawana i karawan na tle innych języków słowiańskich i niektórych zachodnioeuropejskich”. LingVaria 12 (2017), 1: 183‒197.
• Stachowski Marek. „Problem orientalnych etymologii polskiego ogar i węgierskiego agár”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 32 (1995): 103‒120.
• Stachowski, Marek. „Slawische Bezeichnungen für Moschee unter besonderer Berücksichtigung des Polnischen, Schlesischen, Tschechischen und Slowakischen”, Studia Etymologica Brunensia 22 (2017), 361–369.
• Stachowski, Stanisław. „Ein bulgar-türkisches Lehnwort in den slawischen Sprachen (varkoč ‘Haarzopf’)”. W: Bahşı Ögdisi, red. Jens Peter Laut, Mehmet Ölmez. Freiburg‒İstanbul: Simurg, 1998, 379‒389.
• Stachowski, Stanisław. Słownik historyczno-etymologiczny turcyzmów w języku polskim. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
• Stachowski, Stanisław. „Zametki po metodologii ètimologičeskich issledovanij tureckich zaimstvovanij v serbsko-chorvatskom jazyke”. Ètimologija 1964 (1965): 56‒71.
• Urban, Mateusz. Secretary bird, or how an etymological dictionary should be written and by whom. Studia Etymologica Cracoviensia 13 (2008): 191‒199.
• Urban, Mateusz. The treatment of Turkic etymologies in English lexicography. Lexemes pertaining to material culture. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015.

Identifiers

DOI

10.18276/sj.2018.17-19